‘भगवान’ बचाउन भक्तहरुको कात्तिके मेला

८ कात्तिक, काठमाडौं । कास्की प्रहरीको हिरासतमा रहेका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका अध्यक्ष रवि लामिछानेले अर्का नेता डा. स्वर्णिम वाग्लेसँगको भेटमा भनेछन्, ‘न्यायपालिकाप्रति आशा छ, भरोसा चाहिँ जनताकै हो ।’ ‘अध्यक्ष लामिछानेले भनेको’ भन्दै यो वाक्य डा. वाग्लेले सामाजिक संजालमा पोष्ट गरेका छन् । गहिरिएर मनन गर्ने हो भने अध्यक्ष लामिछानेलाई अदालतप्रति विश्वास छैन भन्ने उनको अभिव्यक्तिबाट बुझ्न सकिन्छ । ‘भरोसा चाहिँ जनताकै हो’ भनेर उनले आफ्नो मुद्दाको अन्तिम फैसला जनताकै अदालतबाट गर्ने सन्देश दिएका छन् । 

रास्वपा त्यही दल हो, जसले पुराना दलहरू भ्रष्ट भएको, दण्डहीनता बढेको, ठूला नेता उम्किएको भन्दै सुशासनको दुहाई दिँदै आएको छ । तर आज आफ्नै पार्टीका अध्यक्षमाथि संगठित अपराध र सहकारी ठगीको मुद्दामा अदालतले पुर्जी काट्दा यो पार्टी सडकमा उत्रिएको छ । 

रास्वपाले बुझेर पनि बुझ पचाएको विषय के हो भने सबै मुद्दाहरूको फैसला सडक या जनताले गर्दैनन् । आफू भ्रष्टाचारका अनेक मुद्दामा फस्ने अनि जनता गुहार्ने काम बिल्कुल गलत हो ।  आर्थिक मन्दी, महँगी, बेरोजगारी, शिक्षा, स्वास्थ्य र अन्य अनेक समस्यामा फसेका जनतालाई बारम्बार सडकमा उतार्नु पनि अन्याय हो । 

जनताले गरेर खान पाउनुपर्छ । बन्द, हडताल, चक्काजाम र विरोध प्रदर्शनबाट जनता आजित भइसकेका छन् र उनीहरू अब गम्भीर र जेन्यूइन विषयमा बाहेक अन्य फाल्तु विषयमा सडकमा आउने पक्षमा पनि देखिँदैनन् । यसै कारण रास्वपाको प्रदर्शनमा आम जनताको खासै प्रतिनिधित्व देखिंदैन । मजदुर, किसान, दैनिक ज्यालादारीमा गुजारा गर्ने कामदार र विभिन्न पेशा र वर्गका जनताको समष्टिगत सहभागिता छैन । बरु एकै खालका नियोजित मानिस जताततै देखिन्छन् । 

काठमाडौंदेखि पोखरासम्म कोकोहोलो गर्नेहरूमा चस्मा लगाएका केही महिला, केही सुकिलामुकिला पुरुषलगायत सेल्फी खिच्ने, भिडियो बनाउने र भाइरल हुन चाहने वर्ग पनि भीडमा सहभागी भएको देखिन्छ । ‘भगवान’को बचाउ गर्न सडकमा उत्रिएका ‘भक्तहरु’ असली हुन् कि नक्कली, त्यो भन्न सकिन्न । अर्थात् चाडपर्वको बेला रमिता पनि हेरौं, घाम पनि तापौँ र सेल्फी र भिडियो खिचेर सामाजिक संजालमा पनि राखौँ भन्ने मनोविनोदी चाहना बोकेका मानिस नै अधिकांश देखिन्छन् । 

हेक्का रहोस्, ती अधिकांश युवामध्ये कतिपयले डीभी भरिसकेका छन् त कतिले युके, अष्ट्रेलिया र अमेरिका जाने सपना सजाइसकेका छन् । उनीहरुका लागि सहकारी ठगी, रवि लामिछाने या देशका अन्य ज्वलन्त समस्याको विषय ‘मेरो बाल, तँलाई बाल’ सरह नै हो । अतः ‘मलाई जनताकै भरोसा छ’ भन्ने अध्यक्ष लामिछानेको भनाई पनि अन्ततः एउटा भ्रम नै हो । बरु, उनले राहत पाउने भनेको अदालती प्रकृयाबाटै हो । अदालतबाटै उनले आफूलाई चोख्याउनुपर्छ, सडकको भीडको कुनै भरोसा हुँदैन । त्यो भीड भोलि ‘छक्कापन्जा–५’ हेर्न जान पनि सक्छ । 

