निराशाजनक राजनीतिमा कांग्रेसभित्र डा. शेखर कोइरालाप्रति बढ्दो आशा

काठमाडौं । नेपाली राजनीतिले पक्कै पनि नयाँ अनुहार, नयाँ विचार, नयाँ सिद्धान्त र नयाँ सशक्त हस्तक्षेप खोजिरहेको छ । बिडम्बना, पुराना र ठूला दलका केही शीर्ष नेताहरूले बाटो बिराउँदा न त वैकल्पिक शक्तिहरूप्रति आशा गर्ने ठाउँ रह्यो, न पुरानै दलभित्र नयाँ पुस्तालाई मौलाउने मौका नै दिइयो । 

यो आलेख नेपाली कांग्रेसको १५ औं महाधिवेशनको सन्दर्भलाई केन्द्रमा राखेर लेखिएको भए पनि पृष्ठभूमिमा प्रमुख दलहरूमा मौलाएको ‘मठाधीश प्रवृत्ति’ बारे चर्चा गर्नु वाञ्छनीय होला । 

नेपाली कांग्रेसभित्र शेरबहादुर देउवा र उनकी पत्नी आरजु राणाको दबदबा छ । नेतृत्वको दबदबा हुनुसम्मलाई मनासिबै मानिएला, तर त्यो नेतृत्वको छवि, जनपक्षीय भूमिका र त्यसले समग्र कांग्रेसमा कस्तो प्रभाव पारेको छ त ? भनेर मुल्यांकन गर्दा नकारात्मक परिणाम हात पर्छ । देउवा दाई र भाउजूको छवि जनमानसमा त्यति राम्रो छैन र यही नेतृत्व बरकरार रहेमा पार्टी रसातलमा भासिन्छ भन्ने आवाज गत महाधिवेशनदेखि उठ्दै आएको हो । 

बिडम्बना, नेपाली कांग्रेसको संस्थापन पक्षलाई चुनौती दिन सक्ने महामन्त्रीद्वय गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्मा अहिले नेतृत्वकै लाचार छायाँ सरह भएको देखिन्छ । महाधिवेशताका संस्थापन इतर भन्दै यी नेताहरूले गरेको हुँकार कहाँ गयो ? कीर्तिपुरको डाँडोमा बसेर मासिक चार लाख कमाउन सकिने गफ दिने गगनले आफ्नै पार्टीको सरकारलाई त्यसतर्फ किन अग्रसर गराएनन् ? भन्ने प्रश्न जनमानसमा उब्जिरहँदा कांग्रेसमा गगन–विश्वप्रकाशबाट पनि कुनै आशा नगर्दा हुन्छ भन्ने मानसिकताको विकास हुँदैछ । 

कांग्रेसमा गगनको के नै पकड थियो र ? उनले संस्थापन इतर समूह र डा. शेखरकै पहलबाट महामन्त्रीमा जितेको स्पष्टै छ । डा. शेखरकै समूहमा टिक्न सक्नु मै गगनको पनि राजनीतिक भविष्य निर्भर छ । बाठो बन्न खोज्दा धेरै नेताहरु चिप्लिएको कयौँ उदाहरण छन् । 

एमालेलाई अध्यक्ष केपी ओलीले ‘ओली गुटको क्लब’ बनाएका छन् । ओली हर्कत जतिसुकै गलत किन नहोउन्, त्यसलाई ‘क्रान्तिकारी कदम’ भनेर सामाजिक संजालका भित्ता रंग्याउनेहरुको त्यो पार्टीमा रजगज छ, पार्टीकै हित खातिर मीनबहादुर गुरुङजस्तो भ्रष्ट व्यापारीसँग दान लिनु हुन्न भनेर आवाज उठाउने वृन्दा पाण्डे र उषाकिरण तिमल्सिनाहरूमाथि कारबाहीको डण्डा चलाइन्छ । एमालेमा ओली बाँचुन्जेल अरूले नचिताउँदा हुन्छ । यस्तोमा विद्या भण्डारीले गरिरहेको ‘ओली इतर असन्तुष्ट’हरुको नेतृत्वको प्रभावका लागि आगामी महाधिवेशनसम्म कुर्नुपर्ला । 

