भाषा भगवान् हुन्, भगवान् भाषा हुन् भाषाविज्ञानको लहरोमा दौडेको जीवनदर्शन

भगवान् भाषाका माध्यमबाट ज्ञानका रूपमा, विज्ञानका रूपमा, संगीतका रूपमा  हामीसम्म विचरण गर्छन् । वेद तथा पुराणहरूले भाषामै भगवान् रहन्छन् भन्ने कुरा त बताइरहेकै हुन्, देवी, देवताका बीजमन्त्र अक्षरमाला नै हुन् । यिनै बीजमन्त्र देवी, देवताका शक्ति हुन् । यति हुँदाहुँदै पनि देवनागरी लिपिमा लेखिने संस्कृत तथा नेपाली भाषा र भगवान्को सम्बन्ध कस्तो छ ? भन्ने कुरा आमसर्वसाधारणले बुझ्न सक्ने अवस्था थिएन ।

यही अभावलाई पूरा गर्न डा. बलदेव शर्मा अधिकारीले भाषा भगवान् हुन्, भगवान् भाषा हुन् पुस्तकको रचना गरेका छन् । भाषाकै माध्यमबाट भगवान्ले चराचर जगत्मा विचरण गर्छन्, मानिसमा अझ बढी । किनकि मानिस सचेत प्राणि हो । मातृकाक्षरले मात्रिका देवीको प्रतिनिधित्व गर्छन् । देवनागरी लिपिमा लेखिने नेपाली भाषाका अक्षरहरूले विभिन्न देवता र देवीहरूको प्रतिनिधित्व गर्छन् । योग विज्ञानमा विभिन्न सात चक्रको ध्यान हुन्छ ।

चक्र भेदन गर्दै शक्तिलाई उध्र्वगमन गराइन्छ । ती चक्रमा विभिन्न पत्र भएका कमलका पुष्पको कल्पना हुन्छ । ती कमलका पत्रमा यिनै देवनागरी लिपिका अक्षरहरू अंकित गराइन्छन् । जुन बीजमन्त्रका रूपमा उपयोग हुन्छन् । तिनैको ध्यान गरेर, जप गरेर लक्ष्य भेदन गरिन्छ । यिनै भाषाका अक्षरहरू र भगवान्को अन्योन्याश्रित सम्बन्धका आयामहरू वेद, पुराणहरूका प्रमाणसहित यो पुस्तकमा पेस गरिएको छ । जीव र जगतमा व्याप्त भगवान् र भाषाका विभिन्न अवस्था सृष्टि, स्थिति र लयका कारण पनि हुन् । लेखक अधिकारीको भाषा र भगवान्को उत्पत्ति, रमण र यी दुवैबीचका अनेकौं रहस्य उल्लेख गरिएको यो कृति पूर्वीय जीवनदर्शन पनि हो । 

भाषा र भगवानका बीचका अनेक आयामहरू दर्शाइएको भाषा भगवान् हुन्, भगवान् भाषा हुन् जीवनदर्शन तर फरक कोणबाट प्रस्तुत गरिएको कृति हो । यसमा देवनागरी लिपिका अक्षरको शक्ति तिनका अनेक आयाम तथा भगवान्का विभिन्न अवस्थालाई प्रतिनिधित्व गरेको कुरा दर्शाइएको छ । जसलाई वेददेखि पुराणहरूले विभिन्न रूपमा उल्लेख गरेका छन् । तिनै अनेकौं प्रमाणहरू जम्मा गरेर भाषा र भगवान् रचना गरिएको छ ।

पाँच अध्यायमा विभक्त भाषा भगवान् हुन्, भगवान् भाषा हुन् पुस्तक भौतिक तथा आध्यात्मिक दुवै रूपमा दर्शनशास्त्रको प्रतिनिधित्व गर्छ । पहिलो अध्यायमा भाषा र भगवान् एकै हुन्, भाषाले भगवान्को इच्छानुसार सृष्टि, स्थिति र संहार गर्छिन् भन्ने दर्शनमा आधारित अवस्थालाई पुष्टि गर्न विभिन्न शीर्षकमा भाषा र भगवान्का अनेक आयामहरूलाई समावेश गरिएको छ ।

