बगौरा घटनाबाट केही सिक्ने कि ? 

४ चैत, बर्दिया । हिजो बगौरामा भएको घटनाले मलाई स्तब्ध बनाएको छ । मृत्यु हुने आमाप्रति हार्दिक श्रद्धान्जली साथै परिवारप्रति हार्दिक समवेदना व्यक्त गर्दछु । बगौरा घटनाले दिएको एकदम clear message सबैलाई थाहा नहुन सक्छ । यदि बगौराको भौगोलिक बनावट पारिस्थितिक प्रणाली त्यहाँको habitation बुझ्ने व्यक्तिलाई त्यति गाह्रो होला जस्तो लाग्दैन । झट्ट हेर्दा निउरो टिप्न गएकी आमालाई बाघले लग्यो भन्ने मात्र बुझ्यो भने बाध संरक्षणमा चुनौती थपिँदै जानेछन् । तर यसलाई मनोवैज्ञानिक ढङ्गले यसको विश्लेषण गर्नु जरुरी छ ।

बगौरा यस्तो क्षेत्र हो, जसलाई तीनवटा habitation ले घेरेको छ । घना सालका रुखहरु, फाटा, खोला, खोलासहितको जंगल । त्यस ठाउँलाई बर्दियाको सबैभन्दा उत्तम बासस्थानको रूपमा लिइन्छ । त्यहाँ बस्ने जीवजन्तुको लागि प्रशस्त मात्रमा चरिचरण भएको क्षेत्र । बाघको लागि एकदम राम्रो आहारा प्रजाति भएको क्षेत्रको रुपमा यसलाई लिइन्छ । यो क्षेत्र सानो भएपनि बाघको आहारा प्रजातिहरू प्रशस्त भएकाले यस क्षेत्रमा प्रशस्त बाघ भएको ठाउँको रुपमा परिचित छ ।

धेरैभन्दा धेरै बाघ मिलेर बस्न सक्ने ठाउँको रुपमा मैले त्यो क्षेत्रलाई चित्रण गरेको छु । तर हिजोको घटनाले धेरै प्रश्नहरूको उत्तर खोजिरहेको छ । त्यति राम्रो चरिचरन बासस्थान भएको क्षेत्रमा किन बाघले आक्रमण गर्यो ? के बाघले आफ्नो खानाको प्रजाति फरक खोजेको हो त ? यी प्रश्नको उत्तर मनोवैज्ञानिक ढंगले विश्लेषण गर्नु जरुरी देखिन्छ ।

एक महिनाको डाटा मात्र अध्ययन गर्ने हो भने बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा स्वदेशी पर्यटकको सङ्ख्यालाई मात्र विश्लेषण गर्ने हो भने एकदमै बढी देखिन्छ । lockdown मा शिथिल भएको पर्यटन व्यवसाय केही उठ्न कोसिस त गर्यो तर दीर्घकालीन रूपमा हामी धेरै कुरामा चुक्यौ । हामीले संरक्षणलाई अगाडि लाग्नुपर्नेमा व्यापारलाई बढी जोड दिएको देखियो । जसको दीर्घकालीन असर यहाँ रहेका वन्यजन्तुमा प्रष्ट देखिन्छ । यसकाे असर मानव र वन्यजन्तु बीचकाे द्वन्द्वलाई बढावा दिनेमा दुईमत छैन ।

बगौरामा प्रत्येक दिन average सफारी मात्रै ५-६ वटा भित्र गएको देखिन्छ । शुक्रबार र शनिबारको त कुरै छोडौँ १५ देखि २० वटा safari को रेकर्ड पनि देखियो । जसले गर्दा एउटा गाडीमा average जसमा १० देखि १२ जनाको देखियो । बिहान ८ बजेदेखि बेलुका ५ बजेसम्म बगौरा खाली भएन । अनि हामीले बगौराको संवेदनशिलता बुझेनौ न हामी guide ले आफ्ना पर्यटकलाई बुझाउन सक्याै । यसले गर्दा हामी केही चुकेको जस्तो आभास हुन्छ ।

बगौराको घण्टामा avrage visiting १० देखि २० जना मान्छे देखियो । जति जीप सफारीहरु निकुञ्ज भित्र छिर्छन् ३ देखि चार चोटी बगौरामा पुगेको हुन्छ । अब भन्नुहोस, जब त्यो सानो ठाउँमा बाघले आफ्नो दैनिक क्रियाकलाप गर्न उसलाई गाह्रो परेको देखिन्छ । गर्मी हुन्छ, पानीमा बस्न खोज्छ, मान्छेको उपस्थिति छ । शिकार गर्न खोज्छ । त्यहाँ पनि मान्छेको उपस्थितिहरु तथा गाडीको उपस्थिति छ।

दैनिक क्रियाकलापमा एकपछि अर्को गर्दै समस्या खडा भएको छ । उसले आफ्नी प्रेमिका भेट्न पाएको छैन । पानी राम्ररी खान पाएको छैन । सुत्न राम्ररी पाएको छैन । उसलाई यति हैरान पारियो कि उसलाई मनोवैज्ञानिक असर परेको देखियो । उसले मान्छे खानुको पछाडीको दिमागी तनाव देखिन्छ । जब घाम लाग्छ, पानीमा बस्न पाउँदैन, भोक लाग्छ शिकार गर्न पाउँदैन, जता जाउ मान्छे र जीप मात्र देखिन्छन् अनि उसलाई दिनप्रतिदिन तनाव हुन्छ । हिजोको घटना उसलाई परेको असरको एउटा नमुना घटना मात्र हो।

नत्रभने त्यति राम्रो habitation भएको क्षेत्र, बाघलाई पुग्ने प्रशस्त आहारा भएको क्षेत्र, अनि किन आक्रमण गर्यो त ? यसरी हामीले प्रत्येक दिन बाघलाई तनाव दिँदै गयो भने यस्ता घटनाहरु प्रत्येक दिन दोहोरिने छन् । त्यसैले त्यस्ता क्षेत्रमा जाँदा कृपया यो क्षेत्रको वस्तुस्थिति आफूसँग आउने पर्यटकलाई सकेसम्म pin drop silence मा राख्न सकियो भने मानव  र वन्यजन्तु द्वन्द्वमा कमी हुन्छ भन्नेमा विश्वास छ । र रह्यो निकुञ्जको walking safari बन्द गर्ने कुरा आफैंमा हास्याँपद छ । बाघले हान्छ चार कोस पर walking बन्द हुन्छ ४ कोस वर । walking safari बन्द भनेको सोलुसन होइन ।

याे केवल यहाँ आउने पर्यटकलाई डर पैदा गर्न गरिएको नाटक मञ्चन हो । walking ले मानव र वन्यजन्तुको सुमधुर सम्बन्ध राख्न मद्दत गर्छ। आजसम्म walking मा कुनै घटना घटेको छ ? walking मा लाने पथप्रदर्शक हो जसले त्यहाँको जनावर बासस्थानप्रति इमान्दार छन्। तत्काल निकुञ्ज प्रशासनले walking safari खुला गराेस् र माथिल्लो खौरा crossing देखि गैंडा चोकसम्म संवेदनशील क्षेत्रको रुपमा विकास गरियोस । जहाँ बाघले तनावग्रस्त दिनचर्याबाट मुक्त हुने अवसर प्राप्त गर्नसक्छ। सबैलाई भगवानले सद्बुद्धि दिउन् । जय संरक्षण ।