थाहा छ, नेपाली समाज त यसरी ध्वस्त हुँदैछ नि !

♥ पुष्पराज खड्का ♥

२३ जेठ, कुवेत । ठ्याक्कै छ महिना अघि चीनबाट फुत्किएको कोरोना भाइरस अझैसम्म पनि विश्व भ्रमणकै शिलशिलामा छ । अनिसिङ्गो मानव जगतलाई नै त्राही–त्राही बनाउँदै कावुमा राखिरहेको छ । मानिसहरुको दैनिकी पुरै अस्तव्यस्त छ । मानिसहरु फुर्सदमा छन्, आरामै–आरामले थाकिसके मानिसहरु । बाहिर चारै तिर बन्द अनि घर भित्रको उकुस–मुकुसले वाक्क । मानिसदेखि मानिस नै तर्किने, भाग्नु पर्ने अवस्था ।

यो जिन्दगी खै कस्तो जिन्दगी ? समयको विभिन्न कालखण्डहरुमा मानव जातिले आविष्कार गरेका आधुनिक प्रविधि र आर्जन गरेका सारा भौतिक शक्तिहरुलाई लज्जित तुल्याउने गरी पृथ्वीमा अनेक विचित्रका माहामारी र विपत्तिहरु देखा पर्दै आएका छन् । जसको पछिल्लो उदाहरण रुपमा कोरोना माहामारीलाई लिन सकिन्छ । भिन्न–भिन्न समयहरुमा देखा पर्ने गरेका विनाशकारी भुकम्प, सामुन्द्रिक आँधी (सुनामी),भिषण वर्षा, बाढीपहिरो, आगोलागी तथा ज्वालामुखी विस्पोट,अत्याधिक हिमपात र हिमपहिरो अनि रोग संक्रमणको माहामारी आदि जस्ता कारणले मानव जीवनमाथी नै चुनौति थपिरहेको छ, जसको सामना गरेर अगाडी बढ्न अब मानिसले आफ्नो दैनिक क्रियाकलाप, जीवनशैली र रहनसहनमा पुनर्विचार गर्नु जरुरी र अनिवार्य भैसकेको छ ।

हाम्रो विगत र वर्तमानको जीवनशैली अनि रहनसहनः

हामी अझै पनि हाम्रो देश नोपल कृषिप्रधान मुलुक हो भनेर पढ्ने र पढाउने गर्दै आइरहेका छौँ । एक–दुई दशक पहिलेसम्म कृषिप्रधान भन्दा थोरै न्याय नै हुन्थ्यो तर आज अहँ फिटिक्कै त्यसो भन्न र मान्न सकिन्न ।अधिकांश मानिसहरु गाउँघरमै बस्थे, परिवार सिङ्गो थियो, कृषि र पशुपालन फस्टाएकै थियो । जीवन नै त्यसमै घुमेको थियो, मनग्य कमाइ पनि हुन्थ्यो, दुखःसुख राम्रै चलेको थियो । घर भरी पशु–पंक्षी, भकारी भरी अन्न, खेतबारी बाह्रै मास बालिनालीले ढकमकै हुन्थे। नुन, मट्टितेल, रासायनिक मल र बढीमा खाने तेल किने दैनिक जिवन मज्जाले चल्थ्यो । पशुपंक्षीको व्यापार, दुध, दही, घ्यु बिक्री, नगदे बाली तथा फलफुल तराकारीको व्यापार नै आम्दानीको प्रमुख स्रोत थियो । धान, कोदो, गहुँ, तोरी, फपर लगायतका खाद्यन्नहरु पनि आम्दानीका प्रमुख स्रोत थिए । जसबाट नै विवाह र व्रतबन्ध, मर्दा र पर्दा, औषधोउपचार र विशेषतः बालबच्चाको पढाइ खर्च, चाडपर्व र परम्परा, पाउनापासा, माइतीमावला अनि ससुराली र घर सबै मज्जाले धानेको, चलेको नै थियो । त्यसमै सबै रमाएर बसेका थिए । जब समय–परिस्थीतीले हामी र हाम्रो समाजलाई बिस्तारै आधुनिकतामा ढाल्दै लग्यो, हाम्रो संस्कार, संस्कृति, गाउँले जीवन आधुनिकताको नाममा अतिक्रमणको चपेटामा पर्न पुगे । विकासका नाउँमा गाउँमा अनेक थरीको प्रवेश हुन थाल्यो । त्यस पछि अभाव र दुःखको अनुभुती हुनथाल्यो । काल्पनिक सुखको खोजिमा मानिसका पाईलाहरु छिटपिट गर्न थाले अनि सहर र बजार, देश र परदेशको यात्रा सुरु हुन थाल्यो । अनि सुरु भयो परिवारको छेदविछेद ।

