देउवाको नेतृत्व हस्तान्तरण ०८२ कि ०८४ को आम चुनावपछि ?

१७ मंसिर, काठमाडौं । नेपाली कांग्रेसमा नेतृत्व हस्तान्तरको विषयमा लामै बहस भइसकेको छ । सभापति शेरबहादुर देउवाले कांग्रेसको नेतृत्व चलाउन नसकेको भनेर उनीभन्दा पछिका सबै नेताले भनिरहेकै छन् । कांग्रेसको नेतृत्व हस्तान्तर गर्ने मनस्थितिमा देउवा पनि देखिएका छन् । उनले बुटबलमा कांग्रेसको पहिलो प्रदेश अधिवेशनमा पनि अब नेतृत्व पछिल्लो पुस्तामा आउन लागेको भनेर भाषण गर्न जति सजिलो पार्टी चलाउन नहुने बताए । 

उमेरले पनि देउवा पुन नेतृत्वको चाहनामा देखिएका छैनन् र अहिलेसम्म आफूपछि यसलाई नेतृत्वमा पुर्याउनुपर्छ भनेर तयारी अवस्थामा बसेको पनि देखिएको छैन् । उनी नेतृत्व हस्तान्तरका लागि तयार छन् । तर, ०८२ कि ०८४ को आम चुनावपछि भन्ने प्रश्न गहन रुपमा उठेको छ यतिबेला । कांग्रेसको नियमित समयमा महाधिवेशन नहुने परम्परा पनि छ । एक वर्ष थपेर ८४ को आम चुनावसम्म जाने पक्षमा देउवा नजालान भन्न सकिन्न ।

देउवापछि कांग्रेसको नेतृत्व दोस्रो कि तेस्रो पुस्तामा ? यो पनि प्रश्न उठिरहेको छ । तेस्रो पुस्तामा  नेतृत्व ल्याउन अहिलेका महामन्त्री गगन थापा कस्सिएकै छन् । कांग्रेसकै कतिपयले उनको यो चाहनालाई मन पराएका छैनन् । गगनको चाँडै अगाडी बढ्ने आकांक्षाले यसअघि गगन भनेर बढेको चाम धेरै घटिसकको छ । बचेको चामलाई पनि उनले आउँदो महाधिवेशनसम्म कायम राख्न सक्छन कि सक्दैनन । त्यो उनका ब्यवहार र कार्यकर्ताको विचारमा भरपर्छ । तर, कांग्रेसमा वडादेखि सभापति देउवासम्म अब नेतृत्व परिवर्तन हुन्छ भन्ने मनस्थितिमा छ । 

गएको महाधिवेशनमा देउवासंग पराजित भएका कांग्रेस नेता डा शेखर कोइराला यतिबेला कांग्रेसको नेतृत्व लिने होडमा छन । उनको सुरुदेखिकै मिसन सभापतिका लागि छ । एक हिसावले हेर्ने हो भने कांग्रेसको ठूलो तप्काले कोइराला नै अवको सभापति हुन भनेर हिड्न थाली सकेका छन् । उनले अहिले नेतृत्व गरिरहेको समूहले त भन्ने भैगो । तर, एक पटक बचन दिएका महामन्त्री गगन थापाको कोइरालालाई सभापति बनाउने भन्दा आफै लडेने चाहना बढेर गएको देखिन्छ । गगन यो चहानप्रति कांग्रेसको ठूलो जथ्था सहमत छैन् । 

पार्टी रुपान्तरणको मुद्दा बोकेर शेखर कोइराला पक्षका नेता जिल्ला–जिल्लामा पुगिरहेका बेला केन्द्रमा भने सभापति शेरबहादुर देउवा र नेता कोइरालाबीच निकटता देखिएको छ । महामन्त्री थापा र अर्का महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्मासहितका नेताहरुले देउवाबाट पार्टी नचल्ने भनिरहेका बेला शेखरको पछिल्लो भूमिकाले विपक्षी खेमालाई झस्काएको छ । यतिमात्र हैन, आगामी सभापतिको रुपमा आफूलाई उभ्याएका कोइरालाप्रति देउवालचक बनरिहेका पनि छन । 

पार्टीको हैसियतमा कोइराला एक नेता र समान्य सांसद मात्र हुन । तर, कोइरालालाई देउवाकै चाहाना अनुसार उनीपछिको सीट मिल्न थालेको छ । बरिष्ठको मान्यता नदिएरै पनि देउवाले आफूपछिको नेता शेखर कोइराला हो भनेर विभिन्न मञ्चमा देखाइरहेका छन् । लुम्बनीमा पनि शेखर देउवापछिको नेताको आशनमा थिए । देउवाले हतार गरेर अगाडीनै बोलेर हिँडे पनि प्रमुख अतिथिको रुपमा शेखले नै कार्यक्रमको समापन गरे । एक हिसावले अहिले कांग्रेसका सोलोडोलो नेताको विचार हेर्दा कोइराला नै आगामी पार्टी सभापति हुन् भन्ने छाप बनिसकेको छ ।  

सभापति देउवाले दुई वर्षअघि १४ औं महाधिवेशनमा आफैँसँग पराजित कोइरालालाई २५ औं वरीयताबाट बढुवा गर्दै वरिष्ठ नेताको हैसियत दिन खाजेको कति पय कांग्रेसीको बुझाई पनि छ । आफूलाई दोस्रो नेता मानिरहेका गोपालमान श्रेष्ठले पनि मुख खोलेर देउवालाई भन्न सकिरहेका छैनन् । आम कांग्रेस कार्यकर्ताको चाहना गोपालमान पार्टीको वरिष्ठ नेता बनुन भन्ने नभएकाले पनि देउवा शेखरलाई बनाउने सोचमा देखिन्छ । आफू पक्षका नेतामा आगामी सभापति बन्ने र बनाउन सकिने माहोला नदेखेका देउवाले पत्नी आरजुलाई पछाडी राखेर शशांक कोइरालाई अगाडी बढाउछन कि भन्ने आशंका पनि धेरैमा छ ।     

