कुमाल टोलको आम्दानीको स्रोत माटोका सामग्री

♦ मार्मिसा नगरकोटी र पूजन खड्का

१७ असार, भक्तपुर । भक्तपुर नगरपालिका–४, कुुमाल टोलका स्थानीय बासिन्दाको मुख्य पेशा माटोको भाँडा बनाउने हो । माटोका भाँडा बनाउने परम्परागत पेशाबाटै यहाँका स्थानीयले घर व्यवहार चलाउनेदेखि छोराछोरी पढाउँदै आएका छन् । 

पछिल्ला समय बजारमा स्टिल, सिलाबर र प्लाष्टिकका सस्तो र सजिला सामाग्री उपलब्ध छ । तरपनि परम्परागत माटोका सामग्री खोज्न आउने अझै यहाँ आउने गरेको स्थानीयको भनाइ छ । माटोका घैंटो, दियो, खुत्रुके, विभिन्न किसिमका मूर्तिहरुको माग बढ्दै गएको उनीहरु बताउँछन् ।

कुमाल टोलका स्थानीयहरु पहिले अन्य जिल्ला पुगेर महिनौँ सम्म भाँडा बनाउँथे र ज्यालाको रुपमा धान, गहुँ, मकै ल्याउथेँ । अहिले अन्य जिल्लाका मानिस आफैँ यहाँ आउँछन् र मन परेको सामान खरिद गरेर लैजान्छन् । 

कुमाले टोलका तुलसीराम प्रजापतिको पुख्र्यौली पेसा  माटोको भाँडा बनाउने हो । पुस्तौँपुस्तादेखि गर्दै आएको माटोको भाँडा बनाउने पेसाबाट  राम्रो आम्दानी हुने उनले बताए । यही पेशाबाट भएको आम्दानीले उनले स्नातकोत्तर तहसम्म चार जना छोराछोरी पढाए ।  “यही पेशाले घरखर्च चलाउनेदेखि छोराछोरी पढाउने सबै गरेको छु, मेरा लागि यो पेसा एकदमै प्यारो छ,” उनले भने ।
   
माटोका सामग्रीमध्ये खुत्रुके, गमला, पाला, सानो लोटा धेरै मात्रामा बिक्री हुने सामग्री हुन् । विभिन्न देवीदेवताका मूर्ति, पशुपक्षीका मूर्ति सजावटमा प्रयोग हुने माटोको फूलदानी, मन्दिर, प्लेट, कचौरा जस्ता सामग्रीको पनि माग उत्तिकै छ । पहिले  सूर्यविनायक, सिपाडोल, चाँगुनारायणमा माटो उपलब्ध हुने भएपनि अहिले उपयुक्त माटो लिन काठमाडौँको साँखु र काभ्रेपलाञ्चोकको धुलिखेल वा दाङसम्म पुग्नुपर्छ । प्रतिकिलो रु ५० तिरेर गाडीमा माटो ल्याउनुपर्ने उनले जानकारी दिए ।
 
माटाका सामग्री बनाउन चाम्रो र चिल्लो माटो चाहिन्छ । माटोलाई एक ठाउँमा ल्याएर मुछ्ने काम हुन्छ, माटोमा रहेका अनावश्यक तत्व (माटोको डल्लो, ढुङ्गाको टुक्रो) छुट्टाइन्छ । पहिले–पहिले माटो खुट्टाले मुछ्ने गरिन्थ्यो । अहिले मेसिनले गर्दा छिटो तयार हुने र सजिलो हुने गर्छ । पहिले जस्तो चाखा अथवा चर्खा पनि हातले चलाउन नपर्ने मोटरले चल्ने भएकाले भाँडा बनाउन सजिलो भएको छ ।

सोही वडाका वडाध्यक्ष उपेन्द्र सुवाल माटोका भाँडा बनाउने कुमाले टोलको व्यवसाय वातावरणमैत्री र आम्दानीका हिसाबले पनि  सन्तोषजनक भएको बताउछन् । उनले यस किसिमको उद्योगले पर्यटनमा पनि टेवा पु¥याएको बताए । उनका अनुसार कुमाले टोलको व्यवसाय आर्थिक रुपमा मात्र नभइ धार्मिक, सांस्कृतिक हिसाबले पनि महत्वपूर्ण छ ।

नेवार समुदायमा व्रतबन्ध, बेलविवाह, सूर्य दर्शन, विवाह, न्वारान र मरणमा माटोको भाँडा चाहिने भएकाले  माटोका भाँडाको व्यवसाय सांस्कृतिक रुपमा महत्वपूर्ण मानिन्छ । पर्यटकहरु माटोका भाँडा बनाउने तरिका हेर्न र अध्ययन गर्न आउने गरेको उनले बताए ।
 
कुमाले टोलका अर्का स्थानीय विनोदकुमार प्रजापति पेसागत रुपमा खेलाडी र राष्ट्रिय कोच छन् । २०–२५ वर्ष खेल क्षेत्रमा लागेपछि अहिले खेल छाडेर पूख्र्यौली पेसामा संलग्न भएको छ । उहाँले विसं २०६८ देखि पसल सुरु गरेको हो । माटोको भाँडा बनाउनुका साथै भाँडा बनाउने तालिम पनि उहाँले दिने गरेको छ । 

देशी तथा विदेशी पर्यटक माटोको भाँडा बनाउने अनुभव लिन र मनोरञ्जनका लागि कुमाले टोलमा आउने गर्छन् । पर्यटकले समयअनुसार पैसा तिरेर अनुभव लिने गरेका छन् । प्रजापतिले भने, “बीसदेखि तीस हजार माटोमा लगानी गर्दा दुई तीन लाखसम्म आम्दानी हुन्छ ।”