प्रधानमन्त्री मोदीको नाइजेरिया भ्रमणसँगै भारतले पश्चिम अफ्रिकामा आफ्नो पहुँच बढाउदै

२ मंसिर, काठमाडौं । नाइजेरिया अफ्रिका भित्र एक धेरै ठूलो अर्थव्यवस्था हो। कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको हिसाबले यो लगभग दोस्रो वा तेस्रो स्थानमा छ। यसको जनसंख्या लगभग २२० मिलियन छ, जुन अफ्रिकाको सबैभन्दा ठूलो देश हो।

भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी विश्वका नेताहरुसँगको व्यक्तिगत सम्बन्धका लागि परिचित छन् । जब उनी भारतको प्रधानमन्त्री भए, उनले पहिलो काम वैदेशिक सम्बन्धलाई पुन: क्यालिब्रेट गर्ने गरे र त्यसो गर्न उनले विदेश भ्रमण गर्न थाले।

त्यसपछि देशका विपक्षी र अन्य उदारवादी समूहले विदेश भ्रमणमा राष्ट्रिय स्रोतको धेरै खर्च गरेको भन्दै उनको कदममाथि प्रश्न उठाउन थाले । तर अहिले विश्व मञ्चमा भारतलाई हेर्दा यस भ्रमणको उद्देश्य स्पष्ट रूपमा बुझ्न सकिन्छ । त्यही गतिलाई कायम राख्दै प्रधानमन्त्रीले नाइजेरिया, गुयाना र ब्राजिल गरी तीन देशको औपचारिक भ्रमण गर्न लागेका हुन् । 

नाइजेरियाका राष्ट्रपति टिनुबुले माननीय प्रधानमन्त्रीको निमन्त्रणामा गत वर्ष सेप्टेम्बरमा G-20 शिखर सम्मेलनका लागि अतिथि देशको रूपमा भारतको भ्रमण गरेका थिए। उक्त भ्रमणका क्रममा राष्ट्रपति टिनुबुले प्रधानमन्त्रीलाई नाइजेरिया भ्रमणको निम्तो दिएका थिए । सोही निमन्त्रणामा माननीय प्रधानमन्त्री नोभेम्बर १६ देखि १७ सम्म नाइजेरियाको राजकीय भ्रमणमा छन् ।

यो भ्रमण १७ वर्षको अन्तरालपछि प्रधानमन्त्रीको पश्चिम अफ्रिकी क्षेत्रको पहिलो भ्रमण हो । अन्तिम भ्रमण डा. मनमोहन सिंहले अक्टोबर २००७ मा गरेका थिए र यो त्यो समय थियो जब दुवै पक्षले रणनीतिक साझेदारी स्थापना गरेका थिए। 

प्रधानमन्त्रीको कार्यक्रममा नोभेम्ब १७ गते भाेलि राष्ट्रपति भवनमा औपचारिक स्वागत गर्ने कार्यक्रम रहेको छ । त्यसपछि उनले राष्ट्रपति टिनुबुसँग वान टु वान भेट गर्नेछन् र त्यसपछि द्विपक्षीय सम्बन्धको समीक्षा गर्न प्रतिनिधिमण्डल स्तरको वार्ता गर्नेछन्, र त्यसपछि सम्बन्धलाई अझ प्रगाढ र अभिवृद्धि गर्ने उपायहरू पनि खोज्नेछन्।

परराष्ट्र मन्त्रालयका अनुसार प्रतिनिधिमण्डलस्तरीय वार्तामा करिब पाँच वटा एमओयू आदानप्रदान हुनेछ । तीमध्ये केही अझै प्रगतिमा छन् तर व्यापक रूपमा संस्कृति, भूवैज्ञानिक सर्वेक्षण, डिजिटल सार्वजनिक पूर्वाधार, भन्सार, परम्परागत चिकित्सा, अडियोभिजुअल सहयोग, आदि समावेश छन्। यो दुवै आ-आफ्नो महादेशको बढ्दो अर्थतन्त्रका लागि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। रियो जानुअघि प्रधानमन्त्रीले दिउँसो सामुदायिक कार्यक्रममा भारतीय डायस्पोरासँग कुराकानी गर्नेछन्, जुन प्रधानमन्त्रीको दूरदर्शी र आकर्षक पहल भएको छ।

नाइजेरिया अफ्रिका भित्र एक धेरै ठूलो अर्थव्यवस्था हो। कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको हिसाबले यो लगभग दोस्रो वा तेस्रो स्थानमा छ। यसको जनसंख्या लगभग २२० मिलियन छ, जुन अफ्रिकाको सबैभन्दा ठूलो देश हो। भारत र नाइजेरिया दुवैले सन् १९६० देखि स्वतन्त्रता प्राप्त गरेदेखि लामो समयदेखि बलियो सौहार्दपूर्ण सम्बन्ध राखेका छन्।

सम्बन्ध लोकतन्त्रको साझा मूल्य, बहुलवादको सम्मान, विधिको शासन र विविधतामा आधारित हुन्छ । दुवै देश बहुधार्मिक, बहुजातीय र बहुभाषिक देश हुन् । सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, हालैका समयमा अफ्रिकी संघमा नाइजेरियाको सक्रिय सहभागिता बढेको छ । नाइजेरिया पनि BRICS को साझेदार देश बनेको छ र हाल ECOWAS क्षेत्र अर्थात् पश्चिम अफ्रिकी क्षेत्रको अध्यक्षता गरिरहेको छ। यस्तो अवस्थामा नाइजेरिया बढ्दो अर्थतन्त्रका साथै अफ्रिकामा भारतीय पहुँचका लागि निकै महत्वपूर्ण बन्दै गएको अवस्थामा भविष्यको विकासका लागि दुई देशबीच गहन आर्थिक सहयोग हुनसक्छ । 

यति मात्र होइन, नाइजेरियामा भारतीय डायस्पोरा धेरै बलियो छ, भारतीय मूलका करिब ६०,००० मानिस नाइजेरियामा बस्छन् र काम गर्छन्। यो पश्चिम अफ्रिकामा सबैभन्दा ठूलो भारतीय डायस्पोरा हो। जनता–जनताको सम्पर्क निकै बलियो र चिरस्थायी रहेको छ । 

विदेश मन्त्रालयका अनुसार विकास सहायताको सन्दर्भमा नाइजेरियासँग हाम्रो बलियो साझेदारी छ। भारतले करिब ४०० मिलियन डलरको सहायता प्रस्ताव गरेको छ, तर नाइजेरियाले हालसम्म १० करोड डलर मात्रै विभिन्न परियोजनाका लागि उपयोग गरेको छ, र २९ करोड डलर आफ्नै पहल र स्वार्थका क्षेत्रमा गरिँदै छ। 

अफ्रिकी राष्ट्रसँग आर्थिक र ऊर्जा सहयोग र अन्तरनिर्भरता, जनता-जनताको सम्बन्ध, शिक्षा र व्यापारका कारण भारतको लागि रणनीतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण छ। प्रधानमन्त्री मोदीको यो औपचारिक भ्रमणले यो बढ्दो बहुध्रुवीय विश्वमा सहयोगलाई अर्को तहमा लैजाने प्रयास गर्नेछ र दुवै देशको हितमा काम गर्ने बताइएकाे छ।