नेपाली राजनीतिमा ‘भारतीय दलाल’हरु: खोक्रो राष्ट्रवादको रूग्ण चिन्तन

राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका निलम्बित महामन्त्री मुकुल ढकालले अध्यक्ष रवि लामिछाने र उपसभापति स्वर्णिम वाग्लेमाथि ‘भारतपरस्त’को आक्षेप लगाएपछि नेपाली राजनीतिमा नयाँ तरंग उत्पन्न भएको छ । वाग्लेले त नेपाललाई भारतकै राज्य बनाउने कुरा गरेको गम्भीर आक्षेप ढकालले लगाएका छन् । 

हुन त यसको स्पष्ट प्रमाण ढकालले प्रस्तुत गर्न सकेका छैनन्, तर ‘भारत विरोधी राष्ट्रवाद’को नयाँ कार्ड खेल्ने उनको मनसुवा स्पष्ट बुझ्न सकिन्छ । नेपाली राजनीतिमा एकले अर्कोलाई ‘भारतीय दलाल’ या ‘रअको एजेन्ट’को आक्षेप लगाउने कम्युनिष्टहरूले थालेको परम्परा रास्वपा सम्म आइपुगेको छ ।  

कम्युनिष्टहरूले थालेको परम्परा
२००७ सालमा राजा, राणा र कांग्रेसबीच भएको दिल्ली सम्झौतापछि कम्युनिष्टहरूले नेपाली कांग्रेसलाई ‘भारतीय विस्तारवादको कठपुतली’ भनेका थिए । ‘दिल्ली सम्झौता धोका हो’ भन्दै उनीहरुले नेपाली कांग्रेसलाई विस्तारवादीको मतियार भन्दै आए । 

हुन त निर्वासन कालमा नेपाली कांग्रेस र कम्युनिष्ट पार्टीका नेताहरु प्रायः ले भारतमै शरण लिएका थिए । राजा महेन्द्रको ‘कू’पछिका दिनमा दरबारसँगको संघर्षमा धेरैले भारतकै सहारा नलिएका हैनन् । प्रारम्भिक कालमा वीपी कोइरालालाई कम्युनिष्टहरूले ‘भारतपरस्त’ भनेका थिए । २०३३ सालमा राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति लिएर वीपी स्वदेश फर्किएपछि भने वीपीमाथि लागेको भारतपरस्तको आरोप झूट सावित भयो । 

नेपाली राजनीतिमा राष्ट्रियताको यस्तो रूग्णग्रन्थि छ, जसबाट निस्कने रस छर्कँदै कम्युनिष्टहरूले राष्ट्रवादको चर्को नारा उराल्दै आएका छन् ।  उतिबेलै कम्युनिष्टहरूबीच मुख्य दुस्मन देशीय सामन्तवाद अर्थात् दरबार कि क्षेत्रीय विस्तारवाद (भारत) भन्ने बहस प्रारम्भ भएको थियो । 

कोही भन्थे, भारतको सहारा लिएर नेपालमा निरंकुश पञ्चायती व्यवस्था ढाल्नुपर्छ । अनि कोही भन्थे–भारतीय विस्तारवाद मुख्य दुस्मन भएकाले दरबारको सहयोग लिएर भारतीय थिचोमिचोको प्रतिकार गर्नुपर्छ । 

तीसको दशकमा कम्युनिष्ट नेता मोहन विक्रम सिंहले ‘गद्दार पुष्पलाल’ नामक पुस्तिका प्रकाशन गरे । ‘कांग्रेस र कम्युनिष्ट मिलेर पञ्चायती व्यवस्था विरोधी संयुक्त आन्दोलन गर्नुपर्छ’ भन्ने पुष्पलालको लाइनलाई मोहनविक्रम सिंहले भारतपरस्त या कांग्रेसपरस्त भनेका थिए । मोहनविक्रम सिंहले अघि सारेको लाइन भने त्यो बेला दरबारपरस्त र पंचायत भित्रै प्रवेश गर्ने खालको भएको पुष्पलाल समूहको आक्षेप थियो । 

एकले अर्कालाई ‘दरबारिया’ या ‘भारतीय दलाल’ भन्ने सिलसिला हिंसात्मक विद्रोहको थालनी गरेको नेकपा (माओवादी)मा पनि जारी रह्यो । चुनवाङ बैठकअघि माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले अर्का शीर्ष नेता डा. बाबुराम भट्टराईलाई ‘भारतीय दलाल’को आक्षेप लगाए । भट्टराईले पनि दाहाललाई ‘दरबारिया’को आरोप लगाए । 

