भारतीय आँखाबाट नेपाल हेर्दा अमेरिकी नीति नेपालमा असफल हुँदै

११ फागुन, काठमाडौं । आफनो दृष्टि नहुनेलाई मात्रै अन्धो भनिंदैन । अरुको आखाँबाट हेर्नेलाई समेत अन्धो भनिन्छ । विश्व राजनीतिमा विशेष गरी महाशक्ति राष्ट्रहरु बेलाबेलामा यसप्रकारका अन्धताबाट ग्रस्त हुने गर्दछन् ।

खास गरी सानासाना देशहरु र समस्याहरुलाई आफूले हुेर्नु हुँदैन बरु क्षेत्रीय शक्तिका रुपमा रहेका मित्र देशहरुलाई यस्ता जिम्मेवारीहरु प्रदान गर्नुपर्दछ भन्ने महाशक्ति राष्ट्रहरुले सोच बनाउँछन् । यसरी अर्काको आँखाबाट कुनै देश विशेषलाई अवलोकन गर्दा वा कुनै देशविशेषका बारेमा दृष्टिकोणहरु बनाउँदा शक्तिराष्ट्रहरु विश्व राजनीतिका धेरै विषयहरुमा अन्जान हुन पुग्दछन् ।

यस्ता अज्ञानताहरुको योग हुँदै जाँदा उनीहरु समस्यारुपी जालमा पर्न जान्छन् । त्यो जालबाट बाहिर निस्किने क्रममा उनीहरुको शक्ति र साधनश्रोतको क्षय हुँदै जान्छ । अन्त्यमा त्यही समस्याबाट बाहिर निस्कने प्रयासहरुकै कारण महाशक्ति राष्ट्रहरु फस्न पुग्छन् र पतनको मार्गतिर उन्मुख हुन जान्छन् ।

नेपालको ऐतिहासिक, भौगोलिक र रणनीतिक महत्वलाई विश्लेषण गर्दैं संयुक्त राज्य अमेरिकाले सन् १९४७ मा नेपालसँग औपचािरक सम्वन्ध स्थापना गरेको हो । दक्षिण एशियामा संयुक्त राज्य अमेरिकाले दौत्य सम्वन्ध स्थापना गरेका देशहरुमा नेपाल जेठो मुलुक हो ।

के मुर्ख थिए त अमेरिकीहरु : जतिबेला नेपालको संयुक्त राज्य अमेरिकासँग सम्बन्ध स्थापना हुँदै थियो, त्यतिबेला भारत स्वतन्त्र भई सकेको थिएन । अप्रिल ५, १९४७ मा नेपालको औपचारिक रुपमा संयुक्त राज्य अमेरिकासँग दौत्य सम्वन्ध स्थापना भएको. थियो । संयुक्त राज्य अमेरिकाका महान पुर्खा र नेपालका महान पुर्खाहरुले दुई देशको सम्बन्धको महत्वलाई गभीर रुपमा विश्लेषण, चिन्ननमनन गरेर नै यस्तो सम्बन्ध स्थापना गरेका थिए ।

अति कठिन भूगोल र सञ्चारको अति न्युन उपलब्धताको त्यस समयमा संयुक्त राज्य अमेरिकाको कुटनीतिक प्रतिनिधिमण्डल जुन रुपमा नेपाल आयो र जुन भव्यताका साथ नेपालले उक्त प्रतिनिधिमण्डललाई स्वागत सत्कार गर्यो, त्यो केवल आतिथ्य सत्कारको औपचारिकता मात्र थिएन । यसभित्र दीर्घकालीन राजनीति, कुटनीति, सामरिक र रणनीतिक महत्वहरु अन्तरनिहित थिए ।

परन्तु सोभियत संघको विघटन सँगसँगै अमेरिकी नेतृत्वमा रुपान्तरित एक धूर्वीय विश्व व्यवस्थामा अमेरिकी नयाँपुस्ताले नेपाल अमेरिका सम्बन्धका उपरोक्त महत्वपूर्ण पक्षहरुलाई नजरअन्दाज गर्न थाले । अमेरिकी प्रशासनले नेपाललाई हरेक प्रकारले तिरक्कार गर्न थाल्यो । स्थिति यत्तिसम्म पुग्यो कि अमेरिकी प्रशासनले नेपाल सम्बन्धी आफ्नो दृष्टिकोण नै त्याग्न थाल्यो । विकल्पमा भारतको नेपाल नीतिलाई अमेरिकी प्रशासनले पनि आफ्नो नीतिको रुपमा अँगीकार गर्न थाल्यो ।

नेपालमा सन् १९९० को परिवर्तन र २००६ को परिवर्तनमा अमेरिकी प्रशासनले भारतीय नीतिलाई नै अनुमोदन गर्यो । यसैको परिणाम संयुक्त राज्य अमेरिकाले हाल नेपालमा भोगिरहेको छ । एमसीसीको विरोधमा सडकमा कम्यूनिष्टहरुको जुन संगठित विरोध शुरु भयो त्यो त्यसैको परिणाम हो ।