सिनेमाको हिरो खोजिरहेको नेपाली समाजले बुझ्नुपर्ने जेलेनेस्की पाठ

“जनालाई त जाउ टीका सानु अझै भन्छ यो मनले नजानु” -राजु परियार 
“जाँदैछु म केइ नि नदेखेर, अब हुन्न र‍ोकेर छेकेर” -टीका सानु

के देशमा केही पनि नभएकै हो ? माथिको गीतको टुक्का मेरा मन मुटुका लोकगायक राजु परियारलाई अर्की लोकप्रिय गायिका टीका सानुले विदेश जाने वाध्यता बारे गाएको हो । दोहरी गीतमा विषयवस्तु अनुरूप खेल्दै जाने कुरा भइहाल्छ । गायिकाको प्रतिउत्तरमा मैले पनि दोहोरी खेलेको थिए , “श्रीमती रछन् दुइटा छोरा तिम्राे चित्त बुझाँउला के भो र ?”  जसले देशकै नेतृत्व सम्हालेको छ, उसैले आफ्ना छोरा-नाति अमेरिका, बेलायत या स्विट्जरल्यान्ड सेट गरिरहेको छ । ऊ देश बनाउने उद्देश्यले होइन विदेशीको ईशारामा देश खरानी पारेर विदेशी प्रभुत्व सुनिश्चित गर्ने अभियानमा लागेको जस्तो अनुभूति सहजै भइरहेको छैन र ?

हामी त्यस्तो अभागी देशका तथाकथित गणतन्त्रका रैती हौँ जहाँ आधा दर्जन दुष्ट नेताहरूले जे भन्छन् या जे गर्छन् त्यो नै सर्वोपरि हो । गणतन्त्र भए त हामी नागरिक हुन्थ्यौं नि त ! संविधानको किताबमा लेख्दैमा केही हुँदैन । हामी दलीय सिण्डीकेट र लुटतन्त्रका पीडित भयौँ । तिनले गरेको निर्णय यस्तो अकाट्य छ जुन विषयमा अदालतमा मुद्दा लाग्दैन या दर्ता नै हुँदैन किन कि अदालतका न्यायाधीश नै तिनका झोले कार्यकर्ता हुन् । हिजो म केही नभएको सुकुम्बासी सर्वहारा हुँ भनेर सार्वजनिक स्वघोषणामा गरेको, आफूलाई आम भूईंमान्छेको मसिहा हुँ भन्नेको राजधानी र देशका ठूला शहरमा करोडौंक‍ा महल, करौडौंको गाडी घोडा अनि थुप्रै उद्योग, वित्तीय संस्था, हाइड्रोपावर अनि होटलहरूमा शेयर लगानी कसरी भयो ? जब कि उसले जीवनमा देखिने गरि कुनै उद्यम गरेकै छैन ।

युद्धबाट झण्डै सखाप भइसकेको देश युक्रेनका राष्ट्रपति जेलेनेस्की एउटा टेलिभिजन कार्यक्रमका हिरो थिए । त्यो देशका जनताले उनको कलाकारिताको लोकप्रियतालाई जन अनुमोदन गरेर राष्ट्र नै सुम्पिए । उनी कलाकारितामा सफल भएपनि राजनीतिमा सफल हुन सकेनन् । उनले देशलाई शक्ति सम्पन्न राष्ट्र रुससँग युद्धमा धकेले र आज युक्रेनको अवस्था के छ, वर्णन गरिरहनु परेन ।

एउटा तपस्वी रामबहादुर बमजनको दुई चार करोड श्रद्धालुहरुले दिएको दान अवैध भयो भन्नेहरू नेपाली जनतालाई नक्कली शरणार्थी बनाएर बेचेकाहरूको सम्पत्ति जाँच । प्रथम चरणमा ०४६ साल पछि प्रधानमन्त्री, मन्त्री , उच्च राजनीतिक नियुक्ति, भन्सार राजश्वका प्रमुखहरुको सम्पत्ति छानविन गरे देशदाई चाहिने सम्पूर्ण विकास बजेटको निमित्त विदेशीसँग पसारिनु नै पर्दैन नि !

नागरिक बन्न सकेनौं हामी

हामीले स्कुलले शिक्षा लिने बेला नागरिकका विषयमा पढाइ हुन्थ्यो । देशका नागरिकहरूको अधिकारका साथमा कर्तव्यको पनि ज्ञान दिइन्थ्यो ।  समाज र राष्ट्र निर्माणमा नागरिकको अहंम भूमिकालाई के हामीले पूरा गरेका छौं ? देशमा भ्रष्टाचार भयो, कुशासनले जरा गाड्यो अनि राज्यका स्रोत साधनमा केही नेता, तिनका दलीय लुटतन्त्र र सिण्डीकेटधारीहरुको हदैसम्मको लुट स्थापना भएको जान्दा जान्दै हामी नागरिकहरूले कुनै संगठित भूमिका पूरा गर्न किन सकेनौं भन्ने आजको मूल प्रश्न हो । अझैपनि आम नागरिकहरू आफ्नो नागरिक कर्तव्यलाई ख्याल नगरेर चुपचाप बस्यौं भने भोलि अझै अँध्यारो हुन सक्छ ।

