यसरी गुम्दैछ विकसित मुलुकमा नेपालीको परिचय

‘आर यु इण्डियन ?’ तपाईंलाई कसैले यस्तो प्रश्न गर्यो भने कति मन दुख्ला ? हो यो प्रश्न विकसित मुलुकमा अधिकांश नेपालीले पाइला पाइलामा व्यहोर्नु परेको छ । जसरी भगवान गौतम बुद्ध इण्डियामा जन्मेका हुन् भन्यो भने हामीलाई पीडा हुन्छ, त्यसरी नै आँफु जन्मेको देशको नाम हराएको परिचय सुन्नुपर्दा सबैको मुटु दुख्छ । तपाईंको रंग वा अनुहार हेरेर उनिहरुले यो प्रश्न गरेका होइनन्, तपाईंको शीलस्वभाव, आनीबानी, पोशाक, चरित्र, चर्तिकला, खानपान, प्रवृत्ति र आस्था आदिका कारणले यो भनेका हुन् । आखिर के के इण्डियन अनुशरण गरेर तपाईंले नेपाली परिचय गुमाउँदै हुनुहुन्छ ? के हो नेपालीको परिचय ? किन आज विश्वका विकसित देश जाँदा अध्यागमनदेखि पार्कसम्ममा अधिकांश नेपालीले माथी उल्लेखित प्रश्नको सामाना गरिरहेछन् ? आउनुस्, यसैमा विवेचना गरौं । 

अमेरिकामा ३६ वर्षदेखि प्राध्यापन गरिरहेका एकजना नेपाली प्राध्यापकले हालै एकदिन यो पंक्तिकारसंग भनेका थिए,‘विनोद जी, तपाईंले उठान गरेका खुल्ला समाज, अनुशासन, स्वतन्त्रता र सुरक्षित समाजको महत्व कति रहेछ भन्ने मैले बल्ल बुझ्दैछु । यो त हाम्रो लागि मात्र रहेनछ, हामी कस्तो संस्कारमा हुर्केका छौं भन्ने पहिचान पो रहेछ ।’ उनि भन्दै थिए, विनोद जी, ‘के तपाईं अमेरिका घुम्नु भएको छ ?’ मैले भने, ‘छैन ।’ फेरि उनले सोधे, के तपाईं इण्डिया, बंगलादेश, पाकिस्तान वा जापान, कोरिया जानु भएको छ ?’ मैले फेरि भने,नाई, छैन छैन ।’ तर, किन, मैले उनैतिर प्रश्न तेर्साए । उनी भन्दै गए,‘तपाईंले जुनजुन मुलुक र स्थानको उदाहरण दिएर लेख्नुहुन्छ, ती विषयको उठान त्यहीं जन्मेको, हुर्केको, लामो समय बसेको व्यक्तिको अनुभव भन्दा कम छैन । म अमेरिका बसेको चार दशक पुग्न लाग्यो । विभिन्न देशका मानिसहरुसंग मेरो घुलमिल छ, तर तपाईंले संकेत गरेको खुल्ला समाजको महत्व कति रहेछ बल्ल बुझ्दैछु , कति विषय तपाईंले लेखेका टिप्पणीबाट अमेरिकाकै बारेमा सिक्ने बाटो पनि देखेको छु ।’ उनले बेलिविस्तार सुनाए । 

हो, यो पंक्तिकार कुनै विषयको विज्ञ वा कुनै देशको सम्पुर्ण इतिहास जानेको इतिहासकार त होइन । तर, पेशागत रुपमा जान्नुपर्ने केही न केही आधारभुत विषयप्रति चनाखो र चासो चाँही पक्कै राख्दै आएको छ । आज, प्रत्येक नेपालीलाई विश्वमा जहाँ जाँदा पनि नेपाली भनेर चिनिन मन लाग्छ । तर, के सोझै तपाईंलाई देख्ने वित्तिकै कसैले तपाईंलाई नेपाली भनेर चिन्छ ? पक्कै चिन्दैन । संसारका अधिकांश नागरिकले किन तपाईंलाई इण्डियन आँखाले हेर्छन् ? किन ? यो विषय जान्नुभन्दा अगाडि अहिले वेलायतमा चलिरहेको आप्रवासी विरुद्धको हिंसातर्फ फर्कनुपर्ने हुन्छ ।

