दुखाई कम गर्न खाएको पेनकिलरले झन बढाउँछ दुःख

१६ कात्तिक, काठमाडौं । टाउको दुख्दा एस्पिरिन लिन्छौं । यदि मांसपेशीमा दुखाइ छ भने, हामी प्यारासिटामोल खान्छौं । त्यसैगरी पेट वा दाँत दुखेमा मेडिकल स्टोरबाट पेनकिलर किनेर खाने गरिन्छ । यसले तत्काल राहत पनि दिन्छ । यही कारणले गर्दा दुखाइ कम गर्ने औषधिहरू संसारभरि प्रयोग हुने ओभर–द–काउन्टर औषधिहरू मध्ये एक हो ।

हामी जति धेरै सामान्य रूपमा दुखाइ कम हुने औषधि प्रयोग गर्छौं, त्यति नै खतरनाक साइड इफेक्ट हुने कुरा हामीलाई राम्रो सँग थाहा नहुन सक्छ । यी औषधिहरूले विशेष गरी हाम्रो पेट र मृगौलालाई गम्भीर असर पार्न सक्छन् । तिनीहरूको अत्यधिक वा अनुचित प्रयोगले पेटको अल्सर, कलेजोमा क्षति र मृगौला क्षति हुन सक्छ ।

जुलाई २०२१ मा नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार धेरै पेनकिलर खाने वा लामो समयसम्म सेवन गर्दा कलेजो र मृगौला क्षति हुने जोखिम बढ्छ । यसले मुटु रोगको जोखिम पनि बढाउँछ ।

विश्वका हरेक प्रकारका बजारका बारेमा विश्वव्यापी अनुसन्धान गर्ने कम्पनी ‘मार्केट रिसर्च फ्युचर’का अनुसार पेनकिलरको बजार विश्वकै तीव्र गतिमा बढिरहेको बजार हो । पछिल्ला केही वर्षहरूमा उनीहरूको मागमा भएको द्रुत बृद्धिको आधारमा, यो अनुमान गरिएको छ कि तिनीहरूको बजार २०२४ र २०३२ बीच ७.२ प्रतिशतको वृद्धि दरमा बढ्न सक्ने अनुमान गरिएको छ ।

चिकित्सा भाषामा दुखाइ कम गर्ने औषधिलाई एनाल्जेसिक भनिन्छ । यी औषधिहरू हुन्, जसले दुखाइ नियन्त्रण गर्न र ज्वरो कम गर्न मद्दत गर्दछ । त्यहाँ केही औषधिहरू छन् जसले सूजन कम गर्न सक्छ । यी मुख्यतया दुई वर्गमा विभाजित छन्– ननस्टेरोइडल एन्टी इन्फ्लाममाटोरी ड्रग्स र ओपियोइड्स  ।

ननस्टेरोइडल एन्टी इन्फ्लाममाटोरी ड्रग्सले सूजन कम गर्छ र शरीरलाई दुखाइ महसुस गराउने संकेतहरूलाई रोक्छ । त्यसैले यी खाएपछि दुखाइको अनुभूति बन्द हुन्छ । त्यस्तै ओपियोइड्सले स्नायु प्रणालीलाई प्रत्यक्ष रूपमा नियन्त्रण गर्छ । यसले मस्तिष्क रिसेप्टरहरूलाई रोक्छ । जसका कारण शरीरको कुनै भागमा पीडा छ भन्ने सन्देश मस्तिष्कमा पुग्दैन । त्यसैले यी खाएपछि दुखाइको अनुभूति बन्द हुन्छ ।

पेनकिलरले स्वास्थ्यलाई के हानि गर्छ ?

