दरबार हत्याकाण्ड: जमिम शाहले भने, ‘आज ठूलै घटना भएको छ, पत्रिका प्रेसमा नपठाउनु’

जेठ १९, २०५८ । पङ्क्तिकार त्यो साँझ ५ बजे नै रात्री डेस्कको जिम्मेवारी सम्हाल्न काठमाडौं, पानीपोखरीस्थित ‘स्पेशटाइम दैनिक’को कार्यालय पुगिसकेको थियो । योगेश उपाध्याय सम्पादक थिए । नेपाल पत्रकार महासंघका पूर्व सभापति विष्णु निष्ठुरी, मोहन दाहाल र केदार कोइरालालगायतका हामी सहकर्मीहरु भोलिको अंकमा प्रथम पृष्ठमा कुन–कुन समाचार र तस्वीर प्रकाशित गर्ने भन्ने सल्लाह गरिरहेका थियौं । 

७ बजेतिर हाम्रो डेस्कमा फोटो पत्रकार मित्रले युवराजाधिराज दीपेन्द्रको तस्वीर ल्याए । त्यो दिन युवराज दीपेन्द्र सातदोबाटोस्थित पौडी पोखरीको उद्घाटन गर्न गएको तस्वीर थियो । अन्य महत्वपूर्ण तस्वीर नभएकाले त्यो दिन सोही तस्वीर प्रथम पृष्ठमा प्रकाशित गर्ने निधो भयो । 

भित्री पृष्ठहरू तयार भइरहेका थिए । हामी प्रथम पृष्ठको तयारीमा जुट्यौँ । रिपोर्टरहरुले ल्याएका समाचारमध्ये कुन चाँही भित्री पृष्ठमा र कुन प्रथम पृष्ठमा छाप्दा उचित हुन्छ भन्ने परामर्श सकेर हामी खाना खान नजिकैको नटराज कवाब सेन्टरमा गयौं । 

खाना खाएर फर्केर आउने क्रममा करिब १० बजेतिर हुनुपर्छ, विष्णुजी, केदारजी र मैले आकाशमा हेलिकोप्टर उडिरहेको देख्यौं । यति राती हेलिकोप्टर किन उडिरहेको होला भन्ने झिनो कौतुहलता त थियो, तर कुनै भीआईपीको सवारी होला भन्ने ठानियो । प्रथम पृष्ठ डिजाइनिङको तयारी हुँदै थियो । समाचार र तस्वीर तम्तयार थिए । हामी करिब करिब काम सकिएको मनस्थितिमा थियौं । 

११ बजेतिर ‘स्पेशटाइम’का प्रकाशक जमिम शाह कार्यालयमा आए । उनको भाव मुद्रा अरु दिनभन्दा अलि भिन्न थियो । केहीबेर पछि उनले आफ्नो कार्यकक्षमा हामी डेस्कका सहकर्मीलाई बोलाएर भने, ‘अहिले पत्रिका प्रेसमा नपठाउनु है, कहीं न कहीं केही गडबड भएको सुईको पाएको छु ।’

यसो भन्नासाथ जमिम शाहले धमाधम फोन गर्न थाले । दुई चार कल गरेपछि उनलाई थाहा भो, नारायणहिटी दरबारमा ठूलै हत्याकाण्ड भएछ । युवराज दीपेन्द्रले राजा वीरेन्द्र र रानी ऐश्वर्यलाई गोली हानेर मारेको प्रारम्भिक खबर प्रकाशक जमिम शाहलाई प्राप्त भयो । हामीले पनि विभिन्न च्यानलमा फोन घुमायौँ । राजनीतिक नेता, प्रहरी र सेनाका केही सूत्रहरूसँग सम्पर्क गर्दा कसैले ‘केही थाहा नभएको’ बताए भने कसैले ‘कसैले हल्ला चलाएको हुनसक्ने’ बताए । 

