सामाजिक सञ्जालकर्ताको विद्रूप र कैलाश सिरोहिया प्रकरण

कान्तिपुर मिडिया ग्रुपका अध्यक्ष कैलाश सिरोहिया पक्राउ परेपछि सामाजिक सञ्जालमा नकारात्मक प्रतिक्रियाको बाढी नै आएको छ । हरेक समाचार र विभिन्न व्यक्तिका पोष्टहरुमा आएका प्रतिक्रियाले हाम्रो समाज कति विद्रूप हुँदै गएछ भन्ने प्रतीत हुन्छ । हामी आफ्नो धारणा सही छ भन्न सक्छौं, तर सत्य हो भन्न सक्दैनौँ । तपाईंलाई सही लागेका विषय असत्य हुनेछन् जुन सत्यमा पुग्न तपाईंले थोरै अध्ययन गर्नैपर्छ । सामाजिक सञ्जालको प्रतिक्रियाले हाम्रो समाजको चित्र कोरिरहेको छ । कहाँ जाँदैछ समाज ? के हो हाम्रो चिन्तन र सोच ? अहिले नेपाली वातावरणमा यो जालो डरलाग्दो गरि नकारात्मक दिशामा हुँइकिएको छ । 

कैलाश सिरोहिया पक्राउ प्रकरणलाई धेरैले मजाकको रुपमा लिइरहेका छन् । खुच्चिङ भन्दै अट्टहास गरिरहेका छन् । प्रेस स्वतन्त्रता भनेको पत्रिकामा लेख्ने र पत्रिका चलाउने मात्र होइन । तपाईं हामीले प्रयोग गर्ने सामाजिक सञ्जालको अधिकार पनि हो । यो अधिकार जोगाउन यिनै ठूला मिडिया घरहरूको ठुलो योगदान छ । अब प्रश्न उठ्छ, के कैलाश सिरोहिया पक्राउ पर्ने बित्तिकै प्रेस स्वतन्त्रता हनन भयो ? हो, यो सम्पूर्ण रुपमा प्रेसमाथिको हमला हो । यसैमा चर्चा गरौं एकपटक ।

७ फागुन २०६२ मा सरकारले प्रजातन्त्र दिवस मनाउने नाममा नागरिक अधिकार संकुचन गर्न केही ऐन पारित गरेको थियो । त्यो बेला गृहमन्त्री थिए, कमल थापा । आन्दोलन चर्कँदै जाँदा प्रेसलाई सरकारले रोक्न खोजिरहेको थियो । सात दलको एकातिर आन्दोलन, अर्कोतिर कान्तिपुर एक्लै सहयात्री बनेर नागरिक अधिकार प्राप्तिका लागि लडिरहेका थियो । कान्तिपुरलाई आठौं दलको उपमा पनि दिइयो त्यो बेला । अन्य सञ्चार संघसंस्था र पत्रकार पनि अधिकारका लागि लडेकै थिए । तर, प्रभावकारिताको हिसाबले कान्तिपुर देश विदेशमा निकै शक्तिशाली थियो । कान्तिपुर त्यो बेलामा डग्मगाएन र अन्ततः हाल तपाईं हामीले स्वतन्त्रपुर्वक सामाजिक सञ्जालमा लेख्ने र बोल्ने अधिकार प्राप्त भएको हो । म यो आलेखमा राजनीति परिवर्तन र व्यवस्था फेरबदलतिर जान खोजेको छैन । मात्र, कान्तिपुर संस्थाको योगदानलाई संकेत गरेको हुँ । 

हालका गृहमन्त्री रवि लामिछानेको दोहोरो पासपोर्ट, सहकारी ठगी प्रकरण, नागरिकताको त्रुटी आदि विषय सरकारी अड्डाहरुमा अझै विचाराधीन अवस्थामा रहेका छन् ।

कैलाश सिरोहिया कान्तिपुरको मालिक हुँदै गर्दा उनले सौदाबाजी खेलेको भए सायद प्रेसको रुप अर्कै हुने थियो । उनले न्युज रुमलाई स्वतन्त्रपुर्वक छोडिदिन्थे । एउटा पत्रकारका लागि स्वतन्त्रपुर्वक समाचार पस्कन पाउनु ठुलो अवसर हुन्छ । कयौं मिडिया मालिकले पत्रकारिताको परिभाषा बुझेका थिएनन् । तर, कैलाशमा त्यो विवेकपन थियो । सम्पादकीय अधिकार थाहै नहुने कैयौं मिडिया मालिकले व्यवस्थासँग सौदा खेलेका हामीले देखेका थियौं । तर, कैलाशले व्यावसायिक धर्ममै टेकेर कान्तिपुरमा विज्ञापनको बाढी ल्याएका थिए र मनग्य पैसा पनि कमाएका हुन् । यसरी आजसम्म कान्तिपुर देशकै शक्तिशाली मिडिया हाउस बनेको थियो । यसमा कर्मचारी, पत्रकार, पाठक र विज्ञापनदाताको ठुलो योगदान छ । उनको व्यक्तिगत आर्थिक पाटो वा व्यवहारिक पक्ष यसमा जोड्न खोजेको होइन । सबै मिडियालाई लिड गर्ने सञ्चार संस्थाले देखाएको बाटोले धेरैलाई मार्गदर्शन गर्छ । त्यसैले नै आजसम्म नेपालको पत्रकारिता दक्षिण एसियामा अब्बल रहन सफल छ । 

