बजार नियन्त्रणबाहिर, जनतामा अचाक्ली मूल्य वृद्धिको भार

२८ फागुन, काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकले आइतबार बाह्य सूचकहरु सकारात्मक भएकाले नेपालको अर्थतन्त्र सुधारको गतिमा रहेको तथ्यांक सार्वजनिक गर्यो । राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको चालु आवको सात महिनाको विवरण अनुसार विप्रेषण आप्रवाह २७ दशमलब एक प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा विप्रेषण आप्रवाह ४ दशमलब ४ प्रतिशतले घटेको थियो । अमेरिकी डलरमा विप्रेषण आप्रवाह (रेमिट्यान्स) १६ दशमलब चार प्रतिशतले वृद्धि भई पाँच अर्ब ३० करोड पुगेको छ । अघिल्लो वर्ष यस्तो आप्रवाह पाँच दशमलब तीन प्रतिशतले घटेको थियो ।

सरकारले अर्थ मन्त्रालय वा राष्ट्र बैंकबाट सार्वजनिक गर्ने आर्थिक सूचकहरुको समाजमा महत्व राख्ने र सर्वसाधाराणलाई पनि प्रभाव पार्ने भनेको बजार मूल्य हो । आम जनतालाई आर्थिक क्षेत्रका बाह्य र आन्तरिक सूचकांकले कुनै फरक पार्दैन । आइतबार राष्ट्र बैंकले जारी गरेको विवरणमा अहिले सरदर बजारमा बस्तुको मूल्यबृद्धिदर ७. ८८ प्रतिशत पुगेको छ । राज्यको आर्थिक भार चलाउन आन्तरिक र बाह्य सूचकलाई आधार बनाउने एक नियमित परिपाटी हो । योसँगै राज्यमा जनताले खोज्ने भनेको सरकारले ग्यास, चामल दाल, नुन तुेल र तरकारी लगायतका बस्तुको मूल्य नबढोस । सरकारले कम्तिमा दैनिक उपभोग्य बस्तुमा जनतालाइ राहत दिओस । तर, यसतर्फ राज्यको ध्यान छैन् ।

नेपाल राष्ट्र बैंक समग्र अर्थतन्त्रको लेखा जोखामा व्यस्त छ । अर्थ मन्त्रालयको पनि अवस्था उही हो । जनताका दैनिक जीवन चलाउन विषयमा खास ध्यान गएकै छैन् । आम जनताले हेर्ने भनेको स्कुल र कलेजको फिस नबढोस भन्ने हो । दैनिक चुला चौकामा प्रयोग हुने खाद्य बस्तुहरु सिमित कमाइबाट पुर्याउने वातावरण राज्यले तयार गरोस भन्ने हो । यी बाहेक आम जनताको अन्य आर्थिक सूचकसँग महत्व रहँदैन । उनीहरुले महत्व राख्ने विषय सरकारको नियन्त्रणमा छैन् । सबै काला बजारिया र माफियाहरुको हातमा छ । अहिलेको बजार मूल्यको अवस्थालाई हेर्ने हो भने संघीय राजधानीमा बसेर महिनाको ४० हजार कमाउनेले घरपरिवारलाई खुवाएर एक सन्तालाई शिक्षा दिने हैसियत पनि राख्दैन ।

नेपाल राष्ट्र बैंकको आइतबार जारी तथ्यलाई हेर्दा उसकै भनाइमा चालु आर्थिक वर्षको ७ महिनामा थप बजार महँगी चुलिएको छ । चालु आर्थिक वर्षको माघ मसान्तसम्म बजार महँगी बढेर ७.८८ प्रतिशत पुगेको छ । यो महँगी अघिल्लो वर्षको यहि समयमा ६.२४ प्रतिशतमा कायम थियो । यस्तो महँगीको स्थिति गत पुस मसान्तकोभन्दा ०.६२ प्रतिशतले बढेको छ । गत पुस मसान्तमा उपभोग्य मुद्रास्फीति ७.२६ प्रतिशत रहेको थियो । यी सामान्य उपभोक्ताले हेर्ने सूचकांक हुन् । यसै सूचकांकले नै समग्र बजारलाई प्रभावित बनाइरहेको हुन्छ । यसमा सुधार ल्याउन राज्यले के गर्यो भन्ने आम जनताको प्रश्न छ ।

