कांग्रेस आत्मघाती बाटोतिर त छैन् ?

समाचार टिप्पणी 

६ असोज, काठमाडौं । देशकै पुरानो र ऐतिहासिक योगदान रहेको नेपाली कांग्रेस अहिले मरिच झैं चाउरिएको छ । मुलुकमा तीन तीनपटक जनक्रान्तिको नेतृत्व गरेको कांग्रेस यतिखेर नेपाली कम्युनिष्ट पार्टीको अघोषित सत्ता साझेदार बनेको छ । जसले गर्दा पार्टीप्रति राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय रुपमै आकर्षण खुम्चिएको छ । त्यसको मूलकारण भनेकै पार्टी नेतृत्वमा रहेका सभापति शेरबहादुर देउवाको अदूरदर्शी कार्यशैली र व्यवहार देखिएको छ ।

लोकतन्त्रकै पर्यायका रुपमा स्वीकारिएको कांग्रेस समकालिन नेपाली राजनीतिको सबैभन्दा कुरुप क्षणमा रहेको छ । कांग्रेसको क्रान्तिकारी छवि र चरित्र देउवा कार्यकालमा विकृत र क्षतविक्षत बनेको छ । कांग्रेसप्रति कुनैपनि पुस्ताको नातासाइनो जोडिएको छैन । युवा वर्गका लागि त कांग्रेस राजनीतिको सबैभन्दा टाढाको शक्ति बन्न पुगेको अवस्था छ ।

इतिहासको कालखण्डमा कांग्रेस कुनैबेला सबैको आशा र भरोशाको केन्द्र थियो । त्यसैले यो पार्टीको नेतृत्वमा पुगेकाहरुले विगतमा ठूलो त्याग र तपस्या गरेका हुन् । बीपी कोइराला, सुवर्णशम्शेर, गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराईलगायत नेताहरु कांग्रेसको आइकन बन्न पुगेका थिए । त्यही पार्टी अहिले कसैका लागि पनि चाहिएको छैन । तर देउवा जस्ता पात्रका लागि भने कांग्रेस सधैं फापिरहेको छ । उनी सत्तामा रहँदा होस् वा विपक्षमा रहँदा किन नहोस् कांग्रेस भजाएर आफ्नो दुनो सोझ्याउन सफल भएकै छन् ।

अझै संविधान र विधानको छिद्र समाएर ६ महिना कार्यकाल थप्न उनी अग्रसर भएका छन् । त्यही प्रयोजनका लागि यही असोज १९ गते कार्यसमिति बैठक डाकेका छन् । उक्त बैठकबाट आउने भदौ महिनासम्मका लागि महाधिवेशन गर्ने समय लम्ब्याउने निर्णय गराउँदैछन् ।

त्यसैले सकेसम्म महाधिवेशन नगरेरै आफ्नो कार्यकाल लम्ब्याउन अभिशप्त छन् । कार्यसमितिको चारवर्षे कार्यकाल पूरा भई एकवर्षको अवधिसमेत सकिन लाग्यो । आगामी फागुनमा उनी नेतृत्वको कार्यसमितिको थपिएको कार्यकालसमेत पूरा हुँदैछ । त्यसैले फागुन मै चौधौं महाधिवेशन गर्ने मिति तय भएको छ । तर उक्त समयावधिमासमेत देउवा महाधिवेशन गर्न चाहन्नन् । अझै संविधान र विधानको छिद्र समाएर ६ महिना कार्यकाल थप्न उनी अग्रसर भएका छन् । त्यही प्रयोजनका लागि यही असोज १९ गते कार्यसमिति बैठक डाकेका छन् । उक्त बैठकबाट आउने भदौ महिनासम्मका लागि महाधिवेशन गर्ने समय लम्ब्याउने निर्णय गराउँदैछन् ।

कांग्रेस विधानले सभापतिलाई ६ महिना भित्र विभाग गठन गर्ने जिम्मेवारी दिएको छ । तर उनले पाँच वर्ष समय व्यतित गरेपछि मात्रै विभाग गठन गर्न थालेका छन् । पार्टी कब्जा गर्ने नियतले उनले यस्ता गैरकानूनी र अनैतिक काम धमाधम गरिरहेका छन् । यसैक्रममा उनले जनसम्पर्क विभागमा हिजै मात्र सदस्यहरु थपेका छन् । वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेल पक्षको कडा विरोधका बाबजुद उनले यस्ता काम गरिरहेका छन् ।

यो पृष्ठभूमिमा कांग्रेसप्रति चासो राख्ने हरेकले चिन्ता प्रकट गर्नु स्वभाविक हो । महाधिवेशन तोकिएको मितिमा नभए के होला ? पहिलो जिज्ञाशा यही हो । संविधान कानून र विधानले एक वर्ष लम्ब्याउने छुट दिएको छ । सोही बमोजिम आगामी फागुन भित्र गर्ने गरी कार्यतालिका तयार भइसकको हो । तर कोरोना महामारीले उक्त मितिमा गर्न सम्भव नरहेको तर्क देउवा पक्षले गर्न थालेका छन् । यस्तो अवस्थामा के होला ?