माओवादी केन्द्रमा उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुनको राजनीतिमा पुनरागमन सँगै एमालेमा विद्याको पुनरागमन करीब करीब भइसकेको छ र यसले केही हदसम्म ओलीको गाथमा दस्तक दिइसकेको छ । तर, विष्णु पौडेल, विष्णु रिमाल, प्रदीप ज्ञवाली, ईश्वर पोखरेल र शंकर पोखरेलजस्ता ओलीपछिका नेताहरूको ‘ओली भक्ति’ कायम रहेसम्म एमालेमा नयाँ पुस्ताको संभावना देखिँदैन । विद्याको चुनौती आफ्नो ठाउँमा छ, तर ‘एमाले भनेको ओली हो, ओली भनेको एमाले हो’ जस्तो पारिएको छ । 

वैकल्पिक भनिएका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका अध्यक्ष रवि लामिछाने नै सहकारी ठगीमा मुछिएपछि यो पार्टीको सिंगो भविष्य नै धरापमा छ । रविलाई ओली सरकारले प्रतिशोध साँधेर फसाउन खोजेको भन्ने तर्कमा कुनै दम देखिँदैन । रविले सहकारीबाट जानाजान रकम बुझेको, मनलाग्दी खर्च गरेको, श्रीमतीलाई समेत ठगीमा सहभागी गराएको र श्रीमतीको नाममा करोडौं राखेको आदि छानविनका क्रममा छरपस्ट भइसकेकाले उनको उन्मुक्तिको संभावना देखिँदैन । 

बिडम्बना, रवि पक्राउ परेर लामो समय जेल जानुपर्ने अवस्था आएको खण्डमा अन्य नेताहरूले पार्टी चलाउन सक्नुपर्ने हो, तर रास्वपाको हकमा त्यस्तो छैन । डा. स्वर्णिम वाग्ले ‘चैते रास्वपा’ हुन्, नव प्रवेशी । उनको विकासे बौद्धिकता नेपालको व्यवहारिक राजनीतिमा फिटिक्कै काम लाग्दैन । उनी देश र समाजका लागि हैन, आफ्नो वृत्ति विकासका लागि राजनीतिमा आएका हुन् भन्ने त्यतिबेला बुझिएकै हो, जब उनले कांग्रेसमा स्वार्थ नमिलेपछि त्यो पार्टी परित्याग गरे । यद्यपि, उनलाई कांग्रेसबाट धपाउन ‘भाउजुहरु’को भूमिका कम जिम्मेवार छैन । 

तर, डा. वाग्लेले रास्वपाको हालत पनि नयाँ शक्ति पार्टीको जस्तै हुनेछ, जसको नेतृत्व गफमै माहिर डा. बाबुराम भट्टराईले गरेका थिए । डा. भट्टराई या डा. वाग्लेजस्ता नेताहरु पार्टीको नेतृत्व गर्न सक्षम छैनन् भन्ने नेपाली राजनीतिको अभ्यासले सिकाएको सन्देश हो । यस हिसाबले रवि बिनाको रास्वपा पनि बेहुला बिनाको जन्ती झैँ हुनेछ । 

कांग्रेस महाधिवेशनबाट आशा 
नेपाली कांग्रेसको १५ औं महाधिवेशन आशाको एउटा माइलस्टोन बन्नसक्छ । समग्र देशमै नेतृत्व संकटमा परिरहेको बेला लोकतन्त्रलाई सुहाउँदा नेता कांग्रेस महाधिवेशन बाटै जन्मिन सक्छ र अहिले धेरैको आशा र विश्वास डा. शेखर कोइरालातर्फ केन्द्रित छ । 

वरिष्ठ डा. शेखर सभापतिका प्रबल दावेदार हुन् । उनी संस्थापन इतर र कोइराला परिवार दुवैको साझा नेताका रुपमा अगाडि आएका छन् । गएको महाधिवेशनमै उनी संस्थापन इतर पक्षको निर्विकल्प नेता भइसकेका थिए । 