यता आकाशमा हेलिकोप्टर घुमेको घुम्यै भएकाले हाम्रो आशंकाले बल पाउँदै गयो । राती १२ बजेतिर प्रकाशक जमिम शाहलाई ‘एथेन्टिक च्यानल’बाटै खबर प्राप्त भयो, ‘दीपेन्द्रले राजा, रानी मात्र हैन, भाई, बैनीलगायत धेरैलाई मारे ।’

खबर साँचो हो भन्ने त पुष्टि भयो, तर अनधिकृत माध्यमबाट । विदेशी न्यूज एजेन्सीहरूमा पनि त्यो बेलासम्म त्यस बारेमा कुनै समाचार आएको थिएन । दरबारमा भएको दुर्घटना, दरबारको आधिकारिक श्रोत अर्थात् राजदरबार संवाद सचिवालयको विज्ञप्ति विना प्रकाशन गर्न पनि नमिल्ने । हामी रातभर पत्रिका प्रेसमा नपठाईकनै बसिरह्यौं । एउटा अकल्पनीय घटना । शान्त तलाउमा मानौं सुनामी नै आएझैं भयो हामी संचारकर्मीहरुका लागि । 

पत्रकारिता गरेको दश वर्षको अनुभवपछि पहिलो पटक पँक्तिकारले डेस्कमा रहँदा त्यसखालको त्रासदीपूर्ण, भयावह र कारुणिक खबरको सामना गर्नु परेको थियो, त्यो पनि प्रकाशन गर्ने कि नगर्ने भन्ने अन्योलबीच। बिहान चार बजेतिर ‘बिबिसी’को वायरमा करिब चार प्याराग्राफको खबर आयो, जसमा युवराज दीपेन्द्रले गोली प्रहार गरी राजा, रानी र परिवारका सदस्यहरूको हत्या गरेको उल्लेख गरिएको थियो । बिबिसीलाई त के थियो र ? उसले गुप्त स्रोतको हवाला दिएर जे लेखे पनि हुन्थ्यो, तर हामी नेपाली मिडियाका लागि राजदरबार संवाद सचिवालयको आधिकारिक विज्ञप्ति बिना खबर प्रकाशन गर्न मिल्दैनथ्यो । 

खबर साँचो हो भन्ने थाहा हुँदाहुँदै पनि लेख्न र प्रकाशन गर्न नसकिने एउटा बडो किंमकर्तव्यविमुढ (यस्तो क्लीस्ट शब्द प्रायः मिडिया लेखनमा पङ्क्तिकार प्रयोग गर्दैन) अवस्थामा थियौं । खासमा त्यो बेला हामी सहकर्मीको मानसिक र व्यवहारिक अवस्था झल्काउन यो भन्दा अर्को शब्द पनि थिएन । दैनिक पत्रिका, बिहानै बजारमा जसरी पनि पुर्याउनैपर्ने दायित्व पनि त थियो । त्यसपछि कसले कसलाई मारेको हो, को को हताहत भए आदि इत्यादि केही उल्लेख नगरी हामीले मध्यम मार्ग अपनायौं । 

विष्णु निष्ठुरीजी यस खालको अवस्थामा बचेर लेख्न माहिर । न्यूजप्रिन्ट कागजमा उनले लेख्न थाले, ‘शुक्रवार राती नारायणहीटी राजदरबारमा गम्भीर दुर्घटना भएको आशंका छ । प्रत्यक्षदर्शीका अनुसार दरबारबाट रातभर एम्बुलेन्स र अन्य गाडीहरू ओहोरदोहोर गरिरहेका थिए । आकाशमा हेलिकोप्टर उडिरहेको आवाज सुनिन्थ्यो । लैनचौर, दरबारमार्ग, केशरमहल र आसपासका क्षेत्रका बासिन्दा भयभीत थिए । दरबारमा ठूलै अनिष्ट भएको र धेरै मानिस हताहत भएको आशंका भइरह्यो ।’