सबैभन्दा पहिले हामीले कुनै पनि औषधि पूर्ण रूपमा जोखिममुक्त हुँदैन भन्ने कुरा बुझ्नु जरुरी हुन्छ । पेनकिलरले हाम्रो मस्तिष्क रिसेप्टर्स र स्नायु प्रणाली लगायत सम्पूर्ण शरीरलाई असर गर्ने भएकाले तिनीहरूको हानि पनि बढी हुन्छ । 

पेनकिलरले सबैभन्दा बढी मृगौलालाई नोक्सान पु¥याउँछ । यस्तो हुन्छ किनभने पेनकिलरहरूले मृगौलामा रक्त प्रवाह कम गर्छ । जसका कारण मिर्गौलाको काममा असर पर्छ । यसका साथै मृगौलाको तन्तु पनि बिग्रन्छ । अन्ततः यी औषधिहरूलाई फिल्टर गर्ने र शरीरबाट निकाल्ने काम मिर्गौलाको हो । त्यस समयमा पनि यी औषधिहरूले मृगौलालाई असर गर्छ । यही कारणले धेरै पेनकिलर सेवन गर्दा मृगौला बिग्रने खतरा बढ्छ ।

अमेरिकन नेसनल किड्नी फाउन्डेसनका अनुसार दुखाइ कम गर्ने औषधीको अनुचित प्रयोगले मृगौला लगायत सम्पूर्ण शरीरमा समस्या निम्त्याउन सक्छ । हरेक वर्ष ३ प्रतिशत देखि ५ प्रतिशत पुरानो मृगौला फेल हुने नयाँ केसहरू यी पेनकिलरहरूको अत्यधिक प्रयोगको कारणले हुन्छन् । एक पटक कसैलाई मृगौला रोग लागेपछि, यी औषधिहरूको निरन्तर प्रयोगले अवस्थालाई अझ खराब बनाउँछ ।

दुखाइ कम गर्न र राहत प्रदान गर्न पेनकिलर बनाइन्छ । यदि यिनीहरूलाई होसियारीपूर्वक सेवन गरेमा यसबाट हुने हानि कम गर्न सकिन्छ ।

यदि दुखाइ कम गर्ने औषधि लिइरहेको अवस्थामा सधैं निर्धारित वा सिफारिस गरिएको खुराक मात्र लिने गर्नुपर्छ । यदि लगातार दुखाइको समस्या छ भने, आफैले औषधि खानुको सट्टा डाक्टरसँग परामर्श लिनु नै सहि हुन्छ ।

त्यस्तै दुखाइ कम गर्ने औषधिहरू सकेसम्म कम प्रयोग गर्नु नै सहि निर्णय हुन्छ । यदि दुखाइ जारी रह्यो भने, एक डाक्टरसँग परामर्श गरेर समस्याको उपचार गर्नुपर्दछ ।

दुखाइको कारणमा निर्भर गर्दै, यसलाई कम गर्न धेरै विकल्पहरू हुन सक्छन् । यसमा कुनै किसिमको औषधि खानु पर्दैन । त्यसैले दुखाइ हुनासाथ पेनकिलर खानु भन्दा ठिक गराउने वैकल्पिक उपाय खोज्नु पर्दछ ।

यदि कुनै पनि चिकित्सा वा शारीरिक अवस्थाको कारणले नियमित रूपमा दुखाइ कम गर्ने औषधि सेवन गर्ने गरिएको छ भने, त्यसपछि तपाइँको पेट र मिर्गौला नियमित रूपमा जाँच गराइरहनु पर्छ । यसले मृगौला र पेटमा यी औषधिहरूले कत्तिको असर गरिरहेको छ भन्ने कुरा थाहा हुन्छ । त्यस अनुसार, डाक्टरले उनीहरूको खुराक परिवर्तन गर्न सक्छन वा अन्य विकल्प दिन सक्छन् ।

यदि दुखाइ कम गर्ने औषधिको साथमा रक्सी पिइरहेमा यसले पेटमा अल्सर र मृगौला बिग्रने खतरा बढाउँछ । यसले कलेजोमा क्षति हुने खतरा पनि बढाउँछ । त्यसैले यो अवधिमा रक्सीबाट टाढा रहनुपर्छ ।