माओवादी निकट सूत्रका अनुसार त्यो बेला अध्यक्ष दाहाल दरबारसँग मिलेर सत्तामा जाने ताकमा थिए । राजा ज्ञानेन्द्रसँग मिलेर सत्तामा जाने र कांग्रेस–एमालेलाई ठेगान लगाउने’को उनको योजना थियो । यता, डा. भट्टराई भने निरंकुश राजतन्त्रविरुद्ध कांग्रेस र एमालेसँग मिल्नुपर्ने र लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको संघर्ष थाल्नुपर्ने पक्षमा थिए । आफ्नो मनसुवामा डा. भट्टराई बाधक हुने देखेपछि दाहालले डा. भट्टराईमाथि कारबाहीको डण्डा चलाए । उनलाई ‘होम एरेस्ट’ सरह राखे । 

दाहालको चाहनामा त्यतिबेला खलल पुग्न गयो, जब राजा ज्ञानेन्द्रले ‘माघ १९’को कदम चाले । भारतीय दलालको आरोप लगाउँदै आएका तिनै डा. भट्टराईसँग नमिली दाहाललाई धर भएन । डा. भट्टराईमाथिको कारवाही फुकुवा भयो, चुनवाङ बैठकमा दुबै नेताले गला मिलाए । 

भारत विरोध या लम्पसार वाद ?
नेपाली राजनीतिमा को भारतपरस्त हो या हैन भन्नेबारे ‘कन्स्पीरेसी थ्यौरी’को सिलसिला जारी नै छ । भारतसँग सुरुङ युद्ध गर्ने उद्‍घोष गरेका माओवादी अध्यक्ष दाहालले शान्ति प्रक्रिया प्रारम्भ भएपछि सात पटकसम्म ‘रअ’का प्रमुखलाई भेटेको कुरा छताछुल्ल भयो । 

बिप्पा सम्झौतापछि डा. भट्टराईलाई भारतपरस्त भन्नेहरू अझै पनि भेटिन्छन् । अझ, माओवादी ‘जनयुद्ध’ नै भारतको डिजाइनमा भएको भन्ने तर्क पनि कमजोर छैन । पत्रकार सुधीर शर्माको पुस्तक ‘प्रयोगशाला’मा माओवादीहरूको भारतसँगको हिमचिमबारे विस्तृत वर्णन गरिएको छ । 

महाकाली सन्धि पारित हुँदा ताका बामदेव गौतम र सीपी मैनालीले सन्धिका पक्षधर केपी ओली र माधव नेपाललाई ‘भारतीय दलाल’ भनेका थिए । यही विषयलाई लिएर एमालेको विभाजन भएको थियो । तिनै केपी ओली नेकपाको दुई तिहाई बहुमतको सरकार बन्दा ताका ‘महान राष्ट्रवादी’ कहलिए । चुच्चे नक्सा, चीनसँग पारवहन सन्धि र अन्य विषयलाई लिएर ओलीलाई ‘राष्ट्रवादी’ ठान्नेहरूको कमी छैन । 

जब रअका प्रमुख सामन्थ गोयलसँग ओलीले मध्यरातमा प्रधानमन्त्री निवासमै भेटेको सूचना बाहिर आयो, ओलीको राष्ट्रवादको नकाव पनि उत्रियो । यस्ता परिदृश्यबाट के आँकलन गर्न सकिन्छ भने नेपालका राजनीतिक नेताहरु आफ्नो अनुकूलता हेरेर कहिले भारतको घोर विरोधी र कहिले भारत सामु लम्पसारवादी हुँदै आएका छन् । 

माओवादी अध्यक्ष दाहालकै कुरा गरौं । तत्कालीन प्रधान सेनापति रुक्मांगत कटवाल प्रकरणपछि राजीनामा दिन विवश उनी भारतले साथ नदिएको भन्दै ‘अब सोझै दिल्लीसँगै कुरा हुन्छ’ भन्ने गर्थे । पछिल्लो पटक ओलीसँगको गठबन्धन सरकारका प्रधानमन्त्री हुँदा दाहालले ‘यो भारतका लागि कम्फर्टेबल सरकार’ भनेका थिए । अर्थात् नेपाल र नेपालीका लागि हैन भारतका लागि ‘कम्फर्टेबल’ । नेपालका कम्युनिष्टहरूमा भारतलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा कहिल्यै एकरूपता भएन । उनीहरू कहिले भारतको चर्को विरोधी त कहिले लम्पसारवादी देखिए । 

लामिछाने ‘भारतपरस्त’ नै हुन् ? 
रास्वपाका निलम्बित महामन्त्री मुकुल ढकालले अध्यक्ष रवि लामिछाने र उपसभापति स्वर्णिम वाग्लेमाथि लगाएको आरोप गम्भीर प्रकृतिको छ । आफू प्रधानमन्त्री बन्न लामिछानेले भारतसँग सहयोग मागेको र उपसभापति वाग्लेले ‘नेपाललाई भारतको राज्य बनाउने’ प्रस्ताव गरेको ढकालको दावी छ । 

