वीपी विचारलाई कांग्रेस–एमाले गठबन्धनले खोटो बनाएर फाल्ने कि अवलम्बन गर्ने ?

नेपाली राजनीतिका मूर्धन्य व्यक्तित्व विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको सम्झना गरिरहँदा छिटोछिटो परिवर्तन हुँदै बनेको अहिलेको गठबन्धन र सरकारतिर दृष्टि दिनु सान्दर्भिक हुनेछ । वीपी कोइरालाका मेलमिलाप नीति, अर्थ नीति र वैदेशिक नीति तथा अहिलेका राजनीतिको उच्च स्थानमा रहेका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाका नीति, तिनका वरिपरिका शक्तिका घेरमा रहने नेताहरूका विचार, विवेक एवं नीतिगत क्षमताको तुलनात्मक विश्लेषण अहिलेका लागि सान्दर्भिक हुनेछ ।

वीपी कोइरालाको मेलमिलाप नीति, अर्थनीति तथा वैदेशिक नीतिको विश्लेषण गर्दा अहिलेका राजनीतिक शक्ति अत्यन्तै कमजोर देखिन्छन् । राजनीति नीति, नैतिकता र इमान्दारितामा अडिन सक्यो भने प्रजातन्त्र दिगो हुने वीपीको अवधारणाका अगाडि सत्ताको लगाम भर्खरै गुमाउनेहरू र सत्ताको लगाम समाउनेहरू उनका अगाडि अत्यन्तै कमजोर र फुच्चे देखिन्छन् । २०४६ सालबाट अहिलेसम्म आइपुग्दा राजनीतिको सेरोफेरोमा रहनेहरुले राजनीतिबाट नीति, नैतिकता र इमान्दारिदा समाप्त पार्दै तयार गरेको जालोमा फसेर बाहिर निस्कनै नसक्ने अवस्था सिर्जना गरेका छन् । यस्तो अवस्थामा वीपीको चर्चा सान्दर्भिक त अवश्य हुन्छ तर तुलना हुन सक्दैन ।

वीपी कोइराला नेपालको सन्दर्भमा उच्च राजनीतिक चेत भएका विचारक हुन् । केही दिनअगाडि बौद्धिक जगतले वीपी कोइरालापछि राजनीतिक विचारक नेता नभएको बताएको थियो । राष्ट्र र जनताको हितका सम्बन्धमा नेताहरुमा वृहत् सोंच, विचार नभएकैले विश्वपरिवेश, छिमेकी राष्ट्रको नीति तथा अवस्था अनुसार नेपाल चल्न नसकेको हो । अहिले नेताहरुमा उच्च राजनीतिक चेत, विचार, नीति र इमान्दारिताको अभावले राष्ट्र र जनताका लागि जे जसो गर्छौं भने पनि प्रगति पथमा डेग चल्न सक्ने अवस्था नभएको हो । ठूला प्रजातान्त्रिक तथा लोकतान्त्रिक दल नेपाली कांग्रेस तथा एमाले नीति, नैतिकता र इमान्दारिताभन्दा शीर्ष नेताको व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा, दम्भ, प्रतिशोधको भावनाबाट सञ्चालन हुँदै आएका छन् । 

वीपीले अवलम्बन गरेको मेलमिलाप नीति नेपालमा चर्चित छ । अहिलेको कांग्रेस, एमाले गठबन्धनलाई पनि त्यसैको कडीको रुपमा लिएको नेताहरूले बताउन थालेका छन् । वीपी कोइरालाले निर्वाचनबाट बनेको आफ्नो सरकार अपदस्त गरेर आफूसहित अनेकौं नेताहरूलाई जेल हाल्ने राजासँग मेलमिलापको हात बढाएका थिए । कसैले यसलाई यथास्थितिवादी सोंच पनि भनेका छन् । उनमा गम्भीर राजनीतिक चेत भएकाले त्यसबेलाको अन्तर्राष्ट्रिय अवस्थामा कमजोर नेपाल परम्परागत शक्ति राजतन्त्र हटाएर दह्रो रुपमा उभिन सक्दैन । दह्रो गरी जरा गाडेर बसेको राजतन्त्र केन्द्रमा राखेर प्रजातन्त्रको अभ्यास गर्न सकियो भने देशले सजिलैसँग अन्तर्राष्ट्रिय दबाब झेल्न सक्छ भन्ने कुरा सोचेको देखिन्छ ।

अहिले भने कम्युनिष्टहरू कम्युनिष्ट दलसँगै मिल्न सक्दैनन् । कांग्रेस, एमाले मिल्नुलाई  पनि अस्वाभाविक भनिँदैछ । यी दुवै शक्ति फरक भए पनि आफूलाई मध्यमार्गी लोकतान्त्रिक दल मान्छन् । कांग्रेस, एमालेलाई अर्थतन्त्रदेखि सबै कुरा मध्यमार्ग तथा लोकतन्त्रलाई केन्द्रमा राखेर संयुक्त नीति बनाई अगाडि बढ्न कसैले पनि रोक्दैन । यसैमा इमान्दार भएर अगाडि बढ्ने हो भने दलहरू कहिल्यै पनि गिर्नु पर्दैन तर शीर्ष नेताहरुकै व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा, बेइमानी, दलाली, कमिसन तथा शक्तिको होडमा अस्थिर भइरहँदा अहिले पनि जनता ढुक्क हुने अवस्था छैन । दलका दोस्रो, तेस्रो तहका नेता तथा कार्यकर्ताहरू पनि यो गठबन्धनले राष्ट्रलाई निश्चित गति देला भन्दा पनि कति दिन टिक्ने हो भन्नेमा ढुक्क छैनन् । विशेष नीति तथा योजनाबिना गठबन्धन गर्ने र तोड्ने वीपीको मेलमिलाप, त्याग र इमान्दार हुनुपर्ने सोंचविरुद्धको कुरा हो । 