२०८२ मंसिरमा हुने कांग्रेसको १५ औं महाधिवेशनमा डा. शेखरको पक्षमा मौजुदा सभापति शेरबहादुर देउवा पक्षकै नेताहरु खुलेर लाग्न थालेका छन् । ४२ औं बीपी स्मृति सप्‍ताहका अवसरमा आयोजित भेटघाट कार्यक्रममा सुजाताले डा. शेखरको पक्षमा खुलेरै बोलेकी थिइन् । उनले भनेकी थिइन्, ‘बीपी कोइरालाको सिद्धान्त आत्मसाथ गरेको खण्डमा मात्र पार्टी बचाउन सकिन्छ र वैचारिक रुपमा डा. शेखरमा बीपीको केही अंश बाँकी छ । बीपीले परिकल्पना गर्नुभएको राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवादको विचारलाई शेखरले केही हदसम्म बचाउने काम गर्नु भएको छ ।’ सुजाताले २०८१ साउनमा डा. शेखरको सम्पर्क कार्यालयमा आयोजित अनौपचारिक कार्यक्रममा पनि डा. शेखरलाई  सभापति बनाउने घोषणा गरिसकेकी थिइन् । 

यसैगरी संस्थापन समूहका प्रभावशाली केन्द्रीय सदस्य मोहनबहादुर बस्नेतले ‘डा. शेखरमै सांगठनिक र कूटनीतिक नेतृत्व क्षमता भएको’ बताइसकेका छन् । नेता बालकृष्ण खाँण, पूर्व परराष्ट्रमन्त्री एनपी साउद लगायतका नेताहरु पनि देउवालाई ‘टाटा बाईबाई’ गर्दैछन् । गत महाधिवेशनमा देउवाको पक्षमा लागेका डा. शशांक कोइरालाले यसपालि ‘कोइराला परिवारको एकता’को सन्देश दिनुपर्ने राय राख्दै डा. शेखरका पक्षमा लाग्ने ‘हिन्ट्स’ दिइसकेका छन् । उता, कोइराला निकट मानिएका पूर्व जिल्ला सभापतिहरूको भेलाले डा. शेखरलाई सभापति बनाउने हाकाहाकी निर्णय गर्दै मिसनमा लागिसकेका छन् । 

देउवा समूहमा लागेर सत्ताको स्वाद लिइरहेका विमलेन्द्र निधि र प्रकाशमान सिंहलाई पनि कोइराला परिवारको एकताले अप्ठ्यारोमा पारिदिएको छ । सिंह र निधि दुबै एक्लै सभापतिमा खडा हुन सक्दैनन्, देउवाले चाँही ‘जो भेट्यो उसैलाई आशीर्वाद दिदैं’ हिँडिरहेका छन् । निधि र प्रकाशमानसँग पनि डा. शेखरलाई सभापतिमा समर्थन गरेर आफ्नो राजनीतिक अस्तित्व बचाउनुको अर्को विकल्प देखिँदैन । 

सबैका नेता शेखर
आलेखको प्रारम्भिक प्रसंगमा जाऔँ । प्रधानमन्त्रीका रुपमा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली असफल भइसके । ‘ओली अल्गोरिदम’ का कारण जनतामा तीब्र आक्रोश र निराशा छ । सत्ताको नेतृत्व गरेर एमालेले मोज गर्ने, बदनामी चाँही कांग्रेसले खेप्नुपर्ने खण्ड खातिर देखा परिसकेकाले कांग्रेसलाई एमालेसँगको सत्ता साझेदारी ‘पाउने भन्दा गुमाउने लेनदेन’जस्तो भएको छ । प्रधानमन्त्रीको अलोकप्रियताको भार कांग्रेसले कहिलेसम्म बोक्ने ? 

