चिनियाँ जनकंग्रेसका अध्यक्ष लीको नेपाल भ्रमणः आशा धेरै, उपलब्धि थोरै

३० भदौ, काठमाडौं ।  चिनियाँ जनकंग्रेसका अध्यक्ष ली चान्सु चारदिने नेपाल भ्रमण सकेर बिहीबार फर्किएका छन् । चारदिनको नेपाल बसाइमा उनले राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीसहित प्रधामन्त्री शेरबहादुर देउवा र विभिन्न दलका नेताहरुसँग भेट वार्ता गरे । ली नेपाल आउँदा धेरै विषयमा छलफल हुने अपेक्षा गरिएको थियो ।

उनी नेपाल भ्रमण सकेर फिर्ता भएकै दिन तालोपानी र केरुङ नाका सीमित रुपमा भएपनि खुले । यसबाहेक अन्तरसंसदीय सहयोगसम्बन्धि समझदारीपत्रमा हस्ताक्षर भयो । यस बाहेक ली नेपाल आएपछि आउने राजनीतिक उतावचढावका विषयमा देखाइएको चासोप्रति खासै सम्बोधन नभएकै देखियो । उनले नेपालको भूमि भएर चीनको राष्ट्रिय सुरक्षामा खलल पुग्नसक्ने विषयलाई आफ्नो भ्रमणको मुख्य उदेश्य बनाए ।

नेपाल सरकारले अमेरिकी प्रोजेक्ट एमसीसी पारित गरेपछि अमेरिकी अधिकारीहरुको नेपाल भ्रमण बाक्लिएकाे र यो एक सैन्य रणनीति अन्तर्गत रहेको भन्दै उसले अमेरिकाबाट चीन प्रशाशित तिब्बतमा खेल्नसक्ने विषयलाई मात्रै अध्यक्ष लीले चासो दिए । उनले यसपटक नेपालका बामपन्थीहरुमा चुनावी एकताका लागि खासै दवाव सिर्जना गरेको देखिएन । एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली र माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल‘प्रचण्ड’सँगको भेट बाम एकताको कुरा उठाएको भए ओलीले नगरे पनि प्रचण्डले सार्वजनिक गरिसक्थे ।

प्रधानमन्त्री देउवा र परराष्ट्रमन्त्री डा. नारायण खड्काले बीआरआई अन्तरगतका आयोजनाहरूलाई निरन्तरता दिन र छिटो भन्दा छिटो ती आयोजनाहरूको कार्यान्वयनका आग्रह गर्दा लीले नसुनेझै गरे । अघोषित रुपमा गरिएका सीमा नाकाको विषयमा भने कति समयका लागि उनी फर्किएकै दिनबाट आंशिक सुचारु भएको छ । सन् २०१३ मा सी जिनफिङ चीनको राष्ट्रपति भएपछि उनको नेतृत्वको सरकारले विश्व विकास रणनीतिको निम्ति वेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ अवधारणा प्रस्तुत गरेको थियो ।

वर्तमान यूगको विचार, प्रविधि, र सांस्कृतिक आवश्यकतासंग मेलखाने गरी उच्च तहमा विकास गर्ने, सम्बन्धित राष्ट्रहरु एकसाथ विकास, सहअस्तित्व र सांस्कृतिक उत्थानमा सहभागि हुने महत्वाकांक्षी परियोजना थियो, बीआरआइ । खासगरी आधुनिक सडक, रेल, जल र हवाइ यातायात, सञ्चार, उर्जा, लगायत पूर्वाधार क्षेत्रको विकास, आपसी व्यापार, लगानीका विषयहरु बीआरआईले समेटेको छ ।

यस अन्तरगत विश्वको कुल ३० प्रतिशत जीडीपी, ६२ प्रतिशत जनसंख्या र ७५ प्रतिशत पहिचान भएको उर्जाको श्रोत रहेको छ । सम्बन्धित देशहरु र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरुले एकसाथ काम गरेर सन् २०४९ सम्म परियोजना सम्पन्न गर्ने लक्ष रहेको छ । तर, चीनसँग यो सम्झौता भएको लामो समय वितिसक्दा पनि कार्यान्वयमा आएको छैन् ।

सभामुख अग्निप्रसाद सापकोटाको निमन्त्रणामा चिनियाँ जनकंग्रेस अध्यक्ष ली चान्सु चारदिने भ्रमणमा नेपाल थिए । चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङका विश्वासपात्र लीको भ्रमणले नेपाल चीनको उच्च प्राथमिकतामा रहेको प्रस्ट सन्देश दिएको छ । लीको भ्रमणका क्रममा नेपालको प्रतिनिधिसभा र चीनको जनकंग्रेसबीच अन्तरसंसदीय सहयोगसम्बन्धी समझदारीपत्रमा हस्ताक्षरसमेत भएको छ ।