समीक्षा अवधिमा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहको मुद्रास्फीति ६.१९ प्रतिशतले र गैर–खाद्य तथा सेवा समूहको मुद्रास्फीति ९.२२ प्रतिशत रहेको छ । समीक्षा महिनामा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूह अन्तर्गत रेस्टुरेन्ट तथा होटेल उप–समूहको वार्षिक बिन्दुगत मूल्य सूचकांक १५.२४ प्रतिशत, खाद्य तथा खाद्यजन्य पदार्थको १२.३९ प्रतिशत, सुर्तीजन्य पदार्थको १०.८३ प्रतिशत,मदिराजन्य पेय पदार्थको ८.७८ प्रतिशत र मरमसलाको ८.०४ प्रतिशतले बढेको छ ।

गैर–खाद्य तथा सेवा समूह अन्तर्गत यातायात उप–समूहको मूल्य सूचकांक १५.५८ प्रतिशत, स्वास्थ्यको १०.३९ प्रतिशत, घरायसी उपयोगका वस्तुहरूको ९.७८ प्रतिशत, फर्निसिङ्ग तथा घरायसी उपकरणहरूको ९.०० प्रतिशत र मनोरञ्जन तथा संस्कृतिको ८.८१ प्रतिशतले बढेको छ । समीक्षा महिनामा काठमाडौँ उपत्यकामा ८.४७ प्रतिशत, तराईमा ७.८२ प्रतिशत, पहाडमा ७.३० प्रतिशत र हिमालमा ७.९२ प्रतिशतले मूलय बढे्को छ । २०७८ माघ महिनामा यी क्षेत्रहरूमा क्रमशः ५.४७ प्रतिशत, ६.५० प्रतिशत, ६.७१ प्रतिशत र ५.९७ प्रतिशत मूल्य कायम थियो । यो मूल्यबृद्धिले समाज आक्रान्त छ ।

राष्ट्र बैंकले चालु आर्थिक वर्षको सात महिनाको अवधिमा ६ खर्ब ८९ अर्ब ८८ करोड बराबरको विप्रेषण भित्रिएको जनाएको छ । यो विप्रेषण गाउमा पुग्दा समान खरिदमै जाने हो । समानको मूल्यले विप्रषण कति िभत्रियो भनेर हेर्दैन । उसले बजारमा बस्तुको मुल्य कति सस्तो र महंगो छ भन्ने मात्र हेर्ने हो । बैंकको भनाइमा समीक्षा अवधिमा वैदेशिक रोजगारीका लागि अन्तिम श्रम स्वीकृति लिने नेपालीको संख्या ५७ दशमलब तीन प्रतिशतले वृद्धि भई तीन लाख १४ हजार सात सय ६७ पुगेको छ ।

वैदेशिक रोजगारीका लागि पुनः श्रम स्वीकृति लिने नेपालीको संख्या समीक्षा अवधिमा १० दशमलब एक प्रतिशतले वृद्धि भई एक लाख ६७ हजार सात सय आठ बराबर पुगेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो संख्या दुई सय ६५ दशमलब नौ प्रतिशतले बढेको थियो । समीक्षा अवधिमा खुद ट्रान्सफर २५ दशमलब दुई प्रतिशतले वृद्धि भई ७ खर्ब ५९ अर्ब ११ करोड पुगेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो ट्रान्सफर तीन दशमलब सात प्रतिशतले घटेको थियो । यी सकारात्मक देखिएका सूचकांकले पनि आम उपभोक्ताको दैनिकीलाई सम्बोधन गर्दैन ।

स्वदेशी उत्पादन घटिरहेकाले आयात बढिरहेको छ । यहाँ उत्पादन भएका बस्तुले बजार पाएका हुँदैनन् । नेपाली बजार पनि बिदेशबाट आयतित बस्तुले नै ढाकेको छ । उत्पाद भएका बस्तुको किसानले फाइदा लिन सकेको छैनन् । यसैले अर्थतन्त्रका सूचकहरुको मुल्यांकनुसहत सरकारले दैनिक उपभोग्य बस्तुलाई सहज र सस्तो बनाउनतिर ध्यान दिन आवश्यक भइसकेको छ । यहि अनुपातको मूल्यबृद्धिले समान्य नागरिकको जीवन चल्ने अवस्था नरहने भइसकोो छ । राज्यले आन्तरिक बजारलाई व्यवस्थित बनाएर मूल्यबृद्धि नियन्त्रणलाई ध्यान दिनुपर्ने माग सर्वत्र उठेको छ ।