जयशंकरको भूतले सातो लियो ओली वृत्तको

काठमाडौं । यसपालीको गणतन्त्र दिवस अर्थात जेठ १५ ले ने क पा भित्र सानो तिनो सुनामी लिएर आयो । गणतन्त्र दिवसको प्रभातकालिन कार्यक्रम सकेर प्रफुल्ल मुद्रामा नयाँ दिल्ली उड्न लागेकै बेला प्रधानमन्त्री खड्गप्रसाद शर्मा ओलीको दाँतमा ढुंगो लाग्यो । कारण थियो – कमरेड प्रचण्डले एउटा टेलिभिजन अन्तर्वार्तामा ओली सरकारको म्याद तोकिरहेका थिए । मन कुंढिएपनि उनी भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको दोस्रो कार्यकालको शपथग्रहण कार्यक्रममा भाग लिन उडे । तर दिमाग चाहिं काठमाडौं मै थियो ।

जयशंकरको दौडधूप त्यसै खेर गयो । मधेसी मोर्चा आन्दोलनमै रह्यो । जयशंकर भारत फर्के लगत्तै नेपालमा अघोषित नाकाबन्दी लाग्यो । यो प्रकरणमा ओलीलाई हिरो बनाइयो । उनकै अडानले संविधान जारी भएको स्याल हुँइयाँ पिटियो । जबकी नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको सरकारले नचाहेको भए कुनैपनि हालतमा संविधान जारी हुन सक्ने थिएन ।

भारत सरकारले उच्च महत्व दिएर शपथग्रहण कार्यक्रममा बोलाएको भन्दै दंग भएका ओलीलाई प्रचण्डको हुँकारले ठूलो चोट पु¥यायो । कारण थियो– दुईतिहाई समर्थन प्राप्त प्रधानमन्त्री भनिएका ओलीको राजनीतिक हैसियत केवल म्यादी प्रधानमन्त्री हो भन्ने कूटनीतिक सन्देश प्रचण्ड दिंदै थिए । भारी मन लिएर भोलिपल्ट काठमाडौं ओर्लिएका ओलीको बोली शिथिल भईसकेको थियो । पार्टी भित्रको किचलो प्रचण्डसँग कुरा गरेपछि मिलीहाल्ने उनको विश्वास थियो । एकाएक मिडियमा खबर आयो भारतमा त एस. जयशंकर विदेश मन्त्री बने भन्ने । अब अर्काे भूँइचालो गयो ओली खेमा भित्र । जयशंकरको आगमनले ओली सरकारलाई असहयोग गर्छ । प्रचण्ड लगायत विरोधी खेमाले ओलीविरुद्ध खेल्ने मौका पाउँछन् भन्ने बुझाई ओली गुटमा फैलिएको छ ।

किन त यस्तो रुवावासी ? यसको कारण खोज्न चार वर्षअघिको घटनाको फल्यास ब्याकमा पुग्नुपर्छ । दोस्रो संविधानसभाले संविधान जारी गर्ने अन्तिम कसरत गरिरहेको थियो । नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा सुशील कोइराला सरकारले संविधान जारी गर्ने अन्तिम तयारी गरिरहेको थियो । एमाले , माओवादी लगायतका शक्ति त्यही प्रयत्नमा जुटेका थिए । तर मधेसी मोर्चा भने संविधानले मधेसको माग नसमेटेको भन्दै आन्दोलनमा थियो । मधेसी मोर्चाको माग संवोधन गराउन मोदी नेतृत्वको तत्कालिन सरकारले नेपाल सरकारमाथि दवाव बढाई रहेको अवस्था थियो ।

कुरा २०७२ असोज १ गतेको हो । भारतीय प्रधानमन्त्रीको विशेष दूतका रुपमा तत्कालिन विदेश सचिव एस. जयशंकर नेपाल आए । उनी सोझै एयरपोर्टबाट झोलासमेत नबिसाई हान्निए बालकोटस्थित केपी ओली निवास । ओली पनि तयारीका साथ थिए । आफ्ना आउरेबाउरेका साथ बसेका ओली र जयशंकरबीच जुहारी नै चल्यो । सुशील कोइराला सरकारमा सहभागी रहेको एमाले अध्यक्ष ओलीले मधेसी मोर्चाको माग संवोधन गर्नका लागि संविधान निर्माण प्रक्रिया नरोक्ने भनाई राखे । स्थिति तनावपूर्ण बन्यो । जयशंकरको चाहना नमानेको बुझाई सबैको रह्यो ।

