राजापाक्षले आईफाकाे उपयाेग गरे, के प्रधानमन्त्री ओलीसँग त्यो सामर्थ्य छ ?

अन्तर्राष्ट्रिय ईन्डियन फिल्म एसोसिएसनलाई अंगेजीमा Iffa (International Indian film association) भनिन्छ । यसले हिन्दी भाषाको चलचित्र निर्माण गर्ने गर्छ । जुन भारतको न १ अर्थतन्त्रको श्रोत मानिन्छ । जसको क्षेत्रलाई बलिउड भनिन्छ । जो विश्वको न १ चलचित्र क्षेत्रको उद्याेग भनिन्छ । हिन्दी चलचित्र विश्वको अरबौं मान्छेले हेर्छन् र हिन्दी चलचित्र विश्वका करिब १९६ राष्ट्रमा एकैसाथ रिलीज हुन्छ।

यो उद्याेगका कलाकारहरू पनि विश्वप्रसिद्ध हुन्छन् र विश्वकै धनाढ्य वर्गहरुमा पर्छन् । यस्तो क्षेत्रमा काम गर्ने कलाकार, फिल्म निर्देशक र फिल्म निर्माताहरूलाई विश्वका  विभिन्न राष्ट्रहरूको भुमिमा लगेर भब्य कार्यक्रमद्वारा सम्मानित गरिन्छ । जसलाई आईफा नामले सम्बोधन गरिन्छ।

तामिल पृथकताबादीहरूसँगको गृहयुद्ध करिब ३० बर्षसम्म चलेर समाप्त भै शान्ति स्थापना प्रक्रियातर्फ अग्रसर भएको अवस्थामा २०१०  मा राष्ट्रपति महेन्दा राजपाक्षको नेतृत्वकालमा पहिलो पटक श्रीलङ्का जस्तो युद्धको घाउले आक्रान्त, तथा विकाशमा स्थिरता कायम भै रहेको राष्ट्रले आईफा कार्यक्रम संचालन गर्ने निर्णय गर्यो । प्रारम्भमा यो निर्णयको विषयमा त्यहाँ पनि श्रीलंकन फिल्म निर्माण क्षेत्रले बिरोध गरेको थियो । साथै तमिल पृथकताबादीहरूको गृहयुद्ध र भर्खर मात्र शान्ति प्रक्रियामा आएको राष्ट्रमा यस्तो किसिमको अन्तर्राष्ट्रिय ख्याति प्राप्त कलाकारहरुको कार्यक्रम संचालन गर्नु पर्दा वाह्लय देशका कलाकारहरुको रक्षाको लागि संयुक्त राष्ट्र संघले समेत विज्ञप्ती निकालेर सुरक्षा व्यवस्था गम्भीर भएकोले नजान समेत आग्रह गरेको थियो ।

आईफा सन् २००० मा सर्वप्रथम लण्डनमा आयोजना गरिएको थियो । यो कार्यक्रम आजसम्म १८ वटा राष्ट्रमा भईसकेको छ जसमध्ये लण्डन, मलेसिया, सिंगापुर, अफ्रिका, थाइल्याण्ड, अमेरिका, क्यानडा, श्रीलङ्का, चीनको मकाउ र मरिसस् आदि राष्ट्रहरूमा भै सकेको छ । आजसम्म जुन राष्ट्रमा यो कार्यक्रम भएकाे थियाे ,त्यो राष्ट्रले नै कार्यक्रम संचालन गर्ने सम्पूर्ण आर्थिक भार बेहाेरेकाे इतिहास छ । आयाेजक देशले नै खर्च बेहोर्नुपर्ने प्रावधान आईफाका संचालकहरुको सर्त रहेको छ ।

कार्यक्रम संचालकले कार्यक्रमको लागि र कलाकारहरुको आते–जाते सम्पूर्ण खर्च, हबाई टिकट, बस्ने व्यवस्था, सुरक्षाको प्रबन्ध र कार्यक्रम संचालनमा लाग्ने सम्पूर्ण खर्च बेहोर्दै आइरहेका छन् । यसरी यो कार्यक्रमलाई विश्वका राष्ट्रहरूले किन आर्थिक भार बहन गरेर भारतीय फिल्म उद्योगका कलाकारलाई सम्मान प्रदान गरिरहेका छन् ? आखिर किन आफ्नो राष्ट्रमा खर्च गरेर कार्यक्रम संचालन गरी राखेका छन् त ? यो प्रश्न को उत्तर बुझ्न २०१०को श्रीलङ्कामा आयोजित ११औ आईफा बुझ्नुपर्ने हुन्छ।