‘भगवान’लाई छुनै नहुने ? 
नेपाली कांग्रेसको सरकार हुँदा काँग्रेसकै पूर्व मन्त्री चिरञ्जीवी वाग्ले भ्रष्टाचार अभियोगमा पक्राउ परे । वाग्ले तिनै नेता हुन् जसले कांग्रेसको महाधिवेशनमा कोइरालालाई चुनौती दिँदै सभापति पदमा उम्मेदवारी दिएका थिए । 
कोइराला प्रधानमन्त्री भएकै बेला वाग्ले पक्राउ परे । तर, वाग्लेका समर्थक मात्र हैन, कसैले पनि उनको गिरफ्तारी र कांग्रेस भित्रको प्रतिस्पर्धालाई जोडेर हेरेनन् । आफुविरुद्द सभापतिमा खडा भएकाले कोइरालाले वाग्लेलाई पक्राउ गराएको भन्ने कुरा कतै सुनिएन । 

कांग्रेस र कांग्रेसजन लोकतन्त्रमा विश्वास गर्ने भएकाले विधिको शासन र कानूनी राज्यको सम्मान गर्छन् । वाग्ले पनि सोही स्कुलीङमा हुर्किएकाले उनले अदालत र कानूनी प्रकृयालाई स्वीकार गरे, त्यसमा राजनीतिक प्रतिशोध देखेनन् । बरु, सहर्ष जेल जीवनसमेत बिताए । वाग्ले भ्रष्ट थिए या थिएनन्, त्यो बेग्लै कुरा हो, तर कानूनी राज्यको पक्षमा उनको प्रतिबद्धता र व्यवहारको पँक्तिकार सम्मान  गर्छ । 

पूर्व मन्त्रीहरू खुमबहादुर खडका,गोविन्दराज जोशी, जयप्रकाशप्रसाद गुप्तादेखि विजय गच्छदारसम्म भ्रष्टाचारको अभियोगमा पक्राउ नपरेका हैनन् । हालै मात्र पूर्वगृहमन्त्री बालकृष्ण खाँण र पूर्व मन्त्री टोपबहादुर रायमाझी पनि पक्राउ परेकै हुन् । यसैगरी माओवादी निकट नेता र उनका पुत्रहरू अहिले पनि जेलमै छन् । तर, आजसम्म कसैले पनि यसलाई राजनीतिक प्रतिशोधको मुद्दा बनाएनन् । अदालतीय प्रकृयालाई सहजै सघाए । 

हो, राजनीतिक प्रतिशोध त्यतिबेला साँधिएको थियो, जब राजा ज्ञानेन्द्रले शाही आयोग बनाएर धमाधम लोकतन्त्रवादी नेता कार्यकर्तालाई पक्रेका थिए । कांग्रेस सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालासमेत त्यो प्रतिशोधको शिकार भएका थिए । अहिले त लोकतन्त्र छ । शक्ति पृथकीकरणको सिद्धान्त बमोजिमको शासन पद्धति छ । न्याय निरुपणका विविध आयाम छन् । यस्तो बेलामा विधिको शासनलाई लत्याउँदै सडकमा नौटंकी किन देखाइरहनु पर्यो ? 

आखिर, कानूनी राज्यको मान्यतालाई चुनौती दिएर डा. वाग्ले कतै सडक आन्दोलनको नयाँ व्यूहमा रास्वपालाई होम्न चाहिरहेका त हैनन् ? कतै उनको अन्य प्रतिपक्षीसँग चोंचोमोचो मिलिरहेको त हैन ? कतै दल विभाजनसम्बन्धी अध्यादेश पास हुनासाथ रास्वपा फुटाउने उनको दाउ त हैन ?