नियम बमोजिम फेरि ६ महिना थप्न मिल्ने छिद्र फेला परेको छ । त्यसैले देउवा आउने भदौ भित्र चौधौं महाधिवेशन गर्न राजी भएको बुझिन्छ । कदाचित उक्त समयमा पनि भएन भने ? वरिष्ठ नेता पौडेलले भनेजस्तै पुरानै कार्यसमितिको नामावली निर्वाचन आयोगमा बुझाउने तयारी देउवाको रहेको छ । त्यस्तो स्थिति नआउला भन्न सकिन्न । किनभने देउवा जसरी भएपनि दोस्रो कार्यकालका लागि सभापति बन्न मरिहत्ते गर्दैछन् ।

अर्काे चिन्ता छ– कदाचित भदौ भित्र महाधिवेशन भयो नै भने त्यहाँ स्वच्छता र निष्पक्षताको गुञ्जायस कत्तिको रहला ? स्वभाविक छ – महाधिवेशन प्रभावित पार्न देउवा साम, दाम, दण्ड भेद नीति अख्तियार गर्न कस्सिएका छन् । त्यसैको एउटा रुप हो विभागमा भइरहेको मनोनयन । महाधिवेन स्वच्छ र निष्पक्ष हुने सम्भावना लगभग छैन । त्यसैले आउने महाधिवेशन सम्पूर्ण रुपले धाँधलीयुक्त हुने देखिन्छ ।

तेस्रो जिज्ञाशा हो – कस्तो नेतृत्व । माथिका दुई जिज्ञाशाको निचोड भनेकै देउवाको निरन्तरता हो । देउवा जसरी भएपनि दोस्रो कार्यकालका लागि सभापतिमा दोहरिने दाउमा छन् । त्यसैले कतिपय जिल्लामा समायोजन नै नगरी थन्क्याइदिएको अवस्था छ । त्यसले मतदातामा मनोवैज्ञानिक असर पर्छ नै । देउवा जसरी भएपनि सभापति हुन्छन् भन्ने सन्देश प्रवाहित गरेर मतदातालाई मनोबैज्ञानिक रुपमा प्रभावित पार्न खोजिएको छ ।

२५ वर्षे यौवनावस्थामा देउवाले नेपाल विद्यार्थी संघको नेतृत्व पाए । तर उनले आठ बर्षसम्म नेतृत्व हस्तान्तरण गरेनन् । पार्टीले हस्तक्षेप गरेर मात्रै बलबहादुर केसीलाई कार्यवाहक अध्यक्ष बनाउनुपरेको तीतो इतिहास साक्षी छ । देउवामा सधैं कब्जा गर्ने सोच र प्रवृत्ति हावी थियो ।

लोकतन्त्रलाई जीवन्त राख्ने मुख्य आधार भनेको आवधिक निर्वाचन हो । चाहे आम निर्वाचन होस् वा आन्तरिक । दुबैमा निर्वाचनको भूमिका निर्णायक हुन्छ । तर लोकतन्त्रको पर्याय भनिने कांग्रेस पार्टीमा त्यसको अभ्यास फितलो छ । देउवा नेतृत्वको कांग्रेस सकेसम्म निर्वाचन सामना गर्नै चाहँदैन । त्यसैले आवधिक निर्वाचन देउवाका लागि चासो र प्राथमिकताको विषय हैन । महाधिवेशन समयमा सम्पन्न भयो भने मात्र पार्टी जीवन्त रहन्छ । कार्यकर्तामा उत्साह थप्ने र नेतृत्वमा जाँगर प्रवाह हुनेपनि महाधिवेशनले नै हो ।

तर देउवा कार्यकालमा त्यसको कुनै गुञ्जायस् देखिंदैन । त्यसैको बिम्बका रुपमा देउवा उभिएका छन् । सकेसम्म महाधिवेशन टार्ने उपायको खोजी उनको रुचीको विषय बनेको छ । यही स्थितिको निरन्तरताले कांग्रेसको औचित्य नै समाप्त भई विसर्जनको बाटोमा जाने देखिन्छ । देउवाको जागिर जोगिएला तर कांग्रेस समाप्त हुने छ ।

