शेयरबजारलाई जुवाघर ठान्ने अर्थशास्त्री डा. युवराज खतिवडाको आगमनले किन रोकियो मौद्रिक नीति ?

५ साउन, काठमाडौं । नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमालेको संयुक्त सरकारमा फेरी डा. युवराज खतिवडाको प्रवेश भएको छ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आफ्नो आर्थिक सल्लाहकारका रुपमा खतिवडालाई नियुक्त गरेपछि बजारमा उनको पक्ष र विपक्षमा बहस हुन थालेको हाे । जबकी नेपाल सरकारको आर्थिक सल्लाहाकारको रुपमा अर्थमन्त्री र गभर्नरलाई मानिन्छ । त्यसैले कतिपय अर्थविदहरुले प्रधानमन्त्रीलाई व्यक्तिगत रुपमा आर्थिक सल्लाहकार किन चाहियो भन्ने बहस छेडेका छन् ।

उनी प्रधानमन्त्रीकाे आर्थिक सल्लाहकारमा नियुक्त भएपछि मौद्रिक नीति अचानक रोकियो, अब उकालो लागेको शेयरबजार के हुने हाे भन्ने संशय पैदा भएकाे छ । शेयरबजार मैत्री विष्णु पौडेल अर्थमन्त्री बन्ने चर्चासँगै बढेको बजार डा. खतिवडाको आगमनसँगै शेयरबजारकाे गति रोकिने हाे कि भन्ने चर्चा यतिबेला व्याप्त छ । 

राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले साउन ४ गते शुक्रबार मौद्रिक नीति आउने भन्दै सरोकारवालासँग पनि छलफल गरेका थिए । शुक्रबार बिहान ८ बजे राष्ट्र बैंकको वोर्ड वैठक बस्ने र ११ बजे मौद्रिक नीति सार्वजनिक गर्ने सम्पूर्ण तयारी पुरा भइसकेको थियो । लामो समयदेखि मौद्रिक नीतिको प्रतीक्षामा रहेको शेयरबजारका लगानीकर्ता, बैंक सञ्चालक र व्यवसायी सबैलाई उनले खुकुलो मौद्रिक नीति आउने आश्वासन दिएका थिए । उनले शेयरबजारका लगानीकर्तालाई लचिलो हुने संकेत दिएपछि बजार पनि एक्कासि बढेको थियो । तर, एकाएक बिहीबार प्रधानमन्त्री ओलीले डा. युवराज खतिवडालाई आर्थिक सल्लाहकारमा नियुक्त गरेपछि सबैतिर सन्त्रास फैलियो । प्राविधिक कुरा देखाएर राष्ट्र बैंकले शुक्रबार मौद्रिक नीति नल्याउने जानकारी गरायो ।

आखिर अचानक किन रोकियो त मौद्रिक नीति ? जब युवराज खतिवडा आर्थिक सल्लाहकारमा नियुक्त भएपछि शुक्रबार राष्ट्र बैंकले ल्याउन लागेको मौद्रिक नीतिले बजार सखाप बनाउँछ भन्दै खतिवडाले ओलीलाई पूर्ण रुपले आफूले नहेरी ल्याउन नमिल्ने ब्रिफिङ गरेर रोक्न लगाएका थिए । खतिवडाले यतिकै ल्याउन हुँदैन, रोक्नुपर्छ । मैले दुई दिन अध्ययन गर्छु भनेपछि गभर्नरको पनि केही लागेन । अहिले मौद्रिक नीतिको अध्ययन खतिवडाले गरिरहेका छन् । उनले अध्ययन गरेर ओलीलाई ब्रिफिङ गर्दा उपयुक्त भए आइतबार मौद्रिक नीति आउन सक्छ । 