यो प्रश्न अरु कसैलाई हैन, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका अध्यक्ष रवि लामिछाने र उनका समर्थकलाई हो, जो सडकबाटै न्याय निरुपणको ताकमा छन् । अदालत र प्रहरी अनुसन्धानमा मुद्दा विचाराधीन भइरहेको बेला सडकमा कोकोहोलो मच्चाउनुको एउटै उद्देश्य भनेको निर्णयमा प्रभाव पार्नु नै हो । 

हेक्का रहोस्, संसारमा जहाँसुकै सडक दबाब र आन्दोलन सरकार विरुद्ध हुन्छ, अदालत विरुद्ध हुँदैन । रास्वपा अध्यक्ष लामिछानेको मुद्दा अदालतमा विचाराधीन भएकाले सडकमा आन्दोलनको औचित्य देखिँदैन । अध्यक्ष लामिछाने निर्दोष हुन् भने अदालतले नै उनलाई क्लिन चिट दिइहाल्थ्यो । अदालतबाट उनी उम्कने ‘चान्स’ कमै भएकाले नै यो मुद्दा सडकमा आएको स्पष्ट छ । 

सडकमा उत्रनुको मकसद हो, दालमा केही कालो अवश्य छ । एक तीर दुई निशाना पनि हुनसक्छ । लामिछाने जेलमा जाकिने नै भए भन्ने ठानेर रास्वपाका अर्का नेता डा. स्वर्णिम वाग्लेले आफू अध्यक्ष बन्ने हिसाबले भीडको नेता बनेर ‘हिरोगिरी’ देखाएको पनि हुनसक्छ । कानूनी प्रकृयालाई शान्त हिसाबले सघाउँदा नै रास्वपाको साख बढ्थ्यो, तर डा. वाग्लेलगायतका नेताले आक्रामक शैलीमा जसरी प्रदर्शन गरिरहेका छन्, त्यसले अध्यक्ष लामिछानेको प्रतिष्ठा गिराइरहेको छ । 

आखिर, कानूनी राज्यको मान्यतालाई चुनौती दिएर डा. वाग्ले कतै सडक आन्दोलनको नयाँ व्यूहमा रास्वपालाई होम्न चाहिरहेका त हैनन् ? कतै उनको अन्य प्रतिपक्षीसँग चोंचोमोचो मिलिरहेको त हैन ? कतै दल विभाजनसम्बन्धी अध्यादेश पास हुनासाथ रास्वपा फुटाउने उनको दाउ त हैन ? भन्ने अनेक प्रश्नले बजार पिटेको छ । 

सडक दबाब नै सहारा 
कुनै पनि राजनीतिक दलको पहिचान भनेको उसको पृथक विचार हो । विचार बिनाको झुण्ड या त स्वार्थ समूह हुन्छ या कुनै क्लब । विचार, आन्दोलन, परिवर्तन र प्रगतिको चक्रलाई आत्मसात गर्ने संगठन मात्र असलमा राजनीतिक दल हो । 

दोहोरो नागरिकता र पासपोर्ट, ‘पत्नीहरु’सँग पारपाचुकेका अनेक कानूनी विवाद, अमेरिकामै विभिन्न ठगी र कर छलीका मुद्दा र अहिले सहकारीको रकम अपचलनको मुद्दामा पक्राउ । ‘इमानको राजनीति’को दुहाई दिएर वैकल्पिक शक्ति बन्न तम्सिएको दलका अध्यक्षकै इमानमाथि चौतर्फी कोणबाट प्रश्न खडा भएको परिप्रेक्ष्यमा अब रास्वपाले ‘रवि लामिछानेको छवि’कै भरमा राजनीति अघि बढाउन सक्ने अवस्था रहेन । 

राष्ट्रिय स्वतन्त्रता पार्टीसँग कुनै पृथक विचार छैन । आर्थिक मन्दी, विश्वव्यापी भूराजनीतिक र भूरणनीतिक संकट तथा आन्तरिक असंख्य समस्याले गाँजिरहेको नेपालजस्तो देशलाई यो विषम परिस्थितिबाट बचाउने ‘भिजन’ रास्वपासँग छैन । ‘विचार निर्माण हुँदै गर्छ, हामीसँग संगठन छ’ भन्नलाई रास्वपाको देशव्यापी दरिलो संगठन पनि छैन । संगठित शक्ति नभएकै कारण रास्वपाले प्रदेश र स्थानीय निर्वाचनमा भाग नलिएको जगजाहेरै छ । 