लेखकले यो अध्यायको मुख्य शीर्षकमा भाषा नै भगवान् हुन्, भगवान् नै भाषा हुन्लाई राखेका छन् । त्यसलाई पुष्टि गर्न चार्वाक दर्शन अन्तर्गतको स्वर्ग नरक, आत्मा परमात्मा, भगवान् सगवान् केही पनि छैनन् ? भन्ने प्रश्नवाचक शीर्षक चुनेका छन् । यही शीर्षकमा कार्लमाक्र्सको सिद्धान्तलाई पनि उल्लेख गरेका छन् ।

लेखकले माक्र्सको समाजवादी सिद्धान्तलाई अपूरो मानेका छन् । चार्वाक भौतिकवादी अनीश्वरवादी दर्शन हो तर पनि सनातन परम्पराले त्यसलाई पनि सम्मान गर्छ । उनले सबै धर्मलाई सम्मान गर्न सिकाउने सनातन परम्पराले समाजवादको सपना साकार पार्छ भन्छन् । भाषा भगवान् हुन्, भगवान् भाषा हुन् भन्ने कुरालाई पुष्टि गर्न भगवान् किन भनेको ? देखि मातृभाषा तथा नारीशक्तिसमेत भगवान् श्रीकृष्णसम्मका उपशीर्षकमा प्रष्ट पारिएको छ ।

यी उपशीर्षकको पुष्टिका लागि वेद, पुराण तथा स्मृतिहरूका प्रमाण प्रस्तुत गरिएको छ । सोही अध्यायको दोस्रो शीर्षक पराभाषा श्रीराधाले सृष्टि, स्थिति र संहारको लीला गराउँछिन् अन्तर्गत सृष्टि, स्थिति, संहार गराउने परा भाषा भगवती श्रीराधादेखि कुरान, त्रिपिटक, बाइबल र मुन्धुममा भाषा र भगवान्को सम्बन्धसम्म पन्ध्रवटा शीर्षकमा भाषा र भगवतीका विभिन्न आयामरू दर्शाइएको छ । दोस्रो अध्यायमा अक्षररूपिणी भाषा भगवतीले भगवान्देखि भाइरस जीवाणुसम्म जन्माउँछिन् शीर्षक व्याख्याको विषय बनेको छ ।

यस अन्तर्गत अक्षर किन भनेको ? नेपालको राष्ट्रिय झण्डामा माथि चन्द्रमा र अनि सूर्य तल किन ? देखि ब्रह्माण्डका सबै व्यक्ति र वस्तु अक्षर–भाषामा आश्रित हुँदै ओम्को अ उ म् अक्षर क्रमशः ब्रह्मा, विष्णु तथा रुद्र हुन् भन्ने प्रमाण प्रस्तुत गरिएको छ । त्यस्तै यो अध्यायका १७ उपशीर्षकमा चार जातका जीवहरूको उत्पत्ति गराउने अनुस्वार र विसर्गवर्णबाट उपशीर्षक पनि अटाएको छ ।

यही अध्यायको दोस्रो शीर्षकमा देवनागरी लिपिसँग सृष्टि तथा अध्यात्मविज्ञानको प्रत्यक्ष सम्बन्ध परेको छ । यो पूर्वीय दर्शनको चुरो पनि हो । यसलाई पुष्टि गर्न लिपि किन भनिएको ?, मातृकाक्षरहरू दिव्यकमलपत्रमा लेखिएका छन् शीर्षकदेखि १७ औं शीर्षकमा मातृकाक्षरवर्णमालासँग १०८ गट्टीयुक्त जपमाला अक्षयमालाको सम्बन्ध अटाएको छ । यो अध्यायको दोस्रो शीर्षकमा अक्षरबाट गरिएका सर्ग र विसर्ग सृष्टि परेको छ । यो शीर्षकको व्याख्या र पुष्टिका लागि ओम्कार रूपी भगवान् महाविष्णुबाट वेदशास्त्रहरू निस्किए उपशीर्षकदेखि दशौंमा विसर्गसृष्टिमा समेत मनुष्यमध्येको सर्वश्रेष्ठ शुद्र वर्णसम्मको उपशीर्षक परेको छ । 