                             इतिहासमा नेपाली

सन १९५० को कालखण्डमा विश्वका धेरै देशबाट धमाधम ब्रिटिस घर फर्किरहेको थियो । यो क्रम सन १९४० पछि तीव्र रुपमा अघि बढिरहेको थियो । यस अबधिमा इण्डिया, वर्मा, अष्ट्रेलिया लगायत मुलुकहरू ब्रिटिसबाट मुक्त भइसकेका थिए । यसको करिब डेढ सय वर्षअघि नै अमेरिका स्वतन्त्र भइसकेको थियो । 

ब्रिटेन घर फर्कंदै गर्दा संसारका धेरै देशबाट केही सिकेन । बरु उल्टै धेरै सिकाएर घर फर्कियो । तर, उपनिवेशमा नपरेको मुलुक नेपाल र नेपालीबाट केही सिकेर गयो, केही देखेर गएको थियो । त्यो थियो, नेपालीको अलग सभ्यता र साहस । यसैलाई मध्यनजर राखेर ब्रिटिस सरकारले नेपालीसंग भविस्यमा नटुट्नेगरि सम्बन्ध जोड्ने प्रयास गर्यो । त्यो प्रयास थियो, गोर्खा भर्ति केन्द्र । त्यतिबेला ब्रिटिसले न इण्डियन, न पाकिस्तानी न बंगालादेशी न अन्य कुनै भर्ति केन्द्र खोलेको थियो । तर, विश्वमै नेपालीको बहादुरी, पहिचान र अस्तित्व अलग देख्यो ब्रिटिसले । अनि सन १९४७ मे १ का दिन नेपालसंग ब्रिटिसले एउटा सन्धी गर्यो । यसको पहल तत्कालीन प्रधानमन्त्री पद्यशमशेरले गरेका थिए । त्योबेला नेपालका गुरुङ, तामाङ, राई, लिम्बु समुदायबाट ब्रिटिसले भर्ति लिन थाल्यो । पोखरा, धरान जस्ता ठाउँहरु लाहुरेका शहर बनेका थिए । 

अब अर्को इतिहास हेरौं । दोस्रो विश्वयुद्धमा अमेरिकासँग हारेर तहसनहस भएको जापानले पुननिर्माणमा धेरै देशबाट कामदार मगाएको थियो । तर, दक्षिण एसियाबाट नेपाल बाहेक कुनै देशले अनुमति पाएनन् । थाइल्याण्ड, फिलिपिन्स, चाइना लगायतका मुलुकबाट जापानले कामदार झिकाएको थियो । अर्कोतर्फ, चीन लगायतका मुलुकबाट थिलोथिलो भएको दक्षिण कोरियाले पनि नेपालीलाई इमान्दार नागरिकको करार गरेर निर्माणका लागि भिसा खुल्ला गरिदियो । सन १९८० सम्म मस्को, फ्र्यांकफर्ट, टोकियो, लण्डन लगायतका पश्चिमा मुलुकसंग नेपालको सोझै हवाइ सम्पर्क हुन थाल्यो । 

यसरी, विश्वका अधिकांश मुलुकहरुले नेपालीलाई अनुशासन, इमान्दार, साहसी र सभ्य नागरिकको रुपमा चिनेका थिए । यो विश्वास दक्षिण एसियाली अन्य मुलुकले प्राप्त गरेका थिएनन् । तर, आज नेपालले धेरै विश्वास गुमाउँदै गएको अवस्था छ । अहिले वेलायत, फ्रान्स लगायतका मुलुक आप्रवासी नागरिकबाट खल्बलिएका छन् । खासगरि, बेला बेलामा हुने हुलदंगा, तोडफोड, होहल्ला, अवाञ्छित गतिविधी, अपराध आदिले गर्दा आप्रवासीलाई रैथाने नागरिकले हेर्ने नजरमा परिवर्तन गरेका छन् । वेलायतमा अहिले भइरहेको आप्रवासीहरुमाथिको आक्रमणमा बाह्य मुलुकबाट जाने मानिसहरूको चरित्र नै मुल कारण जोडिएको छ । पश्चिमा मुुलुकहरुका तन्नेरीहरु विस्तारै धर्मरहित विचारमा प्रवेश गरिरहेका छन् । तर, दक्षिण एसिया, मध्यपुर्व, अफ्रिका क्षेत्रका मानिसहरू धर्मका नाममा घृणा फैलाउन उद्दत छन् । 