त्यसपछि जयशंकर पुगे विपक्षी दलका नेता प्रचण्डलाई भेट्न । प्रचण्डले केही लचिलो हुने संकेत दिएपनि एक्लै गर्न नसक्ने भनाई राखे । लगत्तै जयशंकर प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालालाई भेट्न पुगे । सुशीलले पनि यसबारे सकारात्मक हुने र मधेसी मोर्चालाई वार्ता गर्न बोलाउने आश्वासन दिए । साथै वार्ताका लागि दुई दिनको समय दिइयो । तर मधेसी मोर्चाले वार्तामा बस्न रुचि देखाएन । फलत २०७२ असोज ३ मा संविधानसभाले नेपालको संविधान जारी ग¥यो ।

जयशंकरको दौडधूप त्यसै खेर गयो । मधेसी मोर्चा आन्दोलनमै रह्यो । जयशंकर भारत फर्के लगत्तै नेपालमा अघोषित नाकाबन्दी लाग्यो । यो प्रकरणमा ओलीलाई हिरो बनाइयो । उनकै अडानले संविधान जारी भएको स्याल हुँइयाँ पिटियो । जबकी नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको सरकारले नचाहेको भए कुनैपनि हालतमा संविधान जारी हुन सक्ने थिएन ।

संविधान जारी भएपछि एमाले अध्यक्षलाई महान राष्ट्रवादी नेताको पगरी पहि¥याइयो । नेपाली कांग्रेसले आफ्नो भूमिकाको कुनै चर्चा गर्न आवश्यक ठानेन । परिणाम त गएको चुनावमा जनताले ओलीको छद्म राष्ट्रवादलाई पत्याइदियो । त्यसैको बलमा उनी शक्तिशाली भनिने गरेको प्रधानमन्त्री पदमा आसिन छन् । तर यस्ता शक्तिशाली र राष्ट्रवादी नेताको सातो गएको छ भारतमा जयशंकरको आगमनले ।

चार वर्षअघि भएको विवादले अहिले पदै धरापमा पर्ने त होइन भन्ने धारणा ओली वृत्तमा झांग्गिएको छ । आफूलाई राष्ट्रवादी नेता र पार्टी भनाउन मन पराउने तत्कालिन एमालेहरुको ओठतालु किन सुकेको बुझ््न सकिएको छैन । जबकी एस. जयशंकर केवल व्यक्ति हुन् । उनी भारतीय विदेश मन्त्रालयका तत्कालिन सचिव मात्र थिए । उनको व्यक्तिगत चाहना वा सोचले नेपाल आएका पनि होइनन् । त्यसबेलाको भारतीय सरकारको नीति जे थियो त्यसैलाई कार्यान्वयन गर्न उनी आएका थिए ।

जयशंकरलाई राम्रो थाहा छ – ओलीले मात्र चाहेर संविधान जारी हुने वा नहुने होइन । त्यस्तो बुझाइ थियो भने उनी ओलीसँग भेटेर सिधै भारत फिर्ने थिए । त्यसो नगरी उनले विपक्षी दलका नेता प्रचण्ड र प्रधानमन्त्री कोइरालासँग पनि आफ्ना कुरा राखेका थिए । तर सबै पार्टीका नेताहरुको एकै धारणा बनेकाले मात्र असोज ३ मा संविधान जारी भएको थियो ।

प्रधानमन्त्री ओली र उनी निकटस्थ भने जयशंकरको हौवा देखाएर विषयलाई अन्तै मोड्ने प्रयास गरिरहेका छन् । जबकी ओली सरकारले जनजीविकाका सवालमा सिन्को भाँचेको छैन । दुईतिहाईको डण्डा देखाएर तर्साउने तर काम भने केही नगर्ने प्रवृत्तिलाई आम जनताले राम्रोसँग बुझेका छन् । अब ओली सरकारको दिनगन्ती सुरु भएको सन्देश प्रवाहित हुन थालेपछि त्रसित बनेका हुन् ।