मौद्रिक नीति रोकिनु मात्र नभइ खतिवडाको आगमनले अन्य धेरै कुरामा प्रभाव पार्ने देखिन्छ । शेयरबजार पनि उनको प्रवेशसँगै प्रभावित हुन थालेको छ । अर्थ मन्त्रालय र राष्ट्र बैंकमाथि पूर्ण निगरानीका लागि उनलाई ओलीले सल्लाहकारका रुपमा भित्र्याएको भन्दै यतिबेला निजी क्षेत्र पनि त्रसित नै छ । अर्थशास्त्री खतिवडा समाजवादी अर्थतन्त्रका हिमायती नै हुन् । आफूलाई अर्थविद् भन्न रुचाउनेहरू उनी नियन्त्रणको सूचक भित्र कारोबार चल्नुपर्छ भन्ने मानसिकताका अर्थशास्त्री हुन भन्ने गर्छन् । राष्ट्रिय योजना आयोगमा रहँदा पनि योजना बनाउने कुरामा उनी कडा नै देखिए । त्यसपछि राष्ट्र बैंकको गभर्नर बने । उनी गभर्नर बनेर राष्ट्र बैंकमा बसुञ्जेल पनि आलोचना भयो । बैंकका सञ्चालक र व्यापारीले सङ्कुचित गभर्नर भने । 

२०७४ को आम निर्वाचनपछि प्रधानमन्त्री बनेका केपी शर्मा ओलीले खतिवडालाई एकाएक अर्थमन्त्री बनाए । उनको अर्थमन्त्रीको कार्यकाल पनि राष्ट्रिय अर्थतन्त्रका लागि सकारात्मक बनेन । आर्थिक आँकडाहरू घुमाएर भने पनि आर्थिक बृद्धिदर देखाए । देशको विकासका लागि योजना निर्माण र अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउने निकाय हुन, योजना आयोग, नेपाल राष्ट्र बैंक र अर्थ मन्त्रालय । यी तीनै निकायको उनले नेतृत्व गरेका छन् । उनको नेतृत्वको समयलाई नराम्रो भन्ने नै धेरै भेटिन्छन् ।

यो पटक उनी आर्थिक सल्लाहकारमा नियुक्त भएको भोलिपल्टै आगामी आर्थिक वर्षको मौद्रिक नीति ल्याउने तयारी गरेको राष्ट्र बैंक अचानक रोकियो । शुक्रबार ८ बजे नीति पारित गर्न सञ्चालक समितिको बैठक बोलाइएको थियो । तर, बिहीबार बेलुका आर्थिक सल्लाहकारमा नियुक्त भएका खतिवडाले प्रधानमन्त्रीमार्फत रोक्न लगाए । यसले राष्ट्र बैंक प्रधानमन्त्रीको सचिवालयको छायाँमा परेको प्रष्टै भयो । खुल्ला र सहज मौद्रिक नीति आउने आसमा बसेका बैंकर र व्यवसायी यतिबेला त्रसित बनेका छन् । शेयरबजारलाई जुवाघर ठान्ने र यसप्रति अनुदार खतिवडा कै कारण स्वायत्त निकायका रुपमा रहेको राष्ट्र बैंकको भूमिका माथि प्रश्न उठ्न थालेको छ ।

आर्थिक सल्लाहकार मात्रैको नेपाल राष्ट्र बैंकमा त्यति प्रभाव नपर्नु पर्ने हो । तर, उनी ओलीका विश्वास पात्र हुन् । अर्थ मन्त्रालय र नेपाल राष्ट्र बैंक चलाउनकै लागि ओलीले खतिवडालाई आर्थिक सल्लाहकार बनाएका हुन् । अब अर्थ मन्त्रालयमा विष्णु पौडेल पनि छायाँ बन्नसक्ने सम्भावना धेरै छ । खतिवडा देखाएर ओलीले धेरै कुरा खेल्न सक्छन् । अर्को पछिल्लो समय धेरै सर्वसाधारणले लगानी खेलाउने ठाउँ हो शेयरबजार । शेयरबजार र खतिवडाको कुण्डली मिल्दैन ।     