नेपालको संसद्सँग सहकार्यको समझदारी गरेर उत्तरी छिमेक चीनले बहुआयामिक सम्बन्धको दायरालाई थप विस्तार गर्न खोजेको देखाएको छ । भूराजनीतिक प्रतिस्पर्धाकै कारण चीनबाट नेपालमा एकपछि अर्को उच्च तहका भ्रमण भइरहेको विज्ञको बुझाइ छ । त्यसैको एउटा महत्वपूर्ण बिन्दुका रूपमा अध्यक्ष लीको भ्रमणलाई लिइएको थियो । चीनको महत्वपूर्ण र संवेदनशील भूमि तिब्बतसँग सीमा जोडिएको नेपालमा भारतसँगै पछिल्लो समय अमेरिकाको पनि सक्रियता बढेको लीले उठाएका थिए ।

चीनको राष्ट्रिय सुरक्षा र एउटै विचार समूहमा रहेका कम्युनिस्ट पार्टीहरूबीचको सहकार्य भ्रमणको मुख्य एजेन्डा रहेको अनुमान भूराजनीतिज्ञहरूको थियो । उनीहरूका अनुसार लीको भ्रमणका दौरान चीनमा अर्को महिना हुने चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीपीसी) को २० औं जनकंग्रेसका विषयमा पनि विचार आदानप्रदान रहेको थियो । नेपाल र चीनका वामपन्थीले रोडम्याप बनाएर अघि बढ्न खोजेको अनुमान गरिए पनि लीको यो भ्रमणले त्यसलाई पुष्टि गर्न सकेन् ।

सभामुख अग्निप्रसाद सापकोटा र नेपाल भ्रमण रहेका चीनको राष्ट्रिय जनकंग्रेसका अध्यक्ष ली चान्सुले सोमबार अन्तरसंसदीय सहयोग सम्बन्धी ६ बुँदे समझदारीपत्रमा हस्ताक्षर गरेका थिए । ली सापकोटाकै निमन्त्रणामा चारदिने नेपाल भ्रमणमा आएका हुन्  । गणतन्त्र आएपछि पनि नेपालमा सरकार बन्ने र ढल्ने क्रम उस्तै रहेका बेला चीनले यहाँका कम्युनिस्ट पार्टीहरूसँग सहकार्य सुरु गरेको थियो ।

२०७४ सालमा एमाले र माओवादी केन्द्रलाई मिलाएर नेपालको इतिहासमै सबैभन्दा ठूलो कम्युनिस्ट पार्टी नेकपा बनाउन चीनले ‘सहजीकरण’ गरिदिएको थियो । तत्कालीन नेकपा आन्तरिक विवादमा गुज्रिएका बेला मिलापका लागि चिनियाँ अधिकारीले सक्रियता बढाएका थिए । तर पछि सर्वोच्च अदालतले एमाले र माओवादीलाई पुरानै अवस्थामा पुग्ने फैसला गरिदियो ।

त्यसपछि गत असारमा भ्रमणमा आएका चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीपीसी) का विदेश विभाग प्रमुख लिउ चियानछाओले सुन्दरीजलस्थित बीपी संग्रहालय अवलोकन गरेर कांग्रेससँग सुमधुर बनाउन खोजेको सन्देश दिए । कांग्रेसका तत्कालीन सभापति बीपी कोइरालासँग सन् १९६० मै सीपीसीका तत्कालीन अध्यक्ष माओत्सेतुङले सम्बन्ध स्थापित गरेको भए पनि त्यसले निरन्तरता पाएको थिएन । अमेरिका शक्तिशाली रूपमा नेपालमा प्रवेश गरिरहेकाले पनि चीनले नेपालमा सहकार्यलाई प्राथमिकता दिएको जानकारहरु बताउँ छन् ।

चीनको असन्तुष्टि र विरोधका बाबजुद पनि नेपालले संसद्बाट अमेरिकी अनुदानको एमसीसी सम्झौता अनुमोदन गरेको थियो । सम्झौता अनुमोदनको ६ महिनामै बेइजिङले यहाँको संसद्सँग सहकार्य गर्न चाहेको थियो । चिनियाँ राष्ट्रपतिबाट २३ वर्षपछि २०७६ असोज २५–२६ मा नेपाल भ्रमण भएको थियो ।

राष्ट्रपति सी चिनफिङले झन्डै दुई तिहाइ बहुमत प्राप्त नेकपा सरकारसँग सहकार्य गरेका थिए । उनले सीपीसीका तत्कालीन विदेश विभाग प्रमुख सोङ ताओलाई नेपाल पठाएर नेकपा–सीपीसी सहकार्य गर्ने समझादारी गराएका थिए । तर त्यो समझदारी नेकपा भंग भएसँगै अलपत्र परेको छ ।