अब रह्यो, कैलाश सिरोहियाको पक्राउ सवाल बारेमा । हो उनलाई धनुषा जिल्ला अदालतले पक्राउ गर्ने आदेश दियो । तर, के तपाईंलाई थाहा छ, नेपालमा अदालतको आदेश तुरुन्त कार्यान्वयन हुने गरेको छ ? पक्राउ आदेश दिएर सयौं व्यक्ति अहिले पनि खुल्लमखुल्ला हिँडिरहेका छन् । फैसला कार्यान्वयन निर्देशनालयका अनुसार, अदालतको आदेशबाट पक्राउ पर्न नसकेका व्यक्ति अहिलेसम्म १२ सय नाघेको छ । यसमा सबैभन्दा बढी राजनीतिकर्मी छन् । अदालतमा परेका मुद्दा र आदेशका विषय उठान गर्ने बित्तिकै अहिलेका अधिकांश नेताहरु जेलमा हुने थिए । युद्ध अपराधका मुद्दामा हालका प्रधानमन्त्री प्रचण्डको मुद्दा अझै अदालतमा विचाराधीन छ । नेतृ पञ्चा सिंहलाई त पक्राउ आदेश दिएको चार महिना नाघिसक्यो । केपी ओली, माधव नेपाल लगायतका नेताहरूका भ्रष्टाचार अनियमितताका उजुरी र मुद्दाहरू दर्ता र फैसलाका नजिरहरु स्थापित भइसकेका छन् । 

हालका गृहमन्त्री रवि लामिछानेको दोहोरो पासपोर्ट, सहकारी ठगी प्रकरण, नागरिकताको त्रुटी आदि विषय सरकारी अड्डाहरुमा अझै विचाराधीन अवस्थामा रहेका छन् । यी यस्ता सवाल हुन् जहाँ नेपालको शासन पद्धतिले कानुन कार्यान्वयनमा कमजोर बनाइदिएको छ । 

प्रेसमाथिको हमला पत्रकारलाई समाचार लेख्न रोक लगाउने, भौतिक आक्रमण गर्ने, धम्क्याउने मात्र होइन, त्यो सञ्चार संस्थामाथि हुने प्रहार सबैभन्दा ठुलो बन्देज हो । यहाँ मिडिया मालिकको पक्ष वा विपक्षीमा बोलेको भन्ने सवाल हुँदै होइन ।

यसैमा अदालतले एउटा सुविधा प्रदान गरेको विषय हो, मुद्दा छोडेर नभाग्ने व्यक्तिलाई पक्राउ नगर्नु । त्यसैले धेरै व्यक्तिहरूले बाहिरै बसेर अझै यस्ता कैयौं मुद्दा खेपिरहेका छन् । कैलाश सिरोहियाको नागरिकताको विवाद अदालतले निरुपण गर्छ । यो स्वभाविक पनि हो । तर,यही मुद्दाबाट उनी देशै छोडेर त भाग्ने थिएनन् । यो आलेखमा अदालतले आदेश दिएका अन्यलाई पक्राउ नगर्ने कैलाशलाई मात्र किन पक्राउ गर्ने ? यो पनि भनिएको होइन । यहाँ सवाल यतिको जिम्मेवारी व्यक्ति भाग्ने थिएनन् र कानुनलाई सघाएरै जान्छु भनेका वखत किन एक्कासी पक्राउ गरियो भन्ने विषय हो । अनि पक्राउ गर्नुपर्ने कारण के हो ? हो त्यसको अन्तर्यमा जान आवश्यक छ । 
                     प्रेसको धर्म र नागरिकको कर्म
३० साउन २०७६ मा रवि लामिछानेलाई टेलिभिजन कार्यक्रम कक्षबाट प्रहरीले पक्राउ गरेको थियो । त्यो बेला पनि यो पंक्तिकार यसरी नै एक्लो वृहस्पति बनेर वाक स्वतन्त्रता र प्रेसकै पक्षमा बोलेको थियो । त्यो बेला रवि पक्राउको विरोधमा न कुनै सञ्चार गृह बोलेका थिए न कुनै सञ्चारकर्मी जागेका थिए । मूलधारका मिडिया चुप थिए । सबै सम्पादकहरू मौन थिए । मूलधार पत्रकारिताबाट सम्पादकको रुपमा म एक्लै बोलिरहेको थिए । यसका प्रमाणहरू अझै जीवित नै छन् । मूलधारको पत्रकारिताबाट ममात्र रविको रिहाइका लागि उत्रेको थिए । रविको रिहाइका लागि तत्कालीन एसएसपी उत्तमराज सुवेदी, जिल्ला अदालत चितवनका तत्कालीन न्यायाधीश आनन्दमोहन भट्टराई, वकील सुनिल पोखरेल, चुडामणि सापकोटा, चितवनका प्रहरी प्रमुखसँग मैले गरेको पहल कति भीमकाय थियो भन्ने त यी तत्तत् पात्रलाई मात्र थाहा छ । रवि रिहाइका लागि ती लाखौँको भीड भन्दा मेरो आन्तरिक पहल बलवान थियो । 