तेस्रो अध्यायमा चारै प्रकारका भाषाभित्र भगवान् छन् शीर्षक व्याख्याको विषय बनेको छ । भाषा चार प्रकारबाट उपयोग हुन्छ । परा, पश्यन्ती, मध्यमा र वैखरी यी चार प्रकारका भाषाबाट मानिसले एक–अर्कासँग कुरा गर्छन् । यो विषयलाई पुष्टि गर्न वैखरी भाषाको अन्नमय तथा प्राणमय स्थूल शरीरभित्र भगवान् सत्, मध्यमा भाषाको मनोमय तथा विज्ञानमय कोषको स्वप्न शरीरमा परमात्मा भगवान् चित्, पश्यन्ती भाषाको कारण शरीरमा योगमाया कोष, भगवान् आनन्द तथा परा भाषामा जीवात्मासहित भगवान् : कोशरहित सत्, चित्, आनन्द शीर्षकको व्याख्याबाट मूल शीर्षकको पुष्टि गरिएको छ । अध्याय चारको मुख्य विषय भगवान्को दास भक्त, भक्तको दास भगवान् हो । यसलाई पुष्टि गर्न जीवात्मा र परमात्माको नित्य सम्बन्ध, भाषा–भगवतीका सृष्टि, स्थिति, प्रलय–शक्ति माया, भगवान्सँग भेट गराउने ज्ञानयोग, कर्मयोग र भक्तियोग, निराकार परब्रह्मलाई भाषाले साकार बनाइन्, भगवान् कति छन् र कुन भगवान्को भक्ति किन गर्ने ? शीर्षकहरू चुनिएका छन् । 

अध्याय पाँचमा अग्नि र अग्निको तातोपन : भाषाबाट भगवान् छुट्टिन्नन्, मुख्य व्याख्येय विषय हो । यसलाई पुष्टि गर्न भाषा–विज्ञानमा भौतिक दर्शन र अध्यात्म दर्शनको संयोजन तथा मायाको : शासन भगवान् र भाषाको : अनुशासन दुइवटा शीर्षक चुनिएको छ । यी दुई शीर्षकको पुष्टिका लागि पाँच–पाँच उपशीर्षक चुनिएका छन् ।  

भाषा भगवान् हुन्, भगवान् भाषा हुन् पुस्तक अध्यात्मसहित समग्र मानव जीवनदर्शनलाई समेटेर अघि बढेको छ । सबै धर्म–संस्कृतिले अँगालेका दर्शन यसमा समेटिएको छ । यति भए पनि मुख्यतः पूर्वीय दर्शनलाई नै टिपेर दौडेको छ । भाषाबाटै भगवान्को उत्पत्ति, पालन र लय भएको कुरालाई देखाउने प्रयास गरिएको यो पुस्तक पूर्वीय दर्शनको चुरो वरिपरि घुमेको छ । ओम् शब्दका अ उ म् भगवान् बह्मा, विष्णु र महेश्वरको प्रतिनिधित्व गर्ने कुरा वेद तथा पुराणहरूमा उल्लेख छ । शब्दब्रह्म, कहिल्यै नष्ट नहुने अक्षर अर्थात् भगवान् भाषाका अक्षर नै भएको कुरा पुराण, इतिहास तथा गीताले स्पष्ट गरेका कुराहरू प्रमाणका रूपमा उपयोग भएका छन् ।