कतिपयले बुढो पुस्तालाई दोष दिने गरेका छन् । कांग्रेसमा उमेर नै सबै समस्याको कारक भने होइन । कृष्णप्रसाद भट्टराई, गिरिजाप्रसाद कोइराला र सुशील कोइरालाले पार्टीको नेतृत्व गर्दा पाको वय भइसकेको थियो । तर उनीहरु तुलनात्मक रुपमा पार्टीलाई सफलतातर्फ अग्रसर गराउन सफलै देखिए । देउवा अहिले ७७ वर्षका भए । त्यसैले उनलाई नेतृत्वबाट विस्थापित गर्नुपर्छ भन्ने कतिपयको तर्क सुनिने गर्छ । विगत हेर्दा देउवामा यो प्रवृत्ति पहिल्यैदेखि मौलाएको पाइन्छ । २५ वर्षे यौवनावस्थामा देउवाले नेपाल विद्यार्थी संघको नेतृत्व पाए । तर उनले आठ बर्षसम्म नेतृत्व हस्तान्तरण गरेनन् । पार्टीले हस्तक्षेप गरेर मात्रै बलबहादुर केसीलाई कार्यवाहक अध्यक्ष बनाउनुपरेको तीतो इतिहास साक्षी छ । देउवामा सधैं कब्जा गर्ने सोच र प्रवृत्ति हावी थियो ।

केवल ४९ वर्षको उमेरमा उनी प्रधानमन्त्री भए । उनी प्रधानमन्त्री भएका बखत देशमा विभिन्न विकृति र विसंगति मौलायो । शूरा सुन्दरी काण्डदेखि प्राडो पजेरो प्रकरण उनैका “बाइप्रडक्ट” थिए । ५८ वर्षे उमेरमा उनले राजा ज्ञानेन्द्रलाई प्रतिगमन गर्ने वातावरण तयार गरिदिए । पार्टी निर्णय विपरित संसद विघटन गरे । त्यसको सबै अपजश नेपाली कांग्रेसले व्यहोर्नुप¥यो । ६० वर्ष नपुग्दै उनले नेपाली राजनीतिलाई विकृत र करुप बनाइदिएका थिए । त्यसैको प्रतिफल नेपाली कांग्रेसले अहिलेसम्म भोगिरहेको छ ।

राम्रो वा नराम्रो गर्न उमेरले अर्थ राख्दैन । नत्र ३७ वर्षकै उमेरमा न्यूजिल्याण्डको प्रधानमन्त्री बनेकी ज्यासिण्डा अर्डन अहिले सबैको आर्कषणको केन्द्र बन्ने थिइनन् । उनको सफलताको प्रमुख आधार भनेको आफ्नो सवल र दुर्बल पक्ष राम्रोसँग केलाउन सक्ने खुबी नै हो । दोस्रो भनेको उनले सधैं सामाजिक नैतिकतालाई उच्च प्राथमिकता दिइन् । तेस्रो गुण भनेको अर्डन कहिल्यै कसैका प्रति पूर्वाग्रही बनिनन् । हरेक पक्षलाई उनले वहुदृष्टिकोणबाट नियालिन् । अर्काे अर्काे महत्वपूर्ण पक्ष भनेको उनी विपक्षीप्रति सधैं उदार सोच राख्छिन् । आफ्ना आलोचकका कुरा सुन्ने मात्र नभई मनन नै गर्ने उनको गज्जबको बानी छ । त्यसैले उनी उमेरमा कम भएपनि राजनीतिमा परिपक्व मानिएकी छन् । अहिलेपनि उनी न्यूजिल्याण्डको कार्यकारी प्रमुख पदमा आसिन छन् ।

उमेरकै कुरा गर्दा मलेसियाका वयोवृद्ध नेता महाथिर मोहमदको कुरा आउने गर्छ । ९४ वर्षको उमेरमा महाथिरले मलेसियाको दोस्रोपटक नेतृत्व गरे । त्यो अवसर उनलाई किन जु¥यो भने उनी निष्कपट छन् । साथै, इमान्दारिता उनको अर्काे गहना हो । कडा मेहनत गर्ने उनमा अनौठो स्वभाव छ । ज्ञानप्रति सधैं भोको छन् उनी । साथै,परिवर्तनप्रति चनाखोसमेत उनी देखिन्छन् । उनमा रहेको सबैभन्दा ठूलो शक्ति भनेको बिनम्रता हो । यही गुणले गर्दा उनले मलेसियालाई कायापलट गराइदिए । जनताले वयोबृद्ध उमेरमा समेत उनको चाहना राखे ।

त्यो क्षमता र गुण नेपालका कुनै नेतामा देखिएन । अझ देउवामा त त्यसको खोजी गर्नु नै मूर्खता हुने छ । यिनै कुरालाई ध्यान दिएर कार्यकर्ताले सही निर्णय लिन सकेमात्र कांग्रेस बौरिन सक्ला, नत्र भीरमा जाने गोरुलाई राम राम भन्न सकिएला, काँध थाप्न सकिन्न ।