यो प्रश्न नेपाली कांग्रेसभित्रका पदाधिकारीहरूले किन उठाइरहेका छैनन् ? किनकी, सरकारलाई जनताप्रति उत्तरदायी बनाउन भूमिका निर्वाह गर्नुपर्ने गगन, विश्वप्रकाश र अन्य पदाधिकारी स्वयं सत्ताको चास्नीमा डुबेर सत्ताको खोक्रो प्रशंसामा जुटेका छन् । डा. शेखर नै यस्ता नेता भएका छन् जसले ठीकलाई ठिक र बेठिकलाई बेठीक भनिरहेका छन् । 

महामन्त्री गगन थापासँग कांग्रेसको कुनै ‘लिग्यासी’ नै छैन । हुरी झैँ एक्कासी कांग्रेसमा उदाएका गगनको तीब्र महत्वाकांक्षा नै उनको राजनीतिक पतनको कारण हुने संभावना टड्कारो छ । धैर्य, संयम, नम्र वाणी र इमानदार चातुर्य उनमा पटक्कै छैन । धेरै बाठो हुने रोगले ग्रस्त गगन फेरी बाठो हुने ताकमा तीन बल्ड्याङ्ङ खाने ध्याउन्नमा देखिन्छन् ।

कांग्रेस र एमाले मिलेर सरकार बनाउनुपर्छ र संविधान संशोधनलगायतका अहम् मुद्दामा देशलाई अगाडि बढाउनुपर्छ भन्ने अवधारणा अरु कसैको हैन, डा. शेखरकै हो । तेस्रो दल माओवादीले सरकारको नेतृत्व गरिरहँदा अस्थिरता निम्तिरहने भएकाले स्थिरताका लागि ठूला दल मिलेर सरकार बनाउन डा. शेखरले नै सशक्त सोच अगाडि सारेका थिए । बिडम्बना, संविधान संशोधन, सुशासन र समृद्धिको पक्षमा अग्रसर हुनुपर्ने सरकार अलमलको शिकार भएको छ । डा. शेखरले नै बरु अन्य सबै दलको सहमतिमा संविधान संशोधनको पक्षमा माहौल बनाउने पहल गरिरहेको देखिन्छ । डा.शेखरलाई अन्य दलका नेताले पनि विश्वास गर्नसक्ने परिस्थिति छ । 

यति मात्र हैन, शेखरले सरकारको अन्ध समर्थन गरिरहेको पनि पाइँदैन । सरकारका गलत रवैयाको उनले सशक्त विरोध पनि गरिरहेका छन् । सरकारले अपेक्षित गति लिन नसकेको, अर्थतन्त्र चलायमान नभएको, सुशासन नारामा मात्र सीमित भएको तथा जनतामा निराशा बढ्दै गएको भन्दै डा. शेखरले चिन्ता प्रकट गरिरहेका छन् । उनी सत्तापक्षको जिम्मेवार नेता मात्र हैन, सिंगो पार्टी र देशकै साझा नेताका रुपमा उनले आफ्नो सोच र भूमिका प्रदर्शन गरिरहेका छन् । आवेग, उत्तेजना, घृणा र विखण्डनवादी सोच हैन, संयम, धैर्य, रचनात्मकता र सुझबुझपूर्ण सोच र भूमिका उनमा देखिन्छ, जसले सबैलाई समेट्ने परिस्थिति निर्माण गर्नसक्छ । 

डा. शेखरको क्षमता एक्लै पनि त्यति कमजोर हैन । १४ औं महाधिवेशनमा उनी सभापतिमा विजयी हुन सकेनन् । तर, देउवाले पाएको २ हजार ७ सय ३३ मत भन्दा उनले जम्मा करीब नौ सय मत मात्र कम पाएका थिए । उनले पाएको १ हजार ८ सय ५५ मतमा अब धेरै बढोत्तरी हुने परिस्थिति विकसित भइसकेको छ । 

शेखरले पाएको मतमा सत्ताको प्रभाव थिएन । लाभका पदहरुबाट टाढै रहेका उनको राजनीतिको आधार सादगीपूर्ण नै छ । उनले पद र पैसाको बलमा वर्चस्व कायम गर्ने शैली अपनाएनन् । बलेको आगो ताप्ने र शक्तिको पछि दौडने चरित्र बोकेका मानिसहरूलाई नजिक ढिम्कीनै दिएनन् । तैपनि उनले त्यत्रो मत पाए । संस्थापनइतर पक्षको बहुमतले उनलाई रुचायो ।

