युरोपमा ब्वाँसो संरक्षण कानुनमा किन गरियो परिवर्तन ?

११ असोज, काठमाडौं । एक समय युरोपमा ब्वाँसाहरू लोप हुने कगारमा थिए । उनीहरुलाई संरक्षित दर्जा दिएर बचाइयो । अहिले उनीहरुको संरक्षणमा कमी आएको रिपोर्ट सार्वजनिक भएको छ । पशु अधिकार संगठनहरूले यो निर्णय राजनीतिक रूपमा प्रेरित भएको आरोप लगाएका छन् ।

युरोपेली संघले ब्वाँसाहरूलाई दिइने सुरक्षाको स्तर घटाउने निर्णय गरेको छ । सेप्टेम्बर २५ मा इयु सदस्य राष्ट्रहरूले यससँग सम्बन्धित एक प्रस्ताव पारित गरे, जस अन्तर्गत ब्वाँसाहरूलाई अब कडा रूपमा संरक्षितको सट्टा संरक्षित जनावरहरू मात्र मानिने उल्लेख छ । यो प्रस्ताव युरोपेली आयोगले पेश गरेको हो ।

समाचार एजेन्सी एएफपीका अनुसार २७ सदस्य राष्ट्रमध्ये दुई देशले मात्रै यस प्रस्तावको विरोध गरेका थिए । जर्मनीले पनि प्रस्तावको समर्थनमा मतदान गरेको छ । जर्मनीका वातावरणमन्त्री स्टेफी लिम्केले ब्वाँसाको बढ्दो संख्यालाई कारण बताउँदै यो प्रकृति संरक्षणको दृष्टिकोणले उपयुक्त र गाईवस्तु कृषकको दृष्टिकोणले आवश्यक रहेको बताइन् ।

एक शताब्दीअघि युरोपमा ग्रे ब्वाँसाहरू लगभग लोप भइसकेका थिए । तिनीहरूलाई बचाउन, संरक्षण प्रयासहरू ठूलो मात्रामा गरियो । यसै क्रममा सन् १९७९ मा स्विट्जरल्याण्डमा भएको बर्न सम्मेलनमा ब्वाँसालाई ‘स्ट्रिक्टली प्रोटेक्टेड’ को श्रेणी दिइएको थियो । यसमा इयु पनि एउटा पक्ष थियो । यस संरक्षित स्थिति अन्तर्गत, जीवन र सम्पत्तिमा प्रत्यक्ष खतराहरू जस्ता निश्चित परिस्थितिहरूमा बाहेक, ब्वाँसाहरूको शिकार गर्न वा जानाजानी मार्न अवैध मानिएको थियो ।

हालैका दशकहरूमा उनीहरूको जनसंख्या उल्लेखनीय रूपमा सुधार भएको छ । सन् २०२३ को तथ्याङ्क अनुसार ईयूका २३ देशमा ग्रे ब्वाँसाहरूको अनुमानित संख्या लगभग २० हजार ३ सय रहेको छ । संकुचित प्राकृतिक स्रोतका कारण पछिल्ला दशकहरूमा मानव र वन्यजन्तुबीच द्वन्द्वका घटना बढेका छन् । यो द्वन्द्व संसारभर कम वा कम बढ्दै गएको छ।

हालै भारतको उत्तर प्रदेशमा ब्वाँसोको विषयमा ठुलो विवाद जारी रहेको छ । ब्वाँसोले मानिसमाथि आक्रमण गरेको र सरकारले ब्वाँसोलाई मारिरहेको घटना राजनीतिक रुपमा विवादमा रहेको छ । ईयूमा पनि ब्वाँसाहरूले गाईवस्तुमाथि आक्रमण गर्ने घटनाहरू भएका छन् । जसका कारण युरोपका धेरै देशका किसानले ब्वाँसो संरक्षणमा असन्तुष्टि जनाइरहेका छन् । यस वर्ष जर्मनीलगायत युरोपका धेरै देशहरूमा किसानहरूले ठूलो मात्रामा प्रदर्शन गरेका छन् ।

