दाहालको भाउँतोमा लाग्दा अलपत्र परेका दुई ‘वाम’ नेता

२ साउन, काठमाडौं । नेपाली राजनीतिमा कुनै बेला सशक्त प्रभाव र बर्चस्व कायम गरेका दुई ‘वाम’ नेता अहिले ‘मोहनविक्रम पथ’मा ओरालो लागेका छन् । नेपाली कांग्रेस र नेकपा(एमाले)को सत्ता गठबन्धन कायम भएर एमाले अध्यक्ष केपी ओली प्रधानमन्त्री भइसकेपछि माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को अवनति प्रारम्भ भएको छ । 

हिंसात्मक विद्रोह ताका दाहालपछिका नेता डा. बाबुराम भट्टराईले ‘प्रचण्ड पतनको पराकाष्ठा’ भन्दै लेख र अन्तर्वार्ता सार्वजनिक गरेका छन् । अर्थात् कसैका दृष्टिमा दाहालको पतन, कसैका दृष्टिमा दाहालको राजनीतिक जीवनकै अवसान । 

हिन्दीमा एउटा चर्चित उक्ति छ, ‘हम तो डुबेंगे सनम, तुम्को भी ले डुबेंगे ।’ दाहाल आफू त डुबे, डुबे, उनकै भाउँतोमा लागेकाले एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल र अहिले ‘कम्युनिष्ट एकता’को दुहाई दिइरहेका बामदेव गौतम पनि अलपत्र छन् । 

दाहाल, देउवा र नेपालको सत्ता गठबन्धन सम्झाैता हुँदा नेपालले एक वर्ष प्रधानमन्त्री चलाउने समझदारी थियो । तर, दाहालले ओलीसँग गठजोड गरेपछि नेपालको प्रधानमन्त्री बन्ने सपनामा पानी फेरियो । अनि त राष्ट्रिय पार्टीको हैसियतसमेत नभएका नेपालको राजनीति पनि उही आफ्नै पार्टीभित्र मात्र सीमित छ । आफ्ना करीब करीब ‘मुख्य दुस्मन’ नै मानिएका ओली प्रधानमन्त्री भएका छन् र ओलीको सरकारमा नेपालको ‘नो इन्ट्री’ जगजाहेरै छ । 

कहाँ चुके नेपाल ? 
नेपालका प्रायः शीर्ष नेताहरूको अवनतिका पछाडि अति महत्वाकांक्षा, खोक्रो दम्भ, तीब्र लालसा र अधीरता नै मुख्यकारण देखिन्छ । यही सामान्य मानवीय कमजोरीप्रति सजग हुन नसक्दा ‘क्रान्ति नायक’समेत रसातलमा पुगेका छन् । माओवादी केन्द्र र एमालेबीच चुनावी गठबन्धन भइसकेपछि निर्मित नेकपाले करीब दुई तिहाई बहुमत ल्यायो र अध्यक्ष ओली बलियो प्रधानमन्त्री बने । 

एकातिर ओलीले पनि यो अवसरलाई शान्ति, स्थिरता र समृद्धिको पक्षमा सदुपयोग गर्न सकेनन्, अर्कोतिर नेकपाका अर्का अध्यक्ष दाहाल र नेता नेपालले पनि बीच बीचमा ‘किचकिच’ गरेर काम गर्न दिएनन् । उता, प्रतिपक्षी नेपाली कांग्रेस बरु संसदमा शान्त र धीर देखिन्थ्यो । 

ओलीको दम्भ चुलिँदै थियो, दाहाल र नेपालमा छटपटी । ओलीकै कोटरीका मानिस मन्त्री भएको र आफ्नो कुनै वास्ता नगरेको देखेपछि नेपालले २०७५ साल असोज ११ गते ओली सरकार विरुद्ध संसदमा धमाकेदार वाणी बम पड्काए । संसदमा सम्बोधनका क्रममा उनले ‘मेरो देश डुब्न लाग्यो, किनारा लगाईदेउ, कोही छौ कि माझी किनारा लगाईदेउ’ गीतका पङ्क्ति उच्चारण गर्दै देशमा दण्डहिनता मौलाएको, भ्रष्टाचारीले शिर ठड्याएको र जनतामा निराशा घनिभूत भएको बताएका थिए । 