विचार र संगठन नभएको खण्डमा दलको आधार हुने भनेको नेता पनि हो । नेता इमानदार र ओजपूर्ण हुने हो भने उसकै राप र तापले संगठन पनि निर्माण गर्छ र विचार पनि । बीपीजस्तो नेता भएकाले ‘प्रजातान्त्रिक समाजवाद’को विचार पनि निर्माण भयो र कांग्रेसको संगठन पनि । पुष्पलालजस्तो नेता भएकाले नेपालको सन्दर्भमा कम्युनिष्ट विचार निर्माण र पार्टीको स्थापना पनि भयो । मदन भण्डारी भएकाले ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ र प्रचण्ड भएकाले ‘प्रचण्डपथ’ रुपी विचार सतहमा आयो, यसकै जगमा आन्दोलन र संगठनको आधार तयार भयो । 

चीनमा देङ स्याओ पिङ एक्लैको ‘भिजन’बाट आजको चीनको आर्थिक साम्राज्य खडा भयो । सिंगापुरमा लि क्वान यू एक्लैले कायापलट गरिदिए भने मलेसियामा मोहमद महाथीरले जबर्जस्त परिवर्तन ल्याए । भारतमा नरेन्द्र भाई मोदी एक्लैले हिन्दु धार्मिक सांस्कृतिक सम्पदाको आडमा भारतमा नयाँ जागरण ल्याए । चे ग्वेभारा एक्लैले विभिन्न देशमा भएका क्रान्तिलाई सघाए । 

रास्वपासँग विचार र संगठन नहुँदा ‘अध्यक्ष रवि लामिछानेजस्ता नेता छन्’ भन्ने जुन आशा थियो, त्यो पनि चकनाचूर भइसकेको छ । दोहोरो नागरिकता र पासपोर्ट, ‘पत्नीहरु’सँग पारपाचुकेका अनेक कानूनी विवाद, अमेरिकामै विभिन्न ठगी र कर छलीका मुद्दा र अहिले सहकारीको रकम अपचलनको मुद्दामा पक्राउ । ‘इमानको राजनीति’को दुहाई दिएर वैकल्पिक शक्ति बन्न तम्सिएको दलका अध्यक्षकै इमानमाथि चौतर्फी कोणबाट प्रश्न खडा भएको परिप्रेक्ष्यमा अब रास्वपाले ‘रवि लामिछानेको छवि’कै भरमा राजनीति अघि बढाउन सक्ने अवस्था रहेन । 

अब रास्वपासँग आफ्नो अस्तित्व जोगाउने एउटै उपाय बाँकी छ, लोकरिझ्याइँ राजनीतिबाट आर्जित बचेखुचेको साख भजाउने । विचार, संगठन, इमान र नेताको क्रेज बाँकी नरहे पनि नेपाली जनमानसमा अझै पनि रास्वपाको क्रेजको राप र ताप बाँकी छ । यसकै सहारामा यो पार्टीले अहिले सडक तताइरहेको हो । 

अध्यक्ष लामिछानेप्रति जनताको निर्दोष र सोझो अनुराग अनि समर्थनलाई भजाएर कानूनी राज्यको मान्यतालाई चुनौती दिन रास्वपा समर्थक उद्धत देखिन्छन् । विधिको शासन र लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यताको धज्जी उडाउँदै विचार र संगठनहीन शक्तिले ‘पपुलिज्म पोलिटिक्स’का आधारमा गर्ने यस्तो होहल्ला न्याय निरुपणको बर्खिलाप छ । सडकमा भीड उतारेर सरकार र अदालत समक्ष अनावश्यक दबाब सिर्जना गरी प्रभावमा पार्न खोज्नु विधिको उपहास हो । सच्चा लोकतन्त्रवादीले विधिको उपहास गर्दैन, विधि सम्मत प्रकृयाको सम्मान गर्छ । 

लामिछाने निर्दोष हुन् भने कानुनले नै उनलाई ‘क्लिन चिट’ दिन सक्छ । अहिले उनी माथिको कारवाही केपी ओली या शेरबहादुर देउवाको निजी अदालतमा चलिरहेको हैन । राज्यको न्यायिक अंगमा चलिरहेको हो । या त लामिछाने र उनका समर्थकले ‘यो राज्यप्रति नै विश्वास छैन’ भन्नुपर्यो, हैन भने जनताको करबाट चलिरहेका राज्यका अंगहरुमार्फत भइरहेको कानूनी प्रकृयामाथि अविश्वास किन ? अध्यक्ष लामिछानेमाथि अदालतले प्रतिशोध साँधेको हो ? के प्रहरीले उनीमाथि अर्घेल्याईं गरेको हो ? पक्कै हैन । 