सुरुमा नातिनातीनाहरु पढाइ र रोजगारीको लागी सहर लाग्न थाले । त्यस पछि छोरा र बुहारी पनि उतै सुख र सयल खोज्न र रमाउन थाले । कमाउने, सुखको जीवन बाँच्ने र रमाउने, बहाना यस्तै–त्यस्तै। गाउँमा बा र हजुरबा, आमा र हजुरआमा मात्रै । युवा र युवती,पढेलेखेकाहरु चाहीँ सहरमा । गाउँवस्ती विस्तारै पातालिंदै गयो । जग्गा जमिन बाँझिदै गए । अन्नबाली घटदै गयो । पशु चैपाया हराउँदै गए । फलस्वरुप गउँका खेतबारी स्यालघारीमा परिणत भए । जंगली जनावरको प्रमुख वासस्थान बन्दै गयो भने पहिलेको स्यालघारी, बाँझो खेतबारी, सिमचहार र खाली ठाउँमा बस्ति बढ्न थाल्यो । विस्तारै तथा कथित शहरहरु निर्माण हुन थाल्यो । घरै घरको शहर बन्दै गए । घरहरु नजिक हुँदै गए भने बाटाहरु र चउरहरु साँघुरिदै गए । सहर जति साघुँरिदै गए मानिसका मन त्यति नै फाटिदै गए । मानिसमा सुख र सुविधाको भोक अझै बढ्दै जाँदा यी शहर र बजारले धान्न सक्ने भएनन् ।

गाँउबाट सहर पलायनले छरछिमेक सुनसान, गाउँ खाली–खाली र सहरका अलीअली हुनेहरु युरोप र अमेरिका पलायनले सहर टुक्रा–टुक्रा बन्दै गएको छ । परिवार र समाज व्यक्तीवादी बन्दै छ । छोरा–बुहारी एकातिर, बा–आमा अर्का तिर अनि हजुरबा–हजुरआमा अर्थात सासु–ससुरा गाउँका झुप्रा तिर । शहरका कुनातिर, बृद्वा आश्रमका पेटीतिर आ–आफ्ना सुरताल र व्यवारिसे अवस्थामा । गाउँबाट परदेशिनेहरुले कमाउलान कि नकमाउलान ? सकुशल फर्केर आँउछन् कि आँउदैनन् भन्ने पिर छ । अनि पिआर र ग्रिन कार्डमा रमाउनेहरुका पनि समस्या नै समस्या आफ्नै ठाउँमा छ । शरिरभरी गहना छ । पैसाको पनि दुःख छैन । कस्तो ? के खाने ? हाईसन्चो । तर, घरमा बुढाबुढीमात्र चाडपर्व सुखदुख, मायाप्रेम सबै भिडीयो कलबाट मात्र साटिने, हेरेरै मन बुझाउनु पर्ने । गाह्रो–साह्रोमा पानी पनि कसले पो दिने हुन् । झन दुखैःदुखको जिन्दगी जिउनु पर्ने अहिलेको विडम्बना बनेको छ ।

गाउँबाट सुरु भएको परिवारको छिन्न–भिन्नता सहर र बजार हुँदै देशदेखि परदेशसम्म पुग्यो । तथा कथित सुखको खोजी भनौं या रहर भनौँ अथवा बाध्यता जे भनौं, खाडी र मलेसिया कमाउन अनि युरोप र अमेरिका, अस्ट्रेलिया र क्यानडा, बाहाना पढाईको होस् या अझै बढी सुख र प्रगतिको किन नहोस् । पीआर र ग्रिन कार्डको सपना र लोभले होस् आज एउटा संयुक्त परिवार चोइटा–चोइटामा गाउँदेखि सहर अनि सहरदेखि परदेशसम्म छरिन पुगेको छ ।

परदेशमा दुःख गर्नेहरुको दुःख घरवालीले नबुज्ने, स्वतन्त्रता पचाउन गाह्रो भए जस्तो हुने अनि घरमा घाँस र दाउरा गर्ने, दुःख जिलो गरि परिवार समाल्ने अनि समाजलाई रिझाएर बस्नेवालीहरुमाथी परदेशवालाहरुले घात र प्रतिघात गर्ने शिलशिलाको पनि आदानप्रदान हुन थाले । टाढा–टाढा हुँदा माया झन गाढा हुनु पर्ने हो, सबैको त्यस्तो नहुने रहेछ । माया र विश्वासमा संकट, मनको दुरीहरु पनि झन टाढिदै जाने । श्रीमान–श्रीमतीका बीचमा कलह, पारिवारीक असान्ति, गाउँ–समाज विस्तारै विकृती तर्फ लम्किन थाल्यो । धन, सम्पत्ति र सुख भन्दा पनि सहर बजार र पुरै समाजमा अन्य अनगिन्ती समस्या र कहरहरु बढ्न थाले, त्यो सुखको खोजीमा लागेको मानिसभित्र अब पाएको सुखपनि गुम्ने गरी घाउहरु बल्जिंदै गए ।