वीपीको परराष्ट्र नीतिमा नेपाल संसारका सबै देशको लहरमा सम रुपमा उभिनुपर्छ, सबै राष्ट्रको अस्तित्व एउटै हो भन्ने हो । उनले छिमेकी भारत निर्वासनमा रहँदा यही कुरामा बेमेल हुँदा नेपालकै शक्तिसँग मिलेर देशलाई बलियो बनाउनुपर्छ भनेर मेलमिलाप नीति लिएका हुन् । अहिले भने सत्ता प्राप्ति र टिकाउन दलका शीर्ष नेताहरु कहिले भारतसँग लहसिने, कहिले चीनसँग लहसिने, पश्चिम देशको सहयोग प्राप्त गर्न तल्लो हदसम्म गिर्ने गरिरहेको देखिएकै छ । राष्ट्रको अस्तित्व उकास्न उच्च राजनीतिक चेत भएका उच्च बौद्धिक व्यक्तिहरूलाई राजदूत बनाएर पठाउनुको सट्टा सत्ताधारी शीर्ष नेताका लागि दलाली गर्न सक्ने, विभिन्न तरिका र रुपमा नेता र दलका उच्च व्यक्तिका लागि अन्तर्राष्ट्रिय दलाल भित्राउन सक्ने व्यक्तिलाई राजदूत बनाउने गरिँदै आएको छ । यो गठबन्धन सरकारले अवश्य पनि त्यसमा सुधार गरेर अगाडि जानेछैन ।

हामीले देखेका छौं, अहिलेसम्म कुनै पनि देशमा नियुक्त भएर गएका नेपालका राजदूतले ती देशसँग नेपालको अर्थतन्त्र सुदृढ बनाउन कुनै पनि पहल गरेका छैनन् । उनीहरुले जति पनि काम गरेका छन् ती सबै अन्तर्राष्ट्रिय दलाली बढाउनमा सहायक बनेका छन् । यो वीपीको परराष्ट्र नीतिको विरुद्धको काम हो । छिमेकी भारत, चीनदेखि पश्चिमा देशहरु सबैले नेपालको यही कमजोरीमा टेकेर विभिन्न योजना, परियोजना अगाडि सारेर नेपालको स्वत्वलाई आफू अनुकूल चलाउन प्रयास गरिरहन्छन् । त्यसले गर्दा नेपालले सबै क्षेत्रको अस्तित्व गुमाउँदै गएको छ । नेपालमा परम्परागत स्रोत साधन, सीप, आयका स्रोतमाथि पूर्ण रुपमा हस्तक्षेप हुँदै आएको छ । 

वीपीले सबैले जीवन निर्वाह गर्नसक्ने स्रोतको व्यवस्था गर्ने प्रजातान्त्रिक समाजवादको कल्पना गरेका छन् । अहिले संविधानमै समाजवाद उन्मुख तीनखम्बे अर्थतन्त्र भनेर उल्लेख गरिएको छ । यसैमा टेकेर यिनै राजनीतिक दलका शीर्ष नेतृत्वको आडमा ऋण सहकारी भरमार खुले । सहकारीको नाममा तिनको दह्रो नियमन गरिएन । त्यसैको माध्यमबाट दलका शीर्ष शक्तिकेन्द्रले चरम दलाली र कमिसन चलाए, सञ्चालकहरू टिक्न सकेनन्, जनताको पैसा अपचलन गरेर भागे । यसले अर्थतन्त्रलाई डरलाग्दो गरी गँजेटेको छ ।

यसबाट देशलाई कसरी मुक्ति दिने, जनतालाई कसरी न्याय दिने ? दलहरु गम्भीर भएर व्यापक बहस, विश्लेषण गर्ने चासो देखाएका छैनन् । यो अवस्थामा नेपाली कांग्रेसको दस्तावेजमा लेखिएको वीपीको समाजवाद तथा एमालेको दस्तावेजमा उल्लेख गरेको मदन भण्डारीको जनताको बहुदलीय जनवादको के अर्थ रहला ? देशलाई गति दिन कांग्रेस, एमालेजनहरुले यो सरकारलाई पूर्ण सहयोग गर्दै वीपीले अगाडि सारेका विचार र अहिलेको अवस्थाको गम्भीर विश्लेषण, बहस गर्नु अति जरुरी छ । त्यसबाट निस्केको निष्कर्षलाई आन्दोलनकै रुपमा लागू गराउन प्रयास गर्नुपर्छ । सँगै सकिएन भने कांग्रेसजनले त बहस, विश्लेषण गर्नेपर्छ । होइन भने अब कांग्रेस, एमालेका युवाहरूको राजनीतिक अस्तित्व नै खतरामा पर्ने निश्चित छ ।