सन २००८ देखि २०१८ सम्म वेलायत सरकारले विदेशी नागरिक आगमनलाई खुकुलो बनाइदियो । तर, यही अबधिमा साउथपोर्ट, बोल्टन, ब्रिस्टोलन, बेलफास्ट लगायतका स्थानहरूमा दर्जनौं मन्दिर र मस्जिद निर्माण गरिएका छन् । अहिले यिनै स्थानमा दिनहुँ होहल्ला हुने, झैझगडा चलिरहने, कुटपिट र अनशासनहिन भएका दर्जनौं उजुरीहरु प्रहरी कहाँ पुगिरहेका छन् । प्रहरीले उजुरी बुझेपनि यी स्थानलाई शान्त बनाउन सकिरहेको छैन । पछिल्लो पटक एउटा मुस्लिम युवाले तीन बालिकाको हत्या गरेपछि यहाँका गोरा समुदाय रैथानेहरु आक्रोशित भए । फलस्वरुप अहिले सम्पुर्ण आप्रवासीहरु गोराहरुको निशानामा परिरहेका छन् । कारण यो हत्याकाण्ड मात्र जोडिएको छैन । पछिल्ला वर्षदेखि आप्रवासीहरुले खल्बलाएको पश्चिमा शान्त समाज अहिले ब्युँझिएको छ । यदि यो क्रम विकसित देशका रैथानेहरुमा फैलियो भने नेपाल लगायतका अन्धसमाज भएका मुलुकका नागरिक भोलिका दिनहरुमा भिसाबाट बन्चित हुनेछन् । आप्रवासीका रुपमा भएका नागरिकहरू लखेटिनेछन् । यसले नेपालीलाई थप अप्ठ्यारोमा पार्ने निश्चित छ । किनकी, नेपालीहरू जहाँ गएपनि धर्म, संस्कृति आदिका नाममा उस्तै प्रकारका होहल्ला शैली अपनाउँदै आएका छन् । 

                   अनुशासनहिनमा बदलिएका नेपाली

सन २०१९ मा फिनल्यान्डको शहर हेल्सिन्कीबाट १५० जना विदेशीलाई देश निकालाको चेतावनी दिएको थियो । यी मध्ये १२ जना नेपाली पनि थिए । अधिकांश नागरिक इण्डियन थिए । डिपोर्टको कारण थियो,‘रेष्टुरेण्ट र कार्यस्थलमा लगातारको होहल्ला ।’ यस्तै, सन २०१५ मा स्पेन सरकारले ६ जना नेपालीलाई कानुन विपरित कार्य गरेको आधार देखाएर नेपाल फर्काइदिएको थियो । सन २०२१ मा थाइल्याण्ड सरकारले नेपाललाई अनअराइभल भिसा दिन इन्कार गरेको पत्राचार गरिदियो । गैरकानुनी रुपमा लुक्ने प्रवृति बढेपछि थाइ सरकारले यस्तो निर्णय लिएको हो । त्यति मात्र थिएन, नेपालीहरू इण्डियन जस्तै अवाञ्छित गतिविधिमा लागेको सुची तयार गरेर थाई प्रहरीले नेपालीलाई निगरानी बढाएको थियो । 

हालै युएई स्थित नेपाली राजदुतावासले नेपालीहरु अनुशासनमा रहन विज्ञप्ति नै जारी गर्नु परेको थियो । किनकी सयौं नेपालीहरु मदिरा सेवन गरेर होहल्ला गर्ने र अनुशासनहीन बनेको आरोप थियो । यूरोपका स्वीटजरल्याण्ड, बेल्जियम, स्पेन, डेनमार्क, जर्मन लगायतका मुलुकका नेपाली रेष्टुरेण्टमा अनुगमन तीव्र गरिएको अवस्था छ । चार वर्षअघि जर्मन सरकारले वुर्का लगाउन दारी पाल्न प्रतिबन्धको नियम बसायो । तर, इण्डियन र नेपालीहरु धमाधम दारी पाल्दै युरोप पुगिरहेका छन् । अर्थात नेपाली पनि इण्डियनसंग मिसिएका छन् । रैथाने नागरिक, कर्मचारी र प्रहरीलाई नेपाली र इण्डियनको शैली हेर्दा उस्तै लाग्छ । अनि उनीहरुले सजिलै भनिदिन्छन्, ‘आर यु इण्डियन ?’ 