उनको अर्थमन्त्री कार्यकालमा शेयरबजार नियन्त्रित नै भयो । खतिवडाको भाषामा शेयरबजार भनेको अनियन्त्रित भीडको जुवा खाल हो । यसैले उनी अर्थमन्त्री भएको समयमा विवाद मात्र नभएर बजार पनि उठेन । तर, उनले पदबाट राजीनामा दिएको भोलिपल्टै २०७६ फागुन ११ गते आइतबार शेयरबजारले नयाँ रेकर्ड कायम गर्यो । नेप्से परिसूचक साढे दुई वर्ष यताकै उच्च विन्दुमा पुग्यो । 

एकताका देशको अर्थतन्त्र बुझका अर्थमन्त्री डा. खतिवडाले शेयरबजारलाई अनुत्पादक क्षेत्र भन्दा शेयरबजारमा धेरै क्षति भएको थियो  । यो पटक पनि कांग्रेस र एमालेको सरकार बन्ने भनेपछि शेयरबजारमा झन्डै ३४ महिनापछि सुधारको बाटोमा आएको थियो । यो सातामा परिसूचक ९.९७ प्रतिशतले बढ्यो । यो बीचमा राजनीतिक अस्थिरताका कारण लगानीकर्ता माझ ठुलो अन्योलता थियो । लगानीकर्ताको मनोबल पनि खस्किँदो थियो । तर, कांग्रेस–एमालेको सरकार गठनपछि उनीहरुको आत्मविश्वास बढेको थियो । बजार पनि त्यही हिसाबले बढ्यो । 

अर्थमन्त्री हुँदा शेयरबजारबाट निकै आलोचना खेपेका खतिवडाको आगमनसँग बजार घटेर रोकियो । खतिवडालाई शेयरबजारका लगानीकर्ताहरुले शेयरबजारको खलनायकको रुपमा चित्रण गर्छन् । अहिले पनि यसरी नै गरे । खतिवडाले शेयरबजारलाई अनुत्पादक क्षेत्र मानेका छन् । अब उनी शेयरबजारप्रति नरम र सकारात्मक बन्न सक्लान् वा नसक्लान ? त्यो हेर्न बाँकी छ । 

कम्पनीको उत्पादकत्व क्षमतामा बृद्धिमा कुनै भूमिका नखेल्ने तर दोस्रो बजारमा भने अर्बौ मूल्यमा कम्पनीको सम्पत्ति बिक्री वितरण भइरहने हुँदा पुँजी बजारप्रति समाजवादी अर्थशास्त्रीहरू खुलेर लाग्ने गरेका छैनन् । समाजवादी दृष्टिकोण राख्ने कडा नीतिका खतिवडाको कार्यकालमा शेयरबजारमा उछाल आएको थिएन । अहिले पनि अर्थमन्त्रालय र राष्ट्र बैंकमा उनको प्रभाव पर्यो भने बजार खुम्चन्छ भनेर लगानीकर्ताहरु एक खालको त्रासमा परिसकेका छन् । प्रधानमन्त्रीको आर्थिक सल्लाहकार भएकाले यी निकायमा उनको प्रभाव नपर्ने कुरा पनि भएन ।      
 
उनी सल्लाहकारमा आएपछि राष्ट्र बैंकमा पनि प्रभाव पार्ने छन् । ओलीको नियन्त्रणमा राष्ट्र बैंक पार्न खोजिएको चर्चा सुरु भइसकेको छ । यस्तै अर्थ मन्त्रालयमा अहिले एमालेकै उपाध्यक्ष विष्णु पौडेल छन । तर, अब उनी छायाँको अर्थमन्त्री मात्र बन्न सक्छन् । सबै कुराको जिम्मा ओलीले खतिवडालाई नै दिने पक्का छ । आफू नियन्त्रित भएको महसुस गरेमा अर्थमन्त्रीले काम गर्न पनि सक्दैन । पौडेल यही हालतमा पुग्ने देखिन्छ । यसले निजी क्षेत्र पनि प्रभावित हुनसक्छ ।