लेखक अधिकारी भाषा विशेषज्ञ र पूर्वीय दर्शनका इतिहास, पुराणको राम्रो ज्ञान राख्ने भएकाले यो दर्शनमा आधारित खोज सम्भव भएको देखिन्छ । यो संसारमा रहेका व्यक्ताव्यक्त जति पनि तत्त्वहरू छन् ती सबै भगवान्का भग अन्तर्गत पर्छन् । भगका स्वामी भगवान् शिव हुन्, जसले गर्दा उनको अर्को नाम भर्ग पनि हो । भर्ग पुरुष र भर्गा प्रकृति ज्योतिर्मय शिवलिंगको स्वरूप लिन्छन् । यही भगशक्ति भाषाभित्र घोलिएका परब्रह्म, परमात्मा, परमेस्वरलाई भगवान् भनिन्छ । यसको प्रमाण शिवपुराण विद्येश्वर संहिता हो । भाषा नै शिवलिंग त भयो नै, संसारका सबै भाषाको मूलतत्त्व एउटै भएको भाषविद्हरूले बताएकै छन् ।

यसैलाई आधार मान्दा भाषा अथवा शब्दब्रह्मसँग सम्पूर्ण शक्ति निहित छ भन्न सकियो । तसर्थ ब्रह्माण्ड जगतमा भएका सम्पूर्ण ज्ञान, विज्ञान तथा प्रविधिका आविस्कार तथा चमत्कारहरू भाषाबाटै सम्भव भएको स्पष्ट हुन्छ । यसको प्रमाणका रूपमा पञ्चतन्त्र, प्रथमतन्त्रदेखि ऋग्वेदीय सरस्वतीरहस्योपनिषद्सम्मका प्रमाण भाषा भगवान् हुन्,...मा उल्लेख गरिएको छ । 

भगवती भाषा हुन् भने भगवान् अर्थ हुन्, भाषा र त्यसले व्यक्त गर्ने अर्थ सँगै हुन्छन् भन्दै शिवा अर्थात् पार्वती आदिमनुष्य शतरूपा तथा शिव मनु बन्न जान्छन् भनिएको छ । यहाँ जगज्जननी भगवती शिवा वाणी हन्, भाषा हुन् तथा जगज्जनक भगवान् शिव, अर्थ पनि उनै हुन् । भाषाका यी दुई रूप एकै भएकाले छुट्याउन सकिँदैन, भाषा र त्यसको अर्थ अलग हुने कुरा भएन, कहीँ कतै कहिल्यै भएको छैन । शिवशक्तिलाई कसरी छुट्याउनु, प्रकृति र पुरुषलाई कसरी अलग गर्नु ? अर्को, भाषा ब्रह्म नै भएकाले भाषा शिवा मात्रै नभएर लक्ष्मी पनि भइन्, अर्थ विष्णु पनि भए । सृष्टि लक्ष्मी, स्रष्टा विष्णु स्वतः हुने भए । यहीँ भनिएको छ, सम्पूर्ण जीव–जगत शब्द र अर्थमय छन् । शब्दार्थमय छन्, पदार्थमय छन्, भगवान् र भाषामय छन्, सबै ब्रह्मकै अंग हुन् ।

प्रमाणका रूपमा लिंगपुराणदेखि विष्णुपुराणले स्पष्ट गरेका छन् । अर्कातिर वेदभाषा साक्षात् भगवान् स्वयम्भू नारायण हुन् । विष्णुपुराण भन्छ, वेदो नारायण साक्षत्स्वयम्भूरिति शुश्रुम । इतिहास, पुराणलाई पञ्चम वेद मानिएको छ । यहाँ के भनिएको छ भने परब्रह्म परमात्मा अर्थात् जगतका गुरु ब्रह्मर्षी ब्रह्माको हृदयमा बसेर ब्रह्मालाई नै वेदशास्त्र पढाए । परमात्माले हृदयमै बसेर पढाउने भएकाले ऋषिहरू वेदका श्रष्टा हुँदैनन्, द्रष्टा हुन्छन् । वेदका प्रथम द्रष्टा भगवान् ब्रह्मा हुन्, उनले वेदबाटै भौतिक सृष्टि गरे । यसलाई भागवत्ले प्रमाणित गरेको छ । यी सबै प्रमाणलाई भाषाले नै व्यक्त गरेकाले भाषा भगवान् हुन्, भगवान् भाषा हुन्लाई दर्शनशास्त्र भन्न अप्ठ्यारो मान्नुपरेन । 