उनले यहाँसम्म भनेका थिए, ‘भ्रष्टहरु नै उच्च तहमा पुगेका छन् । कालोसूचीमा परेका नै पुरस्कृत भएका छन् । यसले हाम्रो शिर निहुरिएको छ । यो बेथिति देख्दा जनता के सोच्दा हुन् ?’ आफ्नै दलको सरकार विरुद्ध यति भनिसके पछि एमालेमा ओली र नेपालको कटुताको प्रारम्भ प्रकट रुपमा त्यहीबाट भएको थियो । यो क्रमले निरन्तरता पाउँदै गयो र २०७८ साल भदौ २ गते एमाले विभाजित भयो, नेता नेपालको नेतृत्वमा एकीकृत समाजवादी गठन भयो । 

नेपालको मनोविज्ञान कस्तो भने १५ वर्षसम्म महासचिवको रुपमा नेतृत्व हाँकेर पार्टीको संगठन विस्तार गर्ने आफू, त्यही संगठनको शक्तिको आडमा प्राप्त सत्तामा रजगज गर्ने ओली । नेता नेपाल एमालेमा टिक्नै नसकेका हुन् कि टिक्न नचाहेका हुन् ? त्यो स्पष्ट छैन । जसरी २०५४ सालमा बामदेव गौतम र सीपी मैनालीले एमाले फुटाएर गल्ती गरेका थिए, सोही गल्तीको पुनरावृत्ति नेपालले गरे । परिणाम अहिले सीपी, बामदेव र नेपालको राजनीतिक ओज घटेको छ ।

यो सबै किन भयो भने नेता नेपाल माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष दाहालको भाउँतोमा लागे । उनले त नेकपा विभाजनपछिका परिदृश्यमा नेपाल एमालेमै रहेर नयाँ शिराबाट ओलीसँग सम्बन्ध राख्नसक्नु पर्थ्याे  । दाहालकै उक्साहटमा लागेर उनले एकीकृत समाजवादी गठन गरेर अहिले कथित समाजवादी मोर्चाको नयाँ फन्डा खडा गरिरहेका छन्, जसको कुनै मूल्य देखिँदैन । कहाँसम्म भने नेपालको भूमिकाप्रति उनकै पार्टीका नेता झलनाथ खनाल पनि आजित भइसकेका छन् । यसपालीको महाधिवेशनमा अध्यक्ष निर्वाचित भए पनि राष्ट्रिय राजनीतिमा नेपालको सान्दर्भिकता पनि अब समाप्त भइसकेको छ । 

विचरा बामदेव
कार्यक्रम ‘प्रकाश सुवेदी शो’मा एमाले पोलिटब्युरो सदस्य सूर्य थापाले हालै भनेका छन्, ‘बामदेव कमरेड एमालेमै रहनु भएको भए उहाँ उहिल्यै देशको प्रधानमन्त्री बन्नुहुन्थ्यो ।’ यो दावी कमजोर भने हैन । संगठन विभाग प्रमुख भइसकेका र उति बेला कार्यकर्तामाझ लोकप्रिय बामदेवले एमाले फुटाउन जुन धृष्टता गरे, त्यो उनको बचकानापन थियो । 

महाकाली सन्धिको विरोधमा चर्को राष्ट्रवादी छवि बनाउने र जनतामा व्याप्त ‘भारत विरोधी सेन्टीमेन्ट’ भजाएर संसदमा ठूलै हैसियत हासिल गर्ने उद्देश्य राखेर २०५४ साल फागुन २१ गते बामदेव गौतम र सीपी मैनाली मिलेर नेकपा(माले) नामक पार्टी गठन गरे । चुनाव चिन्ह ताराका साथ २०५६ को निर्वाचनमा खडा भएको मालेले नराम्ररी धुलो चाट्यो । मालेले एक स्थानमा पनि विजय हासिल गरेन । केही समयपछि बामदेव पुनः एमालेमा त फर्किए, तर पार्टीमा पहिलाजस्तो वर्चस्व र फूर्तिफार्ती रहेन । 