समयकालसँगै गाँउबाट सहर पलायनले छरछिमेक सुनसान, गाउँ खाली–खाली र सहरका अलीअली हुनेहरु युरोप र अमेरिका पलायनले सहर टुक्रा–टुक्रा बन्दै गएको छ । परिवार र समाज व्यक्तीवादी बन्दै छ । छोरा–बुहारी एकातिर, बा–आमा अर्का तिर अनि हजुरबा–हजुरआमा अर्थात सासु–ससुरा गाउँका झुप्रा तिर । शहरका कुनातिर, बृद्वा आश्रमका पेटीतिर आ–आफ्ना सुरताल र व्यवारिसे अवस्थामा । गाउँबाट परदेशिनेहरुले कमाउलान कि नकमाउलान ? सकुशल फर्केर आँउछन् कि आँउदैनन् भन्ने पिर छ । अनि पिआर र ग्रिन कार्डमा रमाउनेहरुका पनि समस्या नै समस्या आफ्नै ठाउँमा छ । शरिरभरी गहना छ । पैसाको पनि दुःख छैन । कस्तो ? के खाने ? हाईसन्चो । तर, घरमा बुढाबुढीमात्र चाडपर्व सुखदुख, मायाप्रेम सबै भिडीयो कलबाट मात्र साटिने, हेरेरै मन बुझाउनु पर्ने । गाह्रो–साह्रोमा पानी पनि कसले पो दिने हुन् । झन दुखैःदुखको जिन्दगी जिउनु पर्ने अहिलेको विडम्बना बनेको छ । अवस्था यस्तो भइसक्यो कि कसैले चाहेर वा रोएर पनि परिवारका सदस्यलाई एकै ठाउँमा जोड्न सकिने संभावना अति निराशाजनक बन्दै गएको छ ।

परिवारले परिवारलाई सम्झनको लागी कि चाडपर्व आउनु पर्यो कि त मर्दा, कि त पर्दा ,रहर वा कहरमा मात्र हो । को आफ्ना ? को पराया ? पहिचान नै गुम्ने स्थिती छ । दुईडेढ दशक पहिलेको त्यो नेपाली समाज आजको यो हालमा आइपुग्नु रहर हो या बाध्यता ? समयको परीवर्तन हो वा दोष ? प्रगती र विकास हो या विनाशको बाटो ? जे भए पनि वर्तमान जिवनशैलीमा खुसी हुन सकिन्छ या दुःखको अनुभूती, आ–आफ्नै हुन सक्ला । तर बढी सुखसुविधा, लोभ र लालसा अनि आधुनिकताको माहारोगले नेपाली समाज ध्वस्त हुदैँ छ भन्ने कुरामा चैं कुनै दुविधा नहोला । किन की परिवारहरुको यो छिन्नभिन्नता हिजोको हाम्रो गाउँ र समाजले कल्पना गरेका कुरा पक्कै होइनन्।

अहिलेको कोरोना प्रभावले हाम्रो जिवन भोगाइमा फेरबदल गर्ला त ?

जसरी अहिले विश्व नै माहामारी र त्रासदीमा फसेको बेला हरेक नेपालीका परिवार आफ्नाको चिन्तामा होलान् । किन कि सबैका परिवार लगभग प्रायः विश्वका सबै देश र परदेशका कुना–कुना छरिन पुगेका छन् । आखिर जो–जहाँ भए पनि यस्तै माहामारी र आपतमा सबैले परिवारलाई सम्झने गर्छन् । अनि कोरोनाको त्रासमा बाँचिराख्दा देश, परदेशसम्म छरिएर बसेका परिवारमा कतै आफ्नै देश, आफ्नै शहर, गाउँ, घरपरिवार नै सुखको पहिलो आधार हो । धन, सम्पती चाहिने कुरा हुन तर सब थोक होइन । लोभ र लालसा भन्दा आत्मा सन्तुष्टी सुखको मन्त्र हो भन्ने भावना जागृत भएर आउँछ कि त ?? अनी विदेशीएर टाढा कहाँ कता हराएका, गुमनाम भएका आफ्ना मान्छेहरु, छोराछोरीहरु, नातेदार र साथीभाइहरु फर्कि आउने थिए कि ? देशमै बाँच्ने, रमाउने र कमाउने अठोट र हिम्मत पलाउने थियो कि ? पैसा र सुखका लागी दुनियाँ भौँतारिन सक्ने हामीले जन्मेकै माटोमा बाँच्ने, रमाउने र मर्ने अठोट गर्नै पर्ने हुन्छ । त्यसो गर्न सक्यौँ भने हामी आफ्नै गाउँ–घर, परिवारमा खुशीका साथ बाँच्न सक्ने थियौँ अनि त्यही सरल र सुखी जिवनशैलीमा फर्कन पनि सक्ने थियौँ कि ??

आश गरौँ फेरि ती दिनहरुमा हाम फाल्न सक्ने छौँ ।
सबैको जय जय होस् ।
खुशी सबैको लागी होस् ।
संभव छ ती खुशीहरुलाई पुनर्जिवीत गराउन ।।।।