यसरी समाप्त हुँदैछ नेपाली कांग्रेसको अस्तित्व : नेतृत्व चीरनिन्द्रामा

उध्र्वशान भट्ट

२००७ सालदेखि २०६३ सालसम्म दरवारको एउटै रणनीति रह्यो, सत्ता आफ्नो हातमा लिई देशमा शासन