तामिल पृधकतावादीहरूसँगको गृहयुद्ध करिब ३० बर्षसम्म चलेर समाप्त भै शान्ति स्थापना प्रक्रियातर्फ अग्रसर भएको अवस्थामा २०१०  मा राष्ट्रपति महेन्दा राजपाक्षको नेतृत्वकालमा पहिलो पटक श्रीलङ्का जस्तो युद्धको घाउले आक्रान्त, तथा विकाशमा स्थिरता कायम भै रहेको राष्ट्रले आईफा कार्यक्रम संचालन गर्ने निर्णय गर्यो । प्रारम्भमा यो निर्णयको विषयमा त्यहाँ पनि श्रीलंकन फिल्म निर्माण क्षेत्रले बिरोध गरेको थियो । साथै तमिल पृथकतावादीहरूको गृहयुद्ध र भर्खर मात्र शान्ति प्रक्रियामा आएको राष्ट्रमा यस्तो किसिमको अन्तर्राष्ट्रिय ख्याति प्राप्त कलाकारहरुको कार्यक्रम संचालन गर्नु पर्दा वाह्लय देशका कलाकारहरुको रक्षाको लागि संयुक्त राष्ट्र संघले समेत विज्ञप्ती निकालेर सुरक्षा व्यवस्था गम्भीर भएकोले नजान समेत आग्रह गरेको थियो ।

तर, भारतिय अधिकांश कलाकारहरू जसमध्ये अमिताभ बच्चन, अभिषेक र एश्वर्या, शाहारुख सलमान र रितीक जान अग्रसर भएको हुनाले आयोजकले खुसीका साथ कार्यक्रम सम्पन्न गरेको थियो । प्रारम्भमा बिबेक ओवराय, रितेस देशमुख र एकजना अभिनेत्रीसँग तीन सय भारतीय संभान्त्र वा सम्पन्न परिवारका जनताहरू ठूलो हवाई जहाज चढेर श्रीलङ्का पुगेका थिए । करिब छ हजार यात्री सो कलाकारहरुको साथ कार्यक्रम स्थलमा पुग्ने गरेको तथ्याङ्कले देखाउँछ । जसमध्ये अधिकांश भारतिय जनता र अन्यमा दुबई, कतार, इरान र अन्य खाडी राष्ट्रका सम्पन्नशाली व्यक्तिहरू र विभिन्न अटोमोबाइल कम्पनीका मालिकहरू समेत टुरिस्ट भिसामा आईफा आयोजना हुने राष्ट्रहरूको भ्रमणमा जाने गरेका छन् । यो कार्यक्रमलाई भारतीय चलचित्र प्रदर्शन हुने सबै राष्ट्रहरूका मानिसहरूले रुची पूर्ण रुपमा हेर्छन् । यसरी श्रीलङ्का जस्तो तत्कालीन द्वन्द्वबाट निस्किदै गरेको आर्थिक रूपले कमजोर समयमा आईफा अवार्ड कार्यक्रम सम्पन्न गराएर निम्न लिखित उपलब्धि हासिल गरेको थियो :

(१) कार्यक्रमको सर्त बमोजिम आयोजक राष्ट्रको रूपमा श्रीलङ्काले करिब छ अर्ब रूपैयाँ  खर्च भएको थियो तर कार्यक्रम सम्पन्न भईसकेपछि उसले आफ्नो लगानीको करिब १० गुणा बढी रकम करिब ६० अर्ब कमाउन सफल भएको कुरा तत्कालीन श्रीलंकन पर्यटन मन्त्री S kalaiselvam ले जानकारी दिनुभएको थियो।

(२) भारतीय कलाकार, नागरिक र अन्य राष्ट्रको नागरिकसहितकाे सहभागीले श्रीलङ्काको व्यापारिक बजारबाट करोडौं रुपैयाँको श्रीलङ्कन उत्पादनको सामानहरूको खरिद विक्री भएको थियो । जसले विश्वको बजारमा श्रीलङ्काको सामानलाई पुर्याउन सफल भएको थियो । जसबाट उसले प्रशस्त आम्दानी हातपार्न सफल भयो ।

(३) तमिल पृथकतावादीहरूको गृहयुद्धको प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको क्षेत्रका मानिसहरूको जीवनस्तरलाई अगाडि बढाउनलाई र युद्धले ध्वस्त ग्रामिण इलाकालाई पुनः बिकाशमा सहयोग पुर्याउने उद्देश्यले आईफा कार्यक्रममा उपस्थित सिने कलाकारहरू साहारूख खान, सलमान खान, रितिक रोशन, सुनील सेट्टी, रितेश देशमुख आदि कलाकारको आपसी छलफलको आधारमा सोही अवसरमा “T2o iifa entertainment cricket match” संचालन गरेको थियो जसमा आईफाको तर्फबाट भारतिय सिने कलाकार शाहरूख खानको कप्तानीमा भारतिय सिने कलाकार र भारतिय क्रिकेट टोलीका खेलाडीहरू तथा श्रीलङ्काको तर्फबाट श्रीलंकन राष्ट्रिय खेलाडी र भुतपूर्व खेलाडी मिश्रित टीमको बीच खेलकुद प्रतियोगिता भएको थियो जसमा श्रीलङ्काको तर्फबाट Muthiha murlitharan, sanat jai surya, कुमार sangakara तथा mahila jayawardena आदि थिए जसबाट संकलन रकमलाई श्रीलङ्काको गाउँको विकाशमा लगाएको थियो।