यस्तै यस्तै मध्यमार्गी भाषामा चार पाँच प्याराको मुख्य समाचार तयार गरियो । ब्यानर शीर्षक राखियो, ‘नारायणहिटी दरबारमा गम्भीर दुर्घटना’ । बिहान पत्रिका निस्कियो, बजारमा पनि गयो । जब हामी कार्यालय बाहिर आयौं, पानी पोखरी पुरै सुनसान थियो । 

यत्तिकैमा खबर आयो, ‘नेपाल समाचारपत्र’ले राजदरबार संवाद सचिवालयको आधिकारिक विज्ञप्ति बिना सोझै ‘युवराज दीपेन्द्रद्वारा राजा रानीको हत्या’ भन्दै समाचार छापेछ । प्रकाशक तथा सम्पादक पुष्करलाल श्रेष्ठ पक्राउ परिहाले । 

बिहानदेखि रेडियो नेपालमा शोक धुन बज्न थालिसकेको थियो । देशवासीलाई यो त्रासदीपूर्ण र अप्रत्याशीत घटनाबारे जानकारी भइसकेको थियो । सिंगो देश स्तब्ध र शोकमा डुबेको थियो । आधिकारिक स्रोतबाट समाचार आउन थाले । छाउनी स्थित सैनिक अस्पतालमा राजा, रानीलगायत उहाँको सम्पूर्ण वंशको शव राखिएको खबर आयो । युवराज दीपेन्द्र अझै जीवितै भएको अर्को खबर पनि आयो । त्यसपछिको घटनाक्रम सबैलाई थाहै छ । 

एउटा सञ्चारकर्मीका रुपमा यो पँक्तिकारले आजसम्म यस खालको घटनाको सामना गर्नु परेको छैन । स्कूल र कलेजमा पढदा कोतपर्व, भण्डारखाल पर्वदेखि राणाजीहरुबीच हत्या र प्रति हत्याको इतिहास त पढेको थियो । इतिहासका ति त्रासदीपूर्ण घटना पढदा त विष्मयबोध हुन्थ्यो । तर, आफ्नै जीवनमा यस खालको घटनाको पत्रकारका नाताले सामना गर्नु पर्दाको मनस्थिति शब्दमा व्यक्त गर्न नसकिने खालको थियो । 

अझ, राजा, रानी र राजपरिवारका सदस्यको शवयात्रा र अन्तिम संस्कारको दृश्य हेर्दा सायद त्यो बेला आफूलाई गणतन्त्रवादी बताउनेहरूसमेत द्रवीभूत भएका थिए । त्यो घटनामा बाँचेका अधिराजकुमार ज्ञानेन्द्र, अधिराजकुमारी कोमल र शाह ज्यादा पारस मात्र थिए । अधिराजकुमारी कोमलको छातीमा गोली लागेको भए पनि उनी बाँचिन्, शाह ज्यादा पारस भने पर्खाल नाघेर भागेकाले बाँचेको भन्ने खबर आयो । अधिराजकुमार ज्ञानेन्द्र चाहिँ त्यो दिन पोखरा सवारी भएकाले उनको ज्यान जोगिएको थियो । 

यसरी अधिराजकुमार ज्ञानेन्द्रको परिवार मात्र बाँचेर राजा वीरेन्द्रको वंश पुरै विनाश भएको खबरको तात्तातो शंका र आक्रोश ज्ञानेन्द्रतर्फ नै ओइरियो । तर, आफ्नै पत्नी र पुत्र सहभागी शुक्रबारे भोजमा त्यस्तो महासंहारको षडयन्त्रमा ज्ञानेन्द्र किन संलग्न भएका होलान् र ? भन्ने प्रश्नसँगै र कुनै प्रमाण फेला नपरेको अवस्था पनि थियो ।  