‘लिग्यासी’को निरन्तरता
अब कोइराला परिवारको ‘लिग्यासी’ पनि उनकै काँधमा आएको छ । बीपी कोइराला, सुवर्णशमसेर, गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गिरिजाप्रसाद कोइराला, सुशील कोइराला र शेरबहादुर देउवापछि कांग्रेसको स्वाभाविक, न्यायोचित, गौरवमय र गर्व गर्न लायक नेतृत्व डा. शेखर कोइरालाकै हो । 

लिग्यासीको कुरा गर्दा १३ औं महाधिवेशनमा महामन्त्री चुनिएका बीपी पुत्र शशांक कोइराला आफ्नो भूमिकामा असफल रहेकै हुन् । १४ औं महाधिवेशनमा देउवाको पक्षमा लाग्नु नै उनको भूल थियो । अब उनलाई कोइराला परिवारको उत्तराधिकारी कसैले मान्नेवाला छैन ।  

गणेशमान सिंह र विमलेन्द्र निधिका पुत्रहरू प्रकाशमान र विमलेन्द्र सत्ताको चास्नीमा डुबेकाले अब उनीहरुले पनि आफ्ना पिताहरूको ‘लिग्यासी’ भजाउने नैतिक अधिकार गुमाइसकेका छन् । १४ औं महाधिवेशनमा देउवाको पक्षमा लागेर उनीहरुले डा. शेखरलाई त शीर्ष नेतृत्वमा आउनबाट रोके, सँगसँगै आफ्नो राजनीतिक भविष्य पनि ‘भाउजू’ सामु त्वमशरणम् गरिदिए । अब देउवाले बोके पनि उनीहरुले जित्ने कुनै संभावना छैन । उनीहरुले पनि अब डा. शेखरकै पक्षपोषण गर्दा कांग्रेस र स्वयं उनीहरुको हित हुने देखिन्छ । 

महामन्त्री गगन थापासँग कांग्रेसको कुनै ‘लिग्यासी’ नै छैन । हुरी झैँ एक्कासी कांग्रेसमा उदाएका गगनको तीब्र महत्वाकांक्षा नै उनको राजनीतिक पतनको कारण हुने संभावना टड्कारो छ । धैर्य, संयम, नम्र वाणी र इमानदार चातुर्य उनमा पटक्कै छैन । धेरै बाठो हुने रोगले ग्रस्त गगन फेरी बाठो हुने ताकमा तीन बल्ड्याङ्ङ खाने ध्याउन्नमा देखिन्छन् ।

सभापति देउवाले गगनलाई ‘सभापति बनाइदिने’ भन्दै फुस्ल्याएको बुझिन्छ ।  देउवाको एउटै शर्त छ, पत्नी आरजु देउवालाई उपसभापतिमा समर्थन गर्ने । देउवा कति बाठा, निधि, सिंह, शशांकदेखि गगनसम्मलाई ‘सभापतिको ललिपप’ बाँडिरहेका छन् । विधानतः आफू सभापति बन्न नमिल्ने भएकाले देउवाको मिसन भनेको पत्नी आरजुलाई स्थापित गर्नु हो, त्यसका लागि उनी कांग्रेस भित्रका समूहसँग उनले सतरंज दाउ खेलिरहेका छन् । 

डा. शेखर आफ्नै विश्वासको बलमा मैदानमा खडा छन । आदर्शको आलोक छ उनीसँग । संस्थापनइतर पक्षमा डा. शेखरजस्ता नेताको उदय भइसकेकाले कांग्रेसका महामन्त्रीद्वय गगन र विश्वप्रकाशले सभापतिको महत्वाकांक्षालाई थाती राखेर अर्को महाधिवेशनसम्म धैर्य राख्ने बुद्धिमता देखाउनुपर्छ । कांग्रेसमा गगनको के नै पकड थियो र ? उनले संस्थापन इतर समूह र डा. शेखरकै पहलबाट महामन्त्रीमा जितेको स्पष्टै छ । डा. शेखरकै समूहमा टिक्न सक्नु मै गगनको पनि राजनीतिक भविष्य निर्भर छ । बाठो बन्न खोज्दा धेरै नेताहरु चिप्लिएको कयौँ उदाहरण छन् ।