फोहोरलाई मोहरमा परिणत गर्दै स्याङ्जाको वालिङ

♦ प्रकाश डोटेल

२० असार, स्याङ्जा । देशका धेरैजसो स्थानीय सरकारको टाउको दुःखाईको मुख्य विषय बन्दै गएको छ, ‘फोहोर मैला व्यवस्थापन।’ स्थानीय सरकारको ईच्छा शक्ति नभएर ? कि उपयुक्त विकल्पको अभाब उपयुक्त बिकल्प र समाधानको स्वरुप नयाँ शैलीमा स्याङजाको वालिङ नगरपालिकाले फोहोर मैला व्यवस्थापन गर्दै आएको छ । वालिङमा फोहोरमैला समस्या नभएर श्रोतको रुपमा विकसित हुँदै गएको छ । फोहोर मैला व्यवस्थापनले नगर सफा मात्र होईन, मोहरमा परिणत भएको छ ।

वालिङले फोहोरमैलाको व्यवस्थापनसँगै त्यसबाट आय आर्जन पनिगर्न सकिन्छ भन्ने प्रमाण दिएको छ । लामो समयको अध्ययन र अनुसन्धान पछि वालिङले नयाँ सोचका साथ फोहोर मैला व्यवस्थापन गर्दै आएको छ । बजार क्षेत्रबाट संकलित फोहोर मैलालाई वर्गीकरण, वर्गिकृत फोहोर मैला कुहिने र नकुहिने वर्गमा राख्छ । नगरपालिकाले कुहिने र नकुहिने फोहोर छुट्टाछुट्टै दिनमा संकलन गर्छ भने दैनिक ५ टन फोहोर संकलन हुन्छ ।

कुहिने वस्तुलाई नगरले कम्पोष्ट मल बनाएर उपयोग गर्दै आएको छ। कम्पोष्ट मल संकलन केन्द्रबाटै बिक्री हुने गरेको नगरका प्रमुख प्रशासकिय अधिकृत राजन भट्टराईले जानकारी दिए । नकुहिने सामग्री शिशाजन्य, फलाम, प्लास्टिक, कपाल जस्ता वस्तुलाई पनि वर्गीकरण गर्दै बजारीकरण गरेको भट्टराईले बताए ।

नकुहिने वस्तुहरू उद्योगका कच्चा पदार्थका रुपमा निकासी गरिएको छ । कच्चा पदार्थले वालिङ नगरपालिकाले फोहोरलाई मोहरमा परिणत गरेको छ । वर्षेनी लाखौं रुपैयाँ नगरपालिकालाई आम्दानी हुँदै आएको छ । केन्द्रबाट हुने आम्दानीले एक दर्जन कर्मचारीलाई पारिश्रमिक दिएर रोजगार समेत बनाएको नगरपालिकाले जनाएको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७७-०७८ मा फोहोरमैला बिक्रीबाट वालिङ्ले २५ लाख रुपैयाँ आम्दानी गरेको थियो। देशभरका नगरपालिका मध्ये वालिङ यसअघि नै सर्वोत्कृष्ट भएर पुरस्कृत पनि भइसकेको छ। संघीय तथा स्थानीय विकास मन्त्रालयले २०७४ सालमा सर्वोत्कृष्ट सफा नगरका रूपमा वालिङलाई पुरस्कृत गरेको थियो । नगरपालिकाको ‘सरसफाई केन्द्र’ अन्यका निम्ति सिकाइ केन्द्रका रुपमा रुपान्तरण भएको नगरका सूचना अधिकारी बाबुराम सापकोटाले बताए ।

वालिङ नगरपालिका १ अर्मादीराम बाच्छको तल्लो भागमा नगरपालिकाको सरसफाई केन्द्र छ। केन्द्र आँधीखोला किनारको बगरमा छ। नगरपालिकाले पूर्णामृत भवानी माध्यमिक विद्यालयको ३२ रोपनी जग्गा २० वर्षका लागि भाडामा लिएर केन्द्र निर्माण गरेको हो। केन्द्रमा दैनिक ४ जना कुचिकार र अन्य ५ जना कर्मचारीले फोहोर वर्गीकरण गर्दै आएका छन् ।

नगरले आधुनिक मेसिनबाट फोहोरमैला वर्गीकरण गर्ने गरी तयारी थालेको छ। फोहोरमैला व्यवस्थापनमा नगरपालिका र विभिन्न दातृ निकायले सहयोग गर्दै आएका छन् । सरसफाइका लागि आवश्यक भौतिक संरचना पनि बनाइएको छ। केन्द्रमा एकातिर कुहिने वस्तु र कम्पोष्ट मल राखिन्छ भने अर्कातर्फ फलाम, सिसा, प्लास्टिक लगायतका नकुहिने वस्तु छुट्टाएर राखिने गरेको सापकोटाले जानकारी दिए ।

