‘युद्धले खुट्टा गुम्यो, चाहनाले सीप सिकायो’

२७ पुस, बागलुङ । कात्तिकको महिना । गाउँमा कामको माचो (चाप) थियो । खेतमा पाकेको पहेंलपुर धान । भित्र्याउन गाउँलेलाई भ्याइन भ्याइ थियो । गुल्मीबाट कामको खोजीमा बागलुङको ग्वालीचौर झरेका भीमबहादुर विक ‘तानातान’मा थिए । उनलाई एक महिनाको छोरा र सुत्केरी श्रीमतीलाई दाना पानी जुटाउनु थियो । विसं २०५९ कात्तिक २५ गते विक बागलुङको बडिगाड गाउँपालिका–५ ग्वालीचौरको दारेगौँडामा दाइँमा खेताला बने ।

सुत्केरीलाई साँझ–बिहानका लागि खाना लिएर फर्किने वाचासहित बिहान घरबाट निस्केका भीमबहादुरको जीवनमा एकाएक अँध्यारो छायो । जनयुद्ध चरम उत्कर्षमा पुगेका बेला थियो । कुन बेला के हुन्छ कसैलाई थाहा थिएन । ग्वालीचौरको दारेगौँडामा गस्तीमा रहेको नेपाली सेनामाथि विद्रोही पक्षले विद्युतीय धराप आक्रमण गर्याे। स्थानीय दाईका दाइँका गोरु धपाइरहनुभएका भीमबहादुरले एकैपटक जमिन थर्किनेगरी ठूलो आवाज सुने । आवाजको गति बेगबारे भीमबहादुर अझै पनि बोल्न सक्दैनन् । आवाजको गति मत्थर अन्त नभइ भीमबहादुरको बाँया खुट्टाको घुँडामाथि गोली लाग्यो । खुट्टाको मूल नसा नै चुँड्यो । क्षणभरमै खेतमा काम गरिरहेका भीमबहादुर दाई भएकै ठाउँमा पल्टिए ।

घटनामा दुई जना नेपाली सेनाका जवान मारिए । धराप पड्केर आफ्ना जवानको मृत्यु भएपछि सेनाले अन्धाधुन्ध गोली चलायो । ‘आँखै अघि धेरै जना ढले । कोही म जस्तै घाइते भए । कसैले संसारै छोडे’, विकले भने, ‘मेरो त सर्वस्व सकियो । झन्डै छोराछोरी टुहुरा भएका थिए ।’ घटनामा ११ जना सर्वसाधारण मारिए । बाँकी छ जना घाइते भएकाको उनले सुनाए ।

घाइतेमध्ये खिमबहादुर जिसीको २०६० सालमा उपचारकै क्रममा मृत्यु भएको नेकपा (माओवादी केन्द्र)का जिल्ला संयोजक राजीव घिमिरेले बताए । उनका अनुसार भीमबहादुर, खुसीराम विकलगायतका घाइते अहिले पनि दुःखजिलो गरेर जीवन बिताइरहेका छन् ।     
     
‘कपडाको टालो बाँधेर एक महिना गोली भएकै अवस्थामा जसोतसो चलेँ । गोली खुट्टामै थियो । ऊबेला कसले उपचार गरिदिने ? खर्च पनि त थिएन’, भीमबहादुरले ती दिन सम्झँदै भने, ‘एक महिनापछि उपचार त भयो तर नसो सोझिएन ।’ गण्डकी अस्पताल पोखरामा सामान्य उपचारपछि घर फर्किएका भीमबहादुरको अहिले पनि देब्रे खुट्टा चल्दैन । वैशाखीको भरमा हिड्छन् । वैशाखी दोस्रो खुट्टाको भूमिका खेलेका छन् ।

तीन छोरी र दुई छोराका बाउ नै अशक्त भएपछि परिवार पाल्ने जिम्मेवारी आमा सुमित्राको काँधमा आइपर्यो । निमेक नै गरेर उनले छाक टारिन् । कहिले स-साना छोराछोरी बोकेरै मेलामा पुग्ने त कहिले एक्लै मेलापात गरेर घर खर्च चलाएको सुमित्राले सुनाइन् । घटना भएको २१ वर्ष बित्यो । युद्धरत माओवादी र सरकारबीच शान्ति सम्झौता भयो । सम्झौतापछि भीमबहादुरले पनि एकपटक सरकारबाट एक लाख रुपैयाँ लाख राहत पाए । ‘गाउँकै एक जना सरले कागज बनाउनेदेखि सबै काम गरिदिनुभयो । बजार जाँदा–आउँदा खर्च दिनुभयो’, विकले ती शिक्षकलाई सम्झिए, ३० हजार खर्च भएको रहेछ । ७० हजार हात लाग्याथ्यो । अरु केही पाएको छैन ।’ भीमबहादुरले आफू भूमिहीन भएको बताए । ‘बडिगाड–५ मा रहेको अहिले घर पनि सार्वजनिक जग्गामा छ । तीन जना छोरीको बिहे भयो । घाइते हुनेबेला एक महिनाका विष्णु विक अहिले २१ वर्षका भए । परिवारका दुःख भने अझै हरिएका छैनन्’, उनले भने । ‘जेठोले भारतमा सामान्य काम गरेर आफ्नो खर्च चलाउँदै छ । कान्छो घरमै छ, निमेक पाहुर गर्नेबाहेक हाम्रो आम्दानी केही छैन’, सुमित्राले भनिन्, ‘हाम्रा लागि त भगवान पनि बैरी बनेर आयो, घर धान्ने मुलीलाई नै उमेर छँदै ढलायो ।’ ​​​​​

भीमबहादुरले वैशाखीकै सहारामा धेरै काम गर्ने प्रयास गरे । कहिले चोयाका सामग्री बनाउने त कहिले बसेरै गर्न सकिने कामको खोजी गरे । उनले कामबाट कहिल्यै जस नपाएको बताए । कुनै ठूलो सहयोगको आशा नगरेको बताउँदै उनले जीवन गुजार्ने सीप खोजिरहेको बताए ।

थोरै लगानी र मेहनतले प्रशस्त आम्दानीको स्रोत खोजिरहेका भीमबहादुर आजभोलि च्याउखेती गर्न थालेका छन् । ग्रामीण स्वास्थ्य सुधार परियोजना (बिवाइसी)नामको सामाजिक संस्थाले उनलाई च्याउखेतीको तालिम दिएको थियो । घरछेउमै सानो घर निर्माण गरेर च्याउ खेती थालेका भीमबहादुरले बाँच्ने आधार खेती बनाउने चाहना राखे । सजिलो काम भएकाले मैले धेरै गर्नसक्ने तर न त जग्गा छ, न त पुँजी’, उनले भने, ‘कसैको साथ÷सहयोग पाए सामान्य खर्च चलाउने काम गर्न सक्थेँ ।’   
स्थानीय बजारमा च्याउको खपत हुने भएकाले आशा पलाएको भीमबहादुरको भनाइ थियो । तालिममार्फत च्याउ खेती सिकेकाले आर्थिक सहयोग पाएमा व्यवसायिक रुपमा यहीँ खेती गर्ने योजना रहेको उनले भने ।