उता अष्ट्रेलिया, क्यानाडा, जापान, दक्षिण कोरिया र यता छिमेकी मुलुक चीनमा भएका नेपालीहरुका रेष्टुरेण्टहरुमा दैनिक चेकजाँच चौगुना बढाएका रिपोर्टहरु आएका छन् । किनकी, नेपालीहरूको खानपान, सरसफाईका शैली सबै इण्डियनहरुसंग हुबहु मिल्ने भएकोले यो चेकजाँचको चपेटामा नेपालीहरु परेका हुन् । किनकी संसारमा सबैभन्दा धेरै आप्रवासीहरु इण्डियनहरु छन् । उनीहरुको पोशाक र खानपानमा विकसित मुलुकका नागरिक जानकार छन् । तर, नेपालीले आज तिनै इण्डियनको नक्कल गर्दा धमाधम आफ्नो परिचय गुमाइरहेका छन् । 

उदाहरणका लागि केही तथ्यगत कुरा हेरौं । कुर्था सुरुवाल साउथ इण्डियनको मौलिक पोशाक हो । सारी इण्डियाको मध्य प्रदेशको खास पोशाकमा पर्छ । सन १८४५ मा सारी पोसाकलाई तत्कालीन  व्रिटिसहरुले व्याङक्वेट बेरेको भनेर सार्वजनिक कार्यक्रममा उपहास गरेपछि इण्डियनहरुले व्रिटिस जर्नेलको बासस्थानमा आगो लगाइदिएका थिए । अर्थात हाल नेपालमा भित्रिरहेका कुर्थासुरुवाल, सारी आदि पोशाक विशुद्ध इण्डियन पोशाकमा पर्छन् । नेपालीले लगाउने पोशाक भनेको प्राचिनकालदेखि यही भन्ने देखिंदैन । विभिन्न जातजातिका मानिसहरू नेपालमा आएर बस्न थालेपछि उनीहरुका मिश्रित पोशाक नै नेपालीको मौलिकता बनेको हो । केटीहरुले फ्रक वा लुँगी, महिलाले लुँगी, चोलो, पुरुषले कट्टु, कछाड, टोपी र  १८ औं शताब्दीपछि दौरा सुरुवाल आदिको चलन चलेको हो । तर, आधिकारिक रुपमा नेपालीको यही पोशाक भन्ने विषयमा अझै पनि प्रामाणिक तथ्यहरु भेटिंदैनन् । त्यसैले नेपालीले विश्वमा सर्वाधिक प्रचलित आधुनिक पोशाक लगाउनु नै उत्तम देखिन्छ । 

अतः नेपालीहरुले दारी पाल्दैनन् । कुर्था सुरुवाल लगाउँदैनन् । नेपालीहरु विश्वकै स्टाण्डर पोशाक कमिज, पाइण्ट, फ्रक, लुँगी आदि जस्ता पोशाकमा हुन्छन् भन्ने अलि वर्षअघिसम्म विकसित मुलुकका मानिसहरुले बुझेका थिए । अथवा इण्डिया वा अन्य दक्षिण एसिया, मुस्लिम मुलुकमा जस्तो नेपालमा पोशाक, खानपान, रहनसहनमा वन्देज छैन, स्वतन्त्र छ भन्ने विकसित मुलुकमा बुझाई छ । तर, पछिल्ला वर्षहरुमा भइरहेको इण्डियन नक्कलले तत्त्व मुलुकका अध्यागमनका कर्मचारीहरू र प्रहरीले कुन इण्डियन हो, कुन नेपाली हो झुक्किन्छन् र पासपोर्ट हेरेर मात्र उनिहरु कन्फर्म हुन्छन् । यसले समग्रमा के प्रमाणित गरिरहेको छ भने हामीले नेपालीपन गुमाइरहेका छौं, इण्डियन संस्कार फैलाइरहेका छौं ।