(४) तत्कालीन समयमा विश्वको सर्वाधिक धनी व्यक्तिमध्ये चौथो नम्बरका भारतीय नागरिक मुकेश अम्बानी र उसका परिवारको सदस्यहरू आफ्नो निजी जेट बिमानद्वारा श्रीलङ्का पुगेका थिए । जस्ले आईफालाई विशेष महत्व दिँदै यो कार्यक्रम संचालन गर्ने राष्ट्रको विकाशमा आफ्नो लगानीको लागि राष्ट्रपति राजापाक्षसँग भेटी विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्ने सहमति जनाई काम सुरु गरेका थिए।

( ५) आईफा कार्यक्रममा सिने कलाकार बाहेक फिल्मका निर्देशक निर्माता र लगानी कम्पनीहरुको उपस्थितिले श्रीलङ्काको चलचित्र निर्माण क्षेत्रमा पनि आवश्यक लगानी गर्ने र श्रीलङ्काको भूमी फिल्म सुटिङको लागि महत्वपूर्ण स्थलको रुपमा चुनेर सो समयबाटै विभिन्न चलचित्रहरूको छायाँङकन प्रारम्भ भै आज पनि श्रीलंकन भूमिमा भारतीय फिल्ममात्र नभएर कोरियन फिल्म, पाकिस्तानी फिल्म र UAE का फिल्म र अन्य कार्यक्रमहरुको पनि छायाङ्कन भै रहेको छ जसले श्रीलङ्काको पर्यटकिय प्रबर्द्धन मा ठूलो योगदान दिएको छ।

( ६) श्रीलङ्काको कोलम्बो बिमान स्थलबाट आईफा कार्यक्रम संचालन स्थल सम्म express Hitachi train संचालनको लागि सहयोग आईफा कार्यक्रममा उपस्थित निर्माता तथा विभिन्न बिज्ञापन कम्पनीहरुले गर्ने बारेमा सहमति भएको थियो ।

(७) iifa Business Forum हरुको सम्मेलन आयोजना गरी सो समयमा श्रीलङ्का र यिनीहरू बीच बिभिन्न विषयमा लगानीका लागि सहमतिहरु भए जसको कारण आज श्रीलङ्कामा मोबाइल अफर्स Facebook asses free of charge for millions भनेर लागु भयो । सोही समयदेखि जून २३ बाट नै छ वटा नयाँ–नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय बैंकका शखाहरू समेत खुलेको थियो। यसरी श्रीलङ्का ले २०१० मा आईफा कार्यक्रमद्वारा ३० बर्ष लामाे संघर्षको अन्त्य उत्सव कार्यक्रमको रूपमा संचालन गरेर विश्वका करोडौं मानिसको मानसपटलमा श्रीलङ्कालाई, टेलिभिजन कार्यक्रम आईफा मार्फत र युटुबमा सश्क्राइबर मार्फत श्रीलङ्काको पर्यटकिय छबिलाई छाप्न सफल भएको थियो। जसबाट संकलन रकमलाई श्रीलङ्काको द्वन्द्वबाट क्षति भएको क्षेत्रलाई उकास्न धेरै सफल भयो।

यो कार्यक्रमलाई भारतीय जनताले मात्र होइन विश्वको अनेक राष्ट्रका भारतीय चलचित्र थिएटरमा प्रदर्शन हुने राष्ट्रहरूका जनताले अत्यन्त रुचाएर टेलिभिजनर युटुबमार्फत हेरिदिने हुँदा करोडौं दर्शकको माझमा आफ्नो राष्ट्रको प्रचारप्रसार हुने गर्दछ । यो कार्यक्रमलाई आजसम्म विश्वकाठूला भन्दा ठूला राष्ट्रहरूले गौरवकासाथ संचालन गरिरहेको इतिहास साक्षी छ। जसको बारेमा हामीले अध्ययन गर्न सक्छौ।