केन्द्र वरिपरि फलफूल अरू रूख बिरुवा रोपण गरिएको छ। केन्द्र आसपास प्राकृतिक वातावरण पनि सुन्दर देखिन्छ । एकद्धार प्रणालीबाट फोहोरमैला व्यवस्थापन गरिदै आएको छ । एकीकृत फोहोरमैला व्यवस्थापनका क्षेत्रमा नगरपालिका तहमा सञ्चालनमा आएको यो प्लान्ट नेपालकै पहिलो भएको नगरपालिकाले दाबी गरेको छ ।

केन्द्रबाट निस्कने पानीलाई सिँचाइमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। वालिङ नगरपालिकाले २०७१ सालदेखि स्थानीय एक गैरसरकारी संस्था (दिदीबहिनी एवं समाज उत्थान) लाई ४ वर्षसम्म फोहोरमैला व्यवस्थापनको जिम्मा लगाएको थियो। विगत ५ वर्षदेखि भने नगरपालिकाले आफैंले फोहोर व्यवस्थापनको काम गर्दै आएको छ। नगरपालिका सरसफाई शाखा प्रमुख ज्योति पौडेल नगरपालिकाले फोहोर उठाएर मात्र नहुने भन्दै वर्गीकरण गर्ने काम महत्वपूर्ण हुने बताउँछन।

नगरपालिकाले सेफ्टी टंकी लगायत फोहोर जन्य पानीको व्यवस्थापन समेत गर्दै आएको छ । घर–घरमा रहेका सेफ्टी ट्यांकी भरिएपछि ट्यांकर खोज्नु निकै कठिन हुने स्थानीयले सुनाए । त्यहाँबाट उत्पन्न हुने फोहोर जहाँ पायो त्यतै फाल्न पनि नहुने फोहोरलाई वातावरणीय दृष्टिकोणले पनि असहज हुने भएपछि नगरपालिका आफैंले सेफ्टी ट्यांकी सरसफाइको कामगर्न थालेको नगरपालिकाले जनाएको छ ।

नगरपालिकालाई ६ हजार ५ सय रुपैयाँ बुझाएपछि आफै सेफ्टी टंकी सफा गरिदिन्छ। त्यसका लागि नगरपालिकाले दिसा जन्य लेदो व्यवस्थापन प्लान्ट पनि सञ्चालनमा ल्याएको छ। दिसा जन्य लेदोबाट बायोग्यास र कम्पोष्ट मल बन्छ भने त्यहाँबाट निस्कने पानीलाई प्रशोधन गरी पुन: प्रयोग गर्न मिल्ने बनाएको नगरपालिकाले जनाएको छ ।

नगरवासीहरू फोहोरमैला ब्यवस्थापनमा भएको यो ‘चमत्कार’ को श्रेय निवर्तमान नगरप्रमुख दिलिप्रताप खाँणलाई दिन्छन। बिज्ञान बिषयका विद्यार्थी खाँण आफै रचनात्मक, सिर्जनात्मक र अन्वेषणात्मक कार्य गर्न रुची राख्छन् । खाँणले आफ्नो कार्यकालमा‘ पहिलाफोहोर मैला चिनौं, त्यसपछि व्यवस्थापन गरौं, भन्ने नारा नै दिएका थिए।

वालिङ पुरस्कृत भएपछि ‘सिक्नका लागि विभिन्न पालिका र संघ–संस्था’ गरी ५ सयवटा बढीले स्थलगत अध्ययन गरिसकेको नगरपालिकाले जनाएको छ। वालिङको सफाई केन्द्र हेरेर गएका पालिकाले फोहोरमैला ब्यवस्थापनमा धेरै राम्रा काम गरेका नगरपालिकाका अधिकृत पाण्डेले सुनाए। पालिकाले फोहोरमैलाको परिमाण र प्रकृति अनुरूप प्रतिघर ५० देखि ५ सय रुपैयाँसम्ममा शुल्क लिदै आएको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७१/०७२ मा १ लाख ७९ हजार, २०७२/०७३ मा ३ लाख ४९ हजार ९ सय ९०, आ.व.२०७३/०७४ मा ७ लाख २४ हजार ८ सय १५ र पछिल्लो वर्ष ४लाख ८१ हजार ४ सय १३ रुपैयाँ फोहोरमैला बिक्रीबाट आम्दानी गरेको दिदीबहिनी एवं समाज उत्थान गैरसरकारी संस्थाका अध्यक्ष यामप्रसाद भण्डारी (कृष्ण) ले जानकारी दिए ।