ज्ञानेन्द्र नयाँ राजा भए । नेपालको इतिहास पनि नयाँ चरणमा प्रवेश गर्यो । एकातिर राजतन्त्र कमजोर भयो, अर्कोतिर सेनाले पनि राजा र उनको परिवार जोगाउन नसक्ने रहेछ भन्ने पुष्टि भयो । तेस्रो धार्मिक पक्ष पनि जोडियो । विष्णुका अवतार मानिएका राजाको त्यस खालको हत्याले ‘राजा विष्णुका अवतार हैन रहेछन्, सामान्य नागरिक रहेछन्’ भन्ने सोचको पनि प्रादुर्भाव भयो ।

नेपालमा राजतन्त्रप्रति आस्था राख्नेहरूमा पनि एकखालको निराशा पलाउन थाल्यो । शक्तिपूजकहरु दरबार धाउन छाडेर नयाँ उदाएका दलका दरबार धाउन थाले । यसरी दरबार हत्याकाण्डले अन्ततः अढाई सय वर्ष पुरानो राजतन्त्रकै अन्त्यको पृष्ठभूमि तयार गरिदियो । त्यसपछिको इतिहास जगजाहेरै छ । 

दरबार हत्याकाण्ड ‘राजनीतिक हत्याकाण्ड’ भनेर सेनाका जर्नेल विवेक शाहले आफ्नो पुस्तक ‘मैले देखेको दरबार’मा उल्लेख गरेका छन् । यदि यो देवयानी राणासँग विवाह गर्न नपाएको झोंकमा युवराज दीपेन्द्रले नै मच्चाएको संहार नभएर ‘पोलिटिकल मर्डर’ नै हो भने पनि कसले गराएको हो त ? भन्ने प्रश्न अझै ‘कन्पीरेसी थ्यौरी’मै सीमित छ । दरबार हत्याकाण्डको छानविन प्रतिवेदनले मृत घोषित नहुँदासम्म केही दिन राजा घोषित दीपेन्द्रलाई नै दोषी ठहर गरे पनि आम नेपाली जनता अझै त्यो स्वीकार्न तयार छैनन् । 

यो हत्याकाण्ड देशी-विदेशी षडयन्त्रकै परिणाम हो भने पनि यसको अन्तिम सत्य बाहिर आउने संभावना पनि कमै होला । किनकी, विदेशमा रहेका पूर्व अधिराजकुमार धीरेन्द्रदेखिका सारा परिवारलाई एकै दिन, एकै भोजमा निम्ता गरेर सबैको एकै चिहान बनाउने ‘डिजाइन’ चानचुने शक्तिले पक्कै गरेको हैन । 

षडयन्त्र गर्नेले एक सिन्को प्रमाण र संकेत समेत फेला नपर्ने गरी नै यस्ता घटना गराउने गर्छन् । विश्वमा भएका यस्ता धेरै षडयन्त्रमुलक घटनाको सत्यतथ्य बाहिर आउन सकेका छैनन् । त्यसमाथि नेपालको जस्तो लाचार र विदेशीकै दास बन्ने सरकार र कमजोर राज्यसंयन्त्रको अनुसन्धानले यस्ता घटनाको सत्यतथ्य बाहिर ल्याउने त गुन्जायस नै छैन । 

हो, जसले यो षडयन्त्र गरेको हो, सोही शक्तिको कुनै अमुक पात्रले कालान्तरमा यसको खुलासा गरिदिएको खण्डमा भने केही तथ्य बाहिर आउला । भनौं न, अबको पचास वर्षपछि कुनै निकायका अधिकारीले यो घटनाका बारेमा कुनै पुस्तक लेखेर खुलासा गर्न सक्लान्, किनकी त्यति बेलाको पुस्ताका लागि यो घटना त्यति चासोको पनि रहने छैन । तर, आजको पुस्ता भने अझै पनि मर्माहत, आक्रोशित र संवेदनशील छ ।