२०१९ मा यो कार्यक्रम नेपाल राजधानी शहर काठमाडौंमा गर्ने भन्ने सुन्नमा आएको छ र यहाँ यो विषयमा र आईफा अवार्ड र यसकाे सुरक्षाको विषयमा ठूलो वादविबाद भै नै रहेको छ । कुनै पनि राष्ट्रको सरकारले अन्तर्राष्ट्रिय रंगमन्चका ठूलो व्यक्तित्वहरूको सूरक्षा आफ्नो देशको भू–भागमा पूर्ण रूपमा गर्नै पर्छ । यदि सरकारले आधुनिक प्रविधिकाे माध्यमबाट सुरक्षा व्यवस्था कडा पार्नु पर्ने अबस्थामा र आफूसित सो हातहतियार तथा प्रविधिको कमी हुँदा हुँदै जानकारी बिना सुरक्षा दिँदा केही घटना घट्यो भने त्यस्तो अवस्थामा जिम्मेवारी बहन गर्ने देशको दोष हुन जान्छ ।

तसर्थ अधिकांश साना देशमा ठूला राष्ट्रहरूको उच्चव्यक्तिको भ्रमण सुरक्षा व्यवस्थालाई कडा भन्दा कडा बनाउन आधुनिक हातहतियारको प्रयोगलाई रोक्ने प्रविधि र सुरक्षा व्यवस्था मिलाउन सम्बन्धित देशकै सूरक्षा संयन्त्रहरु आऊदछन् । जुन नेपालमा भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको भ्रमणमा पनि भएको थियो। यस्तै गरि श्रीलङ्कामा सम्पन्न कार्यक्रममा सुरक्षा व्यवस्था कडा बनाउन भारतीय सुरक्षानिकायले नै सुरक्षा प्रदान गरेको थियो किनभने सो समय श्रीलङ्काको ३५ बर्षिय पृथकतावादीहरूको युद्ध समाप्त भै संक्रमण कालमा हिँडिरहेको अवस्था थियो ।

राजापाक्षले आईफाको महत्व र गरिमालाई बुझेर यसको रणनीतिक प्रयोग गरे । देश प्रति संयुक्त राष्ट्र संघको शंका निवारण त गरिनै दिए तर त्यो भन्दा बढी देशलाई आर्थिक आर्जन हुने दूरगामी प्रभाव दिलाए । के नेपालका हालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसँग त्यो सामर्थ्य छ ? यदि छ भने खुल्ला बहस हाेस्, सम्पूर्ण नेपालीको साथ र सहयोगमा यो कार्यक्रम हुनु राम्रो हो । विरोधका बीच औपचारिकताको लागि यतिठूलो महत्व राख्ने कार्यक्रमको कुनै तुक छैन । आज नेपालपनि संक्रमणकालको स्थितिबाट गुज्रेर भर्खर संविधान बनी स्थिर सरकार आएको अवस्था छ। यस्तो अवस्थामा उच्च व्यक्तिकाे सुरक्षा जुनसुकै राष्ट्रले पनि पहिलो प्राथमिकतामा राखेकै हुन्छ। नेपालको परिप्रेक्ष्यमा के कुरामा विवाद हो ? त्यसको समाधान छलफलद्वारा गर्न सकिन्छ।

तर सरकार र विपक्षीको आधारमा नेपाल र नेपालीले एकअर्का सित विवाद नै गर्दैजाने हो भने बल्ल–बल्ल प्राप्त भएको स्थीर सरकारलाई नै गुमाउन बाध्य हुन्छौ र देशलाई पुनः गृह युद्धमा धकेल्न पनि सक्छौ साथै सरकारले पनि यस्तो कार्यक्रम आयोजना गर्नु पर्दा जनतालाई पुरा जानकारी दिएर मात्र आयोजना गरेमा र लगानी गर्दा जनतालाई र राष्ट्रलाई कसरी फाइदा हुन्छ भन्ने कुराबारे देशैभरिका अर्थशास्त्रका विद्वान मार्फत छलफल चलाई कार्यक्रम गर्ने नगर्ने निर्णय गर्न सकेको खण्डमा नेपाल र नेपालीको लागि राम्रो हुन्छ ।  हचुवाको भरमा यसको नकारात्मक असर भन्दै विरोध मात्र गर्ने हो भने २०२० को नेपालको पर्यटकिय बर्षलाई सफल बनाउन सकिने एउटा कडी आईफा अवार्ड कार्यक्रमलाई गुमाउन बाध्य हुन्छौ । यो कार्यक्रम सिर्फ नेपालमा मात्र हुन खोजेको होइन विश्वको अनेक राष्ट्रले यो कार्यक्रमलाई खुशी–खुशीका साथ संचालन गर्ने छन् ।

यो लेख आईफा कार्यक्रम र त्यसको संचालन पक्षसित सम्बन्धित लेख रचनाको अध्ययनको आधारमा तयार पारिएकाे हाे ।