नेकपा विभाजनपछि बामदेव एमालेमै रहनुपर्थ्यो । तर, उनी तटस्थ रहे । यसरी आफैले आफ्ना संभावनाहरूलाई बामदेवले तुहाए । अहिले बामदेव पनि राधाकृष्ण मैनाली, सीपी मैनाली, मोहनविक्रम सिंह, देवी ओझा झैँ भूमिकाहीन छन् ।

बामदेवको अहिलेको अवस्थाको कारण उनकै ढुलमुले र अस्थिर चरित्र नै हो । नेकपा विभाजनको डिलमा पुग्दा उनी कहिले दाहाल पक्षतिर साउती मार्न पुगे, कहिले ओली पक्षतिर । 

उपाध्यक्ष रहेका बामदेवको एमालेसँग त्यस दिनदेखि नाता टुट्यो, जुन दिन उनले विधान संशोधनको प्रस्ताव ल्याएका थिए । उक्त प्रस्ताव केन्द्रीय कमिटीमा प्रस्तुत नै गर्न नदिइएपछि उनले २०७६ साल साउन २६ गते बैठक छाडेर हिँडे । एमालेको उपाध्यक्षबाट राजीनामा दिए । र, एकीकृत समाजवादीमा प्रवेश गर्ने सार्वजनिक घोषणा गरे । उनले पार्टीमा सह–अध्यक्षको माग गरेका थिए, यसमै सहमति हुन नसकेपछि उनी एकीकृत समाजवादीमा पनि गएनन् । 

त्यसयता बामदेव कुनै दलमा छैनन् । सबै कम्युनिष्टलाई मिलाउँछु भन्दै चर्का भाषण त गर्छन्, तर कम्युनिष्टहरूमा झाँगीएको स्वार्थको जालो, धन आर्जनको धन्दा र गुट÷उपगुटका कारण बामदेवको यो सपना पनि पुरा हुने छाँट देखिँदैन । 

कम्युनिष्ट पार्टीमा फुट र विभाजन सामान्य कुरा हो, तर यो प्रकृयामा सही समयमा सही निर्णय गर्न नसकेका नेताहरु राजनीतिबाटै ‘आइसोलेसन’मा गएका बर्गेल्ती उदाहरण छन् । एमालेमा उदाउँदो नयाँ शक्ति र नेतृत्वका प्रबल दावेदारहरुको भीडमा बामदेव एमालेमा प्रवेश गरेछन् भने पनि उनले पाउने पद भनेको ‘सल्लाहकार समिति’ हुनसक्छ, जुन स्वीकार्न उनी तयार हुने छैनन् । 

बेला–बेलामा गृहमन्त्री हुँदा आर्जन गरेको धन र वैभव भजाएर बाँकी जीवन अर्ती उपदेश दिँदै काटनुबाहेक बामदेव कमरेडको थप भूमिका देखिंदैन । यद्यपि, बामदेवबाट भएको जनताको बहुदलीय जनवादको वैचारिक प्रशिक्षण र संगठन विभाग प्रमुख हुँदा निर्वाह गरेको भूमिकाकै पृष्ठभूमिमा अहिलेको एमाले संगठन बनेको हो । 

राजनीतिमा यस्तै हुन्छ, बाली एउटाले लगाउँछ, दाना फलेपछि लाभ लिन अर्को आउँछ । कुनै बेला पार्टीको किसान फाँटसमेत सम्हालेर किसानहरूलाई पार्टीमा संगठित गर्न बामदेवको भूमिका स्मरणीय छ । 

शान्ति प्रकृयाको प्रारम्भ बामदेवकै पहलबाट भएको थियो । बामदेवले नै माओवादीसँग ‘पाँच बुँदे सहमति’ गरेपछि बल्ल एक आपसमा कट्टर दुश्मन सरह भएका दुबै दल निकट भएका थिए र त्यसले दिल्लीमा बाह्र बुँदे समझदारीको पृष्ठभूमि निर्माण गरेको थियो । अहिले भूमिकाहीन भए पनि बामदेवले विगतमा निर्वाह गरेको भूमिकाको सदा स्मरण भइरहने छ ।