भाषा भगवान् हुन्,...लाई जीवनदर्शन नै यसकारण पनि भन्न सकिन्छ यसले मानव तथा समग्र भौतिक जगतलाई आफूमै घोलेर समेटेको छ । यसमा लेखक अधिकारीको शब्द चातुर्यता, ज्ञान र कला भरपुर पोखिएको छ । भाषा भगवान् हुन्, ... मा भगवान् र भगवतीका पुराणोक्त अनेक आयामलाई लेखकले भाषाकै मधुरसमा घोलेर लालित्यमय बनाएका छन् । प्रमाण त वेद र पुराण, इतिहास छँदै छन् जसले गर्दा यसलाई प्रामाणिक ग्रन्थ बनाएको छ । लेखक बलदेव अधिकारी हास्यव्यंग्यकार पनि हुन् । भाषा भगवान् हुन्,... मा व्यञ्जनात्कम शैली भरपूर मात्रामा उपयोग गरेका छन् ।

यहाँ उनी कहिले योगमाया राधासँग उनको सृष्टि लहरसँग लहरिँदै रमाउँछन् त कहिले यही भाषाका अक्षरबाट माया उत्पन्न भएर जीवहरू त्यसमा पनि मानिस मोहित भएकोमा अचम्म मान्छन् । यत्ति मात्र कहाँ हो र, मान्छेको त के कुरा भगवान्हरू पनि मोहित भएको स्पष्ट देख्छन् । भाषाका चार रूप परा पश्यन्ती, मध्यमा, बैखरीका चमत्कारपूर्ण कार्यमा भगवान् पनि रोमल्लिएर आएको कुरा लेखकले स्पष्ट देख्छन् । भाषा नै भवान्को स्वरूप हो, तसर्थ भाषालाई व्यवस्थित गर्ने व्याकरण पनि मुक्तिदाता भगवान् हुन् । शब्दोच्चारण गलत भएमा त्यसले अनर्थ फल दिन्छ, पापमार्ग बढाउँछ, नरकमा झारिदिन्छ । महादेवको डमरु नादबाट निस्किएका चौध माहेश्वर–सूत्रहरू ब्रह्माका मानसपुत्र सनकादि सिद्ध परमहंसहरूसँग सम्बन्धित भएको कुरा उल्लेख गर्दै मनोमय, ज्ञानमय आदि अवस्थाको खोजी गरिएको छ । यसको प्रमाणका रूपमा ऋगवेद उपस्थित गराइएको छ । 

लेखक अधिकारीले भाषाविज्ञानको लहरो समाउँदै अगाडि बढ्दा राधाशक्तिको अस्तित्व पर्गेल्दै भाषासँगै छमछम नचाएका छन् । मातृकाक्षरको शक्तिलाई उल्लेख गरेका छन् । बालकले माताको गर्भदेखि नै मातृभाषा सिकेको हुन्छ । अदेखि क्षसम्मका अक्षरहरू मातृका । मातृका र मातृमा कुनै भेद नभएको कुरा उल्लेख गर्दै बालबालिकालाई मातृभाषामै शिक्षा दिनुपर्ने निधो गर्छन् । मातृकाको व्याख्या गर्दै राधा र कृष्णको मायामय अवस्था, शक्ति र लीलाको तन्मयतामा डुबेर अगाडि बढ्छन् । निराकार ब्रह्मलाई साकार बनाउने भाषा–भगवती राधिका अर्थात् दुर्गा पनि तिनै हुन् । 