विधि र प्रकृया मुताबिक गठन भएको संसदीय समितिको प्रतिवेदन, प्रहरीको छानविन र अन्य पीडितको उजुरीका आधारमा लामिछाने पक्राउ परेकाले यो राज्यको न्यायिक निरुपणको विषय हो, कुनै राजनीतिक दल या समूहको विषय नै हैन । अर्थात् रास्वपाको सभापति भएकाले लामिछाने पक्राउ परेका हैनन्, बरु सहकारी ठगीमा मुछिएका रवि लामिछाने नाम गरेका मानिस रास्वपाका सभापति पनि रहेछन् भन्ने हिसाबले हेर्नुपर्ने विषय हो । 

आखिर लामिछानेले यसलाई राजनीतिक प्रतिशोधका रुपमा किन व्याख्या गरिरहेका छन् ? यो चाँही मुख्य प्रश्न हो । लामिछानेसँग यसो गर्नु बाहेक अर्को उपाय रहेनछ भन्ने यसबाट स्पष्ट हुन्छ । अर्थात् विधि सम्मत प्रकृयामा सहज ढंगले जाँदा आफू उम्किने संभावना नदेखिएपछि रास्वपाले यसलाई राजनीतिक रंग दिएको हो । 

नेपाली राजनीतिमा यो कुनै नौलो परिघटना हैन । २०५२ साल भदौ १२ गते तत्कालीन प्रधानन्यायाधीश विश्वनाथप्रसाद उपाध्यायले प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीले गरेको संसद विघटनलाई खारेज गर्दै प्रतिनिधिसभा पुनःस्थापना गरिदिएको झोकमा प्रतिपक्षी एमालेले सदनदेखि सडकसम्म बबण्डर मच्चाएको थियो । भदौ १२ लाई ‘कालो दिन’ भन्दै एमालेले काठमाडौंका सडकका रेलिङ भाँच्नेदेखि टेलिफोन बुथ भत्काउनेसम्मका उत्पात मच्चाएको थियो । प्रधान न्यायाधीशको पुत्ला जलाउनेसम्मका हर्कत गरियो । 

एमाले त सर्वाहारा वर्गको अधिनायकत्वमा विश्वास राख्ने कम्युनिष्ट भएकाले उसले लोकतान्त्रिक मान्यता, संवैधानिक सर्वोच्चता र विधिको शासनलाई लत्याएको भन्न सकिने ठाउँ उतिबेला थियो, तर आफूलाई लोकतान्त्रिक शक्तिकै विकल्प दाबी गर्ने रास्वपाले अदालती प्रकृयालाई शान्त भावले सघाउनुको साटो सडकमा जसरी हुलहुज्जत गरिरहेको छ, जसरी मिडियाकर्मीमाथि हातपात र अराजक गतिविधि देखाइरहेको छ, त्यसबाट रास्वपाको ‘लोकतान्त्रिक विकल्प’को दावी पनि फोस्सा साबित भएको छ । 

आफूलाई लोकतान्त्रिक विकल्प दावी गर्ने मात्र हैन, कांग्रेसको मूलधारमै रहेर घोषणापत्रसमेत लेखि भ्याएका डा. स्वर्णिम वाग्लेजस्ता नेतासमेत प्रवेश गरिसकेको रास्वपाले विधिको शासन र कानूनी राज्यको उपहास गर्दै ‘सडक दबाब’को भरमा न्याय निरुपण प्रकृयामा प्रभाव पार्न खोज्नु किमार्थ सुहाउने कुरा थिएन । बिडम्बना, माथि नै भनियो, विचार, संगठन, इमान र उपाय नभएपछि अस्तित्वका लागि रास्वपा नेतृत्व सामु एक मात्र आधार बाँकी छ, बचेखुचेको साखका आधारमा जनताको संवेदना भजाउनु ।  

रविबाट सहकारी ठगी भएकै हो भने पनि भीड पत्याउन तयार छैन । लोकरिझ्याइँ राजनीतिले केही मानिसको दिमागलाई कुन हदसम्म मेनुपुलेट गरिदिएको छ भने उनीहरुको ‘माइन्ड सेटिङ’मा रविलाई भगवानकै दर्जा दिइएको छ ।