सन २०१७ मा अमेरिकाको टेक्सास स्थित अस्टिनको एउटा हलमा भएको नेपालीहरुको सांगेतिक कार्यक्रमबाट ध्वनी प्रदूषण भएको देखाएर स्थानीय निकायले जरिवाना तिराएको थियो । त्यस्तै, न्युयोर्क स्थित एउटा पार्कमा भोज खाएर फोहोर गरेको कारण देखाई नेपालीहरूका तीनवटा संस्थालाई चेतावनी स्वरुप जरिवाना तिराएको उदाहरण ताजै छन् । अर्थात, नेपालीहरूको तौरतरिका जुन जुन विकसित देशमा गएपनि उस्तै इण्डियन पारामै देखिन्छन् । बदलिएका छैनन् । यसको असर अन्य सभ्य नागरिकले भोगिरहनु परेको अवस्था छ ।

अतः आज नेपालको पासपोर्ट विश्वको अन्तिम सुचीको तेस्रो नंवरमा छ । हाम्रो पासपोर्ट यति कमजोर हुनुमा देशको आर्थिक अवस्था, राजनीति र विकासले मात्र निर्धारण गर्दैन । हामी नागरिकले कति सभ्यता कति अनुशासन र कति सहिष्ण्ुता देखायौं त्यसमा निर्भर हुन्छ । किनकी विश्वमा फैलिरहेको अवैध आप्रवासी र उनिहरुका गतिविधिले पासपोर्टको शक्ति, अनअराइभल सुविधाको निर्धारण गरिन्छ । 
 आज विश्वका करिब सबै देशमा नेपाली बस्छन् । १७५ देशमा स्थायी रुपमै नेपाली बस्दै आएका छन् । तर, जुन जुन मुलुकमा नेपाली बसोबास गरेका छन्, ती ती मुलुकमा नेपालीहरुको विरुद्ध उजुरी पर्ने क्रम पछिल्ला वर्षमा निकै बढेको छ । परराष्ट्र मन्त्रालयको रिपोर्टका अनुसार नेपालीहरु अन्य आप्रवासीसंग मिलेर गरेका कानुन विपरितका कार्यका आधारमा पछिल्लो १० वर्ष अबधिमा अनुशासनहिन कर्म र अपराधमा संलग्न व्यक्तिहरु तिनगुना बढेको देखिएको छ । यसले विकसित मुलुकमा नेपालीहरुको अवस्थालाई असुरक्षा तर्फ धकेल्ने संकेत गरेको छ ।

अहिले वेलायत, फ्रान्स, स्वीटजरल्याण्ड लगायतका मुलुकमा अन्य आप्रवासीसंगै नेपालीहरु पनि निगरानीको अवस्थामा छन् । यसको मुल कारण एउटै मात्र पर्याप्त छैन । माथी उल्लेखित केही साँकेतिक कारणबाट अन्य धेरै तथ्यहरू छन् भन्ने नेपालीहरूले बुझ्न आवस्यक छ । किनकी, नेपालीको प्राचीन परिचय भनेको धर्मरहित समाज अन्तर्गत सनातन परम्परा, स्वतन्त्र पोशाक, स्वैच्छिक खानपान र खुल्ला समाज मात्र हो । नेपालीको परिचय बहादुर मात्र होइन, अनुशासन र सुसभ्य पनि हो । त्यसैले, खुल्ला विचार र खुल्ला समाजमा सजिलै घुलमिल हुने नेपालीको पुर्खौली बानी कायम राख्न सके मात्र विकसित देशमा सच्चा नेपालीको परिचय कायम रहन सक्छ । 

हामीलाई विकसित देश मनपर्छ, त्यहाँ जान मनपर्छ, त्यहीं बस्न मनपर्छ भने खुल्ला विचारलाई पनि अंगाल्न सक्नै पर्छ । धर्मका नाममा हुने अन्धविश्वास त्याग्न सक्नु भएन भने तपाईं जुन देशमा हुनुहुन्छ, त्यही देशबाट लखेटिनुहुनेछ । किनकी, रैथाने गोराहरुलाई अब सम्पूर्ण आप्रवासीहरुलाई हेर्ने नजरमा परिवर्तन गरिसकेका छन् । यसको पछिल्लो उदाहरण हो, वेलायतमा भइरहेको हिंसा । यसबाट नेपालीले पाठ सिकेर कुनै इण्डियन, बंगालादेशी, पाकिस्तानी बनेर होइन, वास्तविक नेपाली भएर खुल्ला हृदय भएको नागरिक बन्नैपर्छ । अन्यथा, नेपालीहरुले थप प्रतिबन्धको सामाना गर्नु बाहेक अर्को विकल्प छैन ।