सामाजिक सञ्जालकर्तालाई मेरो अनुरोध छ, मैले पस्केका सामग्रीमा विरोध गर्नुअघि एकपटक गम्भीर बनेर सोच्नुस् । विरोध गर्नुस् केही फरक पर्दैन तर म जुनसुकै रुपमा हुने प्रेसमाथिको हमला विरुद्ध लडिरहनेछु । मैले जीवनको आधा उमेर यही पेशामा समर्पण गरिसकेँ । म आफ्नो कर्मलाई पूजा गर्छु । हो, मैले पनि कयौं मिडिया मालिकबाट अन्याय भोगेको छु । तर, मालिकका गल्ती कमजोरीमाथि टेकेर प्रेसलाई हमला गर्न सक्दिन र गर्न दिनेछैन । मैले जीवनमा पत्रकारिता गरेर व्यक्तिगत रुपमा धेरै गुमाएको छु । अनुभव र अध्ययन प्राप्त गरें हुँला तर भौतिकताका अनेक पाटाहरूबाट म निकै पुछारमा छु । व्यक्तिगत दुख सहेरै पनि इमान जमान नछोडेको अपवादमा दरिने मेरो प्रयास सधैं रहनेछ ।

प्रेसमाथिको हमला पत्रकारलाई समाचार लेख्न रोक लगाउने, भौतिक आक्रमण गर्ने, धम्क्याउने मात्र होइन, त्यो सञ्चार संस्थामाथि हुने प्रहार सबैभन्दा ठुलो बन्देज हो । यहाँ मिडिया मालिकको पक्ष वा विपक्षीमा बोलेको भन्ने सवाल हुँदै होइन । मुलुक निर्माणको मुल खम्बा कान्तिपुरमाथिको आक्रमणले निम्त्याउन सक्ने प्रेसको संकटापन हो । 

कैलाश सिरोहियाको पक्राउ प्रकरणलाई एकथरीले नश्लीय आवरण दिइरहेका छन् । यो अर्को भुल हो । मधेशी समुदायका नेपालीहरूले यो भ्रमबाट मुक्त हुनुपर्छ । कैलाश स्वयंले पनि त्यो व्यवहार देखाएको हामीले कहिल्यै अनुभव गरेनौँ । मैले कान्तिपुरमा बिताएका डेढ दशक बढीको अवधिमा उनीसँगको भेटमा मैले यो स्पष्ट बुझ्ने मौका पाएको हुँ । कैलाशलाई यहाँ मधेशी भनेर पक्राउ गरिएको छैन, यहाँ कथित कीर्ते नागरिकताका नाममा पनि पक्राउ गरिएको होइन । यहाँ त कसै कसैलाई समाचारमा चित्त नबुझेपछि चित खाएर पक्राउ गर्न लगाइएको हो । यो सबैले बुझ्न जरुरी छ । भलै औपचारिक रुपमा अदालतले कीर्ते नागरिकताको मुद्दामा टेकेर पक्राउ आदेश दियो तर यसको अन्तर्य र प्रतिशोधतर्फ को–कसका निहित स्वार्थ लुकेको छ, सचेत नेपाली स्पष्ट हुनुपर्छ । 

आज मिडियामाथिको प्रहारले भोलि सामाजिक सञ्जाल बन्द हुनसक्छ । प्रचण्ड सरकारले टिकटक बन्द गरेको नजिर तपाईं हाम्रा सामु छ । अनि यो सरकारले अन्य भएका सामाजिक सञ्जाल पनि बन्द गर्दैन भन्ने कुनै आधार छैन । आज सामाजिक सञ्जालका माध्यममार्फत भ्युज टिओआरपी बटुलेर हजारौं युट्युबर, सामाजिक सञ्जालकर्ताले लाखौं कमाइरहेका छन् । के यो पनि बन्द भएको हेर्न चाहनुहुन्छ ? यदि खुल्ला समाज र वाक स्वतन्त्रता चाहनुहुन्छ भने आजैदेखि कुरै नबुझी कमेन्ट गर्न बन्द गर्नुस् । विद्रूप बनेर होइन, अलिकति भएपनि विद्धान भएर प्रस्तुत हुनुहोस् । तपाईँका हरेक प्रतिक्रियाले तपाईंको परिचय दिइरहेको हुन्छ ।  अतः प्रजातन्त्र, नागरिक अधिकार, प्रेस स्वतन्त्रताका लागि हुने राज्य पक्षका यस्ता अनेक हर्कतहरु विरुद्ध सधैं सामूहिक आवाज बन्न सकौँ । यही नै असल नागरिकको कर्तव्य हो ।