त्यसो त पार्टीको विपक्षी खेमालाई कमजोर बनाउन माहिर खेलाडी मानिन्छन् देउवा । १३ औं महाधिवेशनसम्म आफ्ना कट्टर प्रतिस्पर्धी रामचन्द्र पौडेललाई १४ औं महाधिवेशनमा मौन समर्थकदेखि संसदीय दलको नेता चयनमा प्रस्तावक बनाउनु देउवाको रणनीतिक जित थियो । पार्टी सञ्चालनमा सभापति देउवाको कार्यशैलीप्रति शेखर कोइराला विस्तरै मौन हुन थालेका छन् । उनी चुप रहेकामा कोइराला खेमामा असन्तुष्टि पनि छ । महामन्त्रीहरुसँग अब शेखरको सम्बन्ध कस्तो रहला ? देउवा र कोइरालाको मेलले पार्टीलाई कता लान्छ ? यी आम प्रश्न शेखरको मौनताले उठाएको छ । 
 
अघिल्लो निर्वाचनमा पराजित भएपछि कांग्रेसमा दूरदर्शी र चलायमान नेतृत्वको खोजी जारी नै छ । महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्माले सिधै कोइरालाप्रति मुख खोल्न नसेककाले पनि उनले आगामी पार्टीको सभापति पार्टी र देश बुझेको हुनपर्छ भनेका छन् । आउँदो महासमिति बैठकले पार्टी सभापति कस्तो हुनुपर्छ भन्ने कुरामा छलफल गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । यसैले यस महाधिवेशनबाट आउने नेतृत्वले शाख ब्युँत्याउने अपेक्षा कार्यकर्ताको छ भन्ने कुरा कोइरालाले पनि बुझेको हुनुपर्छ । 

कांग्रेसका केहि गौरवपूण इतिहास पनि छन् । राणा शासनको अन्त्यदेखि संविधानसभाबाट संविधान जारी गर्दासम्मका सबै प्रमुख परिवर्तनमा नेतृत्वदायी भूमिका खेलेको कांग्रेसबाट जनताले पनि विकास, सुशासन र समृद्धिको अपेक्षा राखेका छन् । यतिमात्र हैन अन्तर्राष्ट्रिय जगतले पनि कांग्रेसको नेतृत्वमा महत्व राख्दछ । अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा निचिएको र भरपर्दो नेतालाई कांग्रेसले सभापति बनाओस भन्ने मुलुकबाहिरको चाहनाले पनि केहि रोल खेलेको हुन्छ ।  

तल्लो तहदेखि नै संस्थापन र इतर समूहबीच कडा प्रतिस्पर्धा हुने भएकाले केन्द्रीय निर्वाचन रोचक हुन्छ । नेतृत्वबाट बिदाई लिन खोजिरहेका सभापति देउवा आफैंमा शक्तिशाली हुन् । उनको शक्ति आउने सभापतिलाई आवश्क पर्छ । तल्ला तहमा भएको अधिवेशनलाई प्रभावित बनाउन पनि सभापतिका लागि दावी प्रस्तुत गरिरहेका कोइराला देउवासँग ठूलो जोखिम मोल्न तयार नदिएको हुनुपर्छ । अर्को तर्फ कांग्रेसभित्र कांग्रेसलाई सुधार गर्न र कांग्रेससँग बाहिरको समुदायलाई पनि जोड्न कोइराला नै नेतृत्वमा आउनुपर्ने धेरैको चाहना देखिन्छ । 

पछिल्लो समय कांग्रेसलाई समयानुकूल सुदृढीकरणमा मुख्य जोड दिँदै पार्टीका विधान र कार्यशैलीका बारेमा कोइरालाले पार्टीका आन्तरिक छलफल, सञ्चार माध्यममा प्रश्न उठाउँदै आएका छन् । विधि र विधानलाई शतप्रतिशत लागू गर्दै नेतृत्वदेखि आमकार्यकर्तासम्म सभ्य, सु-सस्कृत र सक्षम कार्यशैलीलाई अवलम्वनमा प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दछन ्। कानुनी राज्यको परिपालनाका लागि पार्टीको विधान र संविधानभन्दा बाहिर गएर गरिएका कुनै पनि कार्य वैध हुन सक्दैनन् भन्ने उनको दृढ संकल्प देखिन्छ । यो उनका सभापति बन्ने प्रक्रियाका कुरा भए । तर, सभापति देउवाले समयभित्रै नेतृत्व हस्तान्तरण गर्लान या नगरे कोइरालालाई कस्ता प्रभाव पर्छ भन्ने कुरा अझै महत्वपूर्ण छ । 

०७९ मा गठबन्धन गरेर भएपनि कांग्रेसलाई संसदमा पहिलो पार्टी बनाउन सकेकोमा देउवा निकै खुसी छन् । ०८४ मा पनि यो काम गरेर नेतृत्वबाट विदा लिन पाए हुन्थ्यो भन्ने अधिक चाहना उनमा छ । विधानअनुसार एक वर्ष समय थपेर फेरी विशेष परिस्तिथि देखाएर ६ महिना थप्दा स्थानीय निर्वाचनको माहोल बनिसकेको हुन्छ । निर्वाचनको माहोल सुरु भएपछि पार्टीको महाधिवेशनमा कांग्रेस लाग्ने कुरा आउँदैन । यसर्थ खासमा कांग्रेसको महाधिवेशन ०८५ मा पुग्न सक्छ ।