भ्रमको चपेटामा भीड
लोकरिझ्याईं राजनीतिको मुख्य अवगुण के हो भने यसले भीडलाई भ्रमको जालोमा जकड्छ । विगतमा न्यूज २४ टेलिभिजनमा ‘सिधा कुरा जनतासँग’ कार्यक्रम संचालन गर्दा रवि लामिछानेको आम छवि लोकप्रिय थियो । उनले अन्याय, अभर र बिचल्लीमा परेका मानिसको उद्धार गरेर निराशाले गाँजेको समाजमा केही आशा जगाएकै हुन् । 

पक्कै पनि कुनै एउटा भूमिकाबाट कुनै मानिस लोकप्रिय हुनसक्छ । तर, मानिसको भूमिका एउटा मात्र हुँदैन, अनेक हुन्छ । मानिसको चित्र एउटा हुन्छ, भित्र अर्कै । पशुपति वृद्धाश्रममा भोजनको व्यवस्था गर्ने कुनै व्यवसायी तत्क्षण दानी र परोपकारी देखिए पनि उसले खाद्यान्न व्यापारमा कालोबजारी गरिरहेको पनि हुनसक्छ । तर, त्यो व्यवसायीको छवि दानी र परोपकारीको रुपमा कुन हदसम्म प्रचार गरिन्छ भने जनमानसलाई उसको कालोबजारिया हर्कत पत्तै हुँदैन । ‘वृद्धाश्रममा भोजनको व्यवस्था गर्ने महान मानिस’ भन्ने भ्रमको विकास हुन्छ । 

"चित्र हेर्ने, तर भित्र नहेर्ने" भीडको स्वभावले गर्दा केही समययता निरपेक्ष रुपमा ‘रवि असल नेता हुन्’ भन्ने भ्रम व्याप्त छ । ‘रवि पनि यही समाजका उपज हुन्, उनमा पनि अवगुण हुनसक्छन्, कोही पनि दूधले नुहाएको हुँदैन, जान अन्जान रविबाट पनि भुलचुक भएको हुनसक्छ’ भन्ने हिसाबले सोच्नुको साटो कतिपय मानिसमा रविप्रति अन्ध आशक्तिको पारो नै चढेको छ । 

यस्तै मानिसहरूको जब भीड तयार हुन्छ, भ्रममा रहेको यो भीडले रवि दोषी नै भए पनि ‘जेलमा पर्नु हुन्न’ भन्ने मान्यता राख्छ । रविबाट सहकारी ठगी भएकै हो भने पनि भीड पत्याउन तयार छैन । लोकरिझ्याइँ राजनीतिले केही मानिसको दिमागलाई कुन हदसम्म मेनुपुलेट गरिदिएको छ भने उनीहरुको ‘माइन्ड सेटिङ’मा रविलाई भगवानकै दर्जा दिइएको छ । 

भीडको यही भ्रामक मानसिकता भजाउने ताकमा रास्वपाले सडकलाई सहारा बनाएको हो । जिम्मेवार राजनीतिक दलले व्यवस्था परिवर्तन या सरकारविरुद्ध दबाब सिर्जना गर्ने प्रयोजनमा बाहेक सडकलाई सहारा बनाउँदैन । विधिसम्मत न्याय निरुपणको संभावना जीवितै रहुन्जेलसम्म जिम्मेवार दलको आस्था र विश्वास विधिको शासनप्रति नै हुन्छ । 

विधिभन्दा माथि कोही हुँदैन भन्ने मान्यतालाई आत्मसात नगरी भ्रमको सिकार भीडलाई सडकमा उतारेर रास्वापाले लोकतान्त्रिक संस्कारको साटो मुठभेड र अराजक शैलीलाई बढावा दिइरहेको हो । आजको कृत्रिम बौद्धिकता र आधुनिकताको युगमा विधि र पद्धतिलाई चुनौती दिँदै मुढेबलको सारा लिएर रास्वपाले कुन पुस्ताका लागि वैकल्पिक शक्तिको दाबी गरेको हो ? भन्ने प्रश्न छ । अझ, पश्चिमा मुलुकमै पढेका र उतैतिरको दुहाई बारम्बार दिइरहेका विद्यावारिधि नेता डा. स्वर्णिम वाग्लेसमेत सडकका कोणसभाहरूमा देखिँदा उनले विश्वास गर्ने लोकतान्त्रिक मान्यता चाँही कस्तो रहेछ ? भन्ने जिज्ञासा पँक्तिकारमा पलाएको छ ।