भाषा भगवान् हुन,... भाषाविज्ञान पनि हो र पुराण, इतिहासको वास्तविक तत्त्वसँग छचल्किँदै अगाडि बढेको छ । लेखकले शास्त्रीय रूपमा तौलेर, नापेर अगाडि बढाउनुपर्ने विषयलाई योग, कर्म, ज्ञान, भक्ति सबैलाई समाएर स्वच्छन्द धारामा उछाल मारेका छन्, लहरिएका छन् । भाषाका तत्त्वहरूको व्याख्या, विश्लेषणमा पाठक डुबिरहँदा पत्तै हुँदैन कि भगवान्को ब्रह्मरूपसम्म कति बेला ठोक्किन पुगिन्छ । श्रीकृष्ण तथा शिवको तादात्म्यता, सृष्टिकर्ता ब्रह्मा, पालनकर्ता विष्णु तथा लयकर्ता महेश्वरको एउटै रूपको दर्शन गराउन सफल छन् लेखक अधिकारी ।

अचम्मलाग्दो कुरा के छ भने रूपमा यो भाषाविज्ञानको आदिरूप हो, समस्त पुराणहरूको सार रूप पनि मान्न अप्ठ्यारो लग्दैन । यति मात्रै होइन यसले योग विज्ञानलाई पनि भाषकै माध्यमबाट प्रतिविम्बित गरेको छ । भाषा र भगवान्बीचको सम्बन्ध केलाउँदै गर्दा गहिरो भक्ति साहित्यमा डुबुल्की मार्नैपर्ने बाध्यता लेखकले सिर्जना गरिदिएका छन् । सर्वसाधारण पाठकका लागि यो पुस्तक पढ्दै जाँदा भाषाविज्ञान हो जस्तो लाग्दैन इतिहास पुराण, वेद, गीतातिर डुबुल्की मारियो कि जस्तो लाग्छ, त्यतिबेलै होइन, इतिहास, पुराणतिर हराइयो कि भन्न नभ्याउँदै भाषाविज्ञानमैै छौँ, त्यसैको आयाम पछ्याइरहेका छौँ जस्तो अनुभव हुन्छ । यी सबै अवस्थाले भाषा भगवान् हुन्,... भाषा, भगवान्, पुराणोक्त ज्ञान, विज्ञानसँग जोडिएर आएको रहस्यमय ग्रन्थका रूपमा महसुस हुन सक्छ । 

लेखकको मूल लक्ष्य भाषा विज्ञानका अनेकन आयामलाई पूर्वीय दर्शनशास्त्रभित्र खोजी गर्ने तथा सँगै लहर्याएर अघि बढ्नु देखिन्छ । आधुनिक भाषाविज्ञानका अध्येताहरूले पूर्वीय शास्त्रहरू वेद, पुराण, उपपुराणहरूले भाषाविज्ञानलाई कसरी लिँदा रहेछन्, कसरी अनुशीलन गर्दै आएका रहेछन् भन्ने कुराका बारेमा स्पष्ट रूपमा जानून्, मनन गरून् र देवनागरी लिपिका भाषाप्रति गौरव पनि गरून् भन्ने उत्कट चाहना राखेको देखिन्छ । यसको प्राप्ति भाषाविज्ञानको अध्ययन भए पनि ज्ञान, कर्म र भक्ति योगमा पाठकलाई डुबाउनु पनि भएको देखिन्छ ।

सरल भाषा, व्यञ्जनात्मक शैली, तीखो टिप्पणी, स्वच्छन्द धारा यस ग्रन्थका विशेषता हुन् । भाषाविज्ञानका नवअध्येताहरूले वेद, इतिहास, पुराणका प्रसंगहरू बुझेका छैनन्, तिनका गर्भमा डुबुल्की मारेका छैनन् भने यसको पूर्ण स्वाद लिन कठिन छ । त्यो स्तरका पाठकका लागि यो दुर्बोध्य पनि छ । भक्ति साहित्यमा लहरिन नसक्ने सीधा वर्णनात्मक शैलीमा रत्तिएका पाठकहरूलाई यसले कृष्णको मुरली सुन्ने गरी बजाइदिँदैन, रस उत्पन्न गरिदिँदैन । निरस पनि लाग्न सक्छ ।