पार्टीमा भारतको मामिला हेर्ने जिम्मा पाएका ढकालको दावी थियो, ‘अध्यक्ष लामिछानेले मलाई भन्नुभएको थियो–भारतलाई म जे बुझाउन पनि तयार छु, मलाई प्रधानमन्त्री बनाउन भारतलाई सहमत गराउ भन्दै मलाई भारत पठाउनुभयो ।’

काठमाडौंको एक होटलमा भारतीय राजदूतलाई भेटेर फर्किर्एपछि उपसभापति वाग्लेले ‘नेपाललाई भारतको राज्य बनाइदिन सहमत भएको खण्डमा भारतीय पनि मान्छन्’ भनेर भनेको ढकालको दावी छ । नेपालमा ‘भारतविरोधी सेन्टीमेन्ट’ व्यापक रहेको र राष्ट्रवादको रूग्णग्रन्थि हावी भएको बुझेका लामिछाने र वाग्लेले नेपाललाई भारतको राज्य बनाउने सोच राखेका होलान् भनेर पत्याउन सकिँदैन । यसो गर्नु भनेको रास्वपा जनताको नजरबाट गिर्नु हो । 

भर्खर जनताको लोकप्रियता हासिल गरेर सत्तामा पुग्न सफल रास्वपाको नेतृत्व यसरी हाकाहाकी भारतपरस्त हुने कुराको सामान्य अर्थमा कल्पना पनि गर्न सकिँदैन । आखिर ढकालले किन यति संगीन आरोप लामिछाने र वाग्लेमाथि लगाए ? के साँच्चै ढकालले लगाएको आरोप सही होला ? भन्ने प्रश्नमा यही नै हो भनेर भन्न सकिँदैन । केही पक्षहरु भने यस्ता हुन सक्छन् । नेपालमा भारत विरोधी राष्ट्रवादको जुन रूग्णग्रन्थि छ, ढकालले पनि त्यसकै कार्ड खेलेका हुनसक्छन् । 

नेपालमा कुनै नेतालाई जनताको नजरबाट गिराउनु छ भने उसलाई ‘भारतीय दलाल’ भनिदिने चलन त पुरानै हो । भारतीय थिचोमिचो सहँदै आएका नेपालीमा ‘भारत विरोधी मानसिकता’ गहिरो छ । अतः भारतको विरोध गर्ने नेतालाई नेपाली जनताले ‘राष्ट्रवादी’ ठान्ने गर्छन्, अनि जसलाई ‘भारतीय दलाल’को पगरी गुथायो, उसलाई ‘राष्ट्रघाती’ ठान्ने गर्छन् । 

लामिछानेलाई ‘राष्ट्रघाती’ साबित गरेर रसातल मै पुर्याउने सोचले ढकालले यो आरोप लगाएका हुन सक्छन् ।अर्को पक्ष पनि हुनसक्छ । अध्यक्ष लामिछानेको सत्ता प्रतिको बढ्दो लगाव र उच्च महत्वाकांक्षा हेर्दा उनमा प्रधानमन्त्री नै बन्ने लालसा पलाएको हुनसक्छ । 

विभिन्न शक्तिकेन्द्र र खासगरी भारतको सकारात्मक रुझानबिना नेपालमा प्रधानमन्त्री बन्न नसकिने अनि भारतले चाहेमा सहजै प्रधानमन्त्री बन्न सकिने सोचबाट अभिप्रेरित भएर लामिछानेले ‘भारतको सहयोगमा प्रधानमन्त्री बन्ने’ कुरा राखेका पनि हुन सक्छन् । उपसभापति वाग्लेले पनि नेपाललाई ‘भुटान स्टेट’ सरह बनाउने प्रस्ताव राख्नुका पछाडि यति नगरी भारतको सहयोगमा आफ्नो पार्टीले प्रधानमन्त्री पद पाउन नसक्ने सोच हुनसक्छ । 

ढकालले भनेका कुरा सही या गलत जेसुकै भएपनि एकले अर्कालाई ‘भारतपरस्त’ र ‘राष्ट्रघाती’ सावित गर्ने सिलसिला नयाँ भनिएको दल रास्वपा सम्म जारी छ । भारत हाम्रो छिमेकी मुलुक भएकाले भारतसँग नेपालका राजनीतिक दल र नेताहरूको सम्बन्ध सुमधुर हुनु स्वाभाविकै हो । तर, कुनै प्रमाणबिना कसैमाथि ‘भारतीय दलाल’कै आरोप थोपर्नु किमार्थ उचित हैन ।