गत वर्ष, युरोपेली आयोगका अध्यक्ष उर्सुला भोन डे लेनले ब्वाँसो संरक्षणमा परिवर्तन गर्ने योजना अगाडि बढाएकी थिइन् । उनले केही युरोपेली क्षेत्रहरूमा ब्वाँसो प्याकहरू जम्मा हुनु एक वास्तविक खतरा भएको बताएकी थिइन् । मिडिया रिपोर्टका अनुसार ब्वाँसो विरुद्धको कथित अभियानमा लेनले ठूलो भूमिका खेलेको छ । धेरै टिप्पणीकारहरू र आलोचकहरूले यसलाई लेनको लागि 'व्यक्तिगत मुद्दा' को रूपमा वर्णन गर्छन् । 

मिडिया रिपोर्टका अनुसार सेप्टेम्बर २०२२ मा, एक खैरो ब्वाँसोले जर्मन राज्य लोअर स्याक्सनीमा परिवारको पाल्तु डली नामको ३० बर्षको चेस्टनट पोनीलाई मारेको थियो । 

बेलायती अखबार गार्डियनले सो घटनाको एक बर्षपछि सेप्टेम्बर २०२३ मा युरोपेली आयोगले ब्वाँसाहरूको कानूनी सुरक्षा स्तर घटाउने योजना घोषणा गर्नुलाई लेन परिवारको सो घटनासँग जोडेर हेरिएको छ ।  गार्जियनले लेखेको छ- 'लेनले एउटा योजना घोषणा गरिन्, जुन केही ब्वाँसो संरक्षकहरूलाई बदला लिने जस्तो देखिन्छ ।'

सेप्टेम्बर २५ मा भएको मतदानपछि यो प्रस्तावलाई अब आधिकारिक रूपमा सदस्य राष्ट्रका वातावरणमन्त्रीहरूले स्वीकार गरेका छन् । यसपछि, डिसेम्बरमा प्रस्तावित बैठकमा, ईयूले बर्न सम्मेलनको प्रस्तावमा परिवर्तनहरू प्रस्ताव गर्नेछ । युरोपेली संघसहित कुल ५० देशले यो कानुनमा हस्ताक्षर गरेका थिए । कानुन परिमार्जन गर्न दुई तिहाई बहुमत चाहिन्छ । यदि आवश्यक मतहरू प्राप्त भएमा, युरोपेली आयोगले प्रासंगिक इयु कानूनलाई संशोधन गर्न सक्षम हुनेछ ।

युरोपमा किसानहरूको समूहले इयुको पछिल्लो निर्णयलाई स्वागत गरेको छ। समूहले यसलाई 'ब्वाँसोको जनसंख्या व्यवस्थापन र सह-अस्तित्व सक्षम गर्ने दिशामा प्रमुख कदम' भनेको छ । ब्रसेल्सस्थित शिकार वकालत समूह फेडरेसन अफ एसोसिएसन फर हन्टिङ एन्ड कन्जर्भेसन अफ ईयूले यसलाई 'सर्वपक्षीय विजय' भनेको छ । अर्कोतर्फ पशु अधिकार कार्यकर्ताहरूले भने इयुको यो कदमले ब्वाँसाहरूको संरक्षण स्थिति घटाउँदा उनीहरूको ठूलो संख्यामा शिकार हुन सक्ने प्रति चिन्ता व्यक्त गरेको छ ।

वातावरण र वन्यजन्तु संरक्षणसँग सम्बन्धित ३०० भन्दा बढी संस्थाले ईयूको यो निर्णयको विरोध गरेका छन् ।  २०२३ मा एउटा इयु रिपोर्टले पशुधनमा ब्वाँसाको प्रभाव 'धेरै कम' भएको फेला पारेको थियो । इयुको पूरै ब्लकमा करिब ६ करोड भेडा छन् । एक वर्षमा ब्वाँसोको आक्रमणमा मारिने भेडाको संख्या ०.०६५ प्रतिशत रहेको बताइएको छ । ब्वाँसाहरूले गर्दा हुने क्षतिको वार्षिक क्षतिपूर्ति १८ मिलियन यूरो पाइयो । एएफपीका अनुसार यस प्रतिवेदनले कहिलेकाहीँ घोडा र कुकुरलगायत अन्य जनावरमाथि आक्रमण गर्ने घटनाहरू पनि उल्लेख गरेको छ, तर पछिल्लो ४० वर्षमा युरोपमा ब्वाँसोले मानिसमाथि घातक आक्रमण गरेको एउटा पनि घटना रेकर्ड गरिएको छैन ।