एउटा हिरोको खोजी समाधान होइन

काल्पनिक कथा र सिनेमाहरूमा एउटा हिरो उत्पन्न गरिन्छ । हिरो एक्लैले साराका सारा भिलेनहरुलाई सखाप पार्छ । एकै रातमा ठूला ठूला भौतिक संरचना बनाएर देखाउँछ ।  उसको जयजयकार गरिन्छ अनि समाज खुशी सुखी र आजाद देखाइन्छ ।

पटक पटकका व्यवस्था र संविधान परिवर्तनबाट पनि मुलुक हिजो भन्दा आज झनै तल तल खस्किरहँदा आम नेपाली समाज एउटा हिरो खोजिरहेको छ । त्यो सर्वथा उचित समाधान होइन । उदाहरणको निमित्त आजको युक्रेनलाई लिन सकिन्छ । युद्धबाट झण्डै सखाप भइसकेको देश युक्रेनका राष्ट्रपति जेलेनेस्की एउटा टेलिभिजन कार्यक्रमका हिरो थिए । त्यो देशका जनताले उनको कलाकारिताको लोकप्रियतालाई जन अनुमोदन गरेर राष्ट्र नै सुम्पिए । उनी कलाकारितामा सफल भएपनि राजनीतिमा सफल हुन सकेनन् । उनले देशलाई शक्ति सम्पन्न राष्ट्र रुससँग युद्धमा धकेले र आज युक्रेनको अवस्था के छ, वर्णन गरिरहनु परेन ।

नेपालमा पनि हिरो जन्माउने कोसिस भैरहेको छ । तर ती हिरोहरुले विद्यमान व्यवस्थाको सञ्चालन गलत छ भन्ने कुरा प्रमाणित गरे पनि सफल छैनन् । उदाहरणको निमित्त रवि लामिछाने हरेक दिन विवादमा छन् । उनको जीवनशैली, उनले संगत गरेका पात्रहरू हाम्रो समाजले पचाइरहेको छ त ? देश विधि र पद्धतिले चल्नु पर्छ । आजको युगमा व्यक्ति भन्दा विधि पद्धति  अनि निष्ठा र नैतिकताको आधारमा चल्नु पर्छ । त्यसैले व्यक्तिको नायकीकरण सिनेमा खेल या कला संस्कृतिमा मात्र हुन्छ, राजनीतिमा हुँदैन । नेपाली समाजले यो कुरा बेलैमा बुझेको राम्रो ।

नागरिक बनौं पहिला 

हिजो हामी राजाको पालामा रैती थियौं । व्यवस्था परिवर्तन हुँदै जाँदा जनता या नागरिक भनेपनि हामी नागरिक कहिल्यै भएनौँ । बरु दलीय सिन्डिकेटको कारण दलका अन्धभक्त या झोले भयौं । हामीले आशा र भरोसा गरेका नेताहरूले हामीलाई सत्तामा उक्लने भर्‍याङको रुपमा उपयोग गरे । कुन दलले कति गरे त्यसको हिसाब हुँदै गर्ला तर शासन चलाउने तरिका, विधि र पद्धति सबैको एउटै रहेन र ? ओली, नेपाल, देउवा या पुष्पकमल सबैले मिलेर या झगडा गरेजस्तो गरेर आम नेपालीको शोषण, दमन र अत्याचार थप्ने बाहेक के प‍ो गरे र ?
अन्तमा 

हामी निरपेक्ष विरोध या समर्थन कसैको नगरौं । एउटा सानो उदाहरण आफ्नो कर्म गर्दा गर्दै देशको कुनैपनि नागरिक बिरामी भएर ढल्यो । सबैभन्दा पहिला उसको उपचार गर्नुपर्यो । उसको उपचारपछि सञ्चो भएर उसैले उपचार गर्नसक्ने रहेछ भने तिरिहाल्छ यदि नसक्ने रहेछ भने त्यहाँ राज्यको उपस्थिति होस् । संक्षेपमा यही नै हो नागरिकको पहिलो अभियान भनेको ।  एउटा निमुखा गरिबको छोरा पढाइमा अब्बल छ, उसको क्षमताले डाक्टर, इन्जिनियर, संगीत साहित्य वा कानुन पढ्न भ्याउँछ ।  उसलाई घरको आर्थिक अवस्थाले वाधा नगर‍ोस् ।  यो नै हो नागरिकको पहिलो अभियान भनेको ।  सार रुपमा  राज्य नागरिकमैत्री बन्ने व्यवस्था नै आजको युगमा उचित व्यवस्था हो । मित्रहरू ! जीवन मरेर जाने नै त हो, त्यसैले बाँकी जीवन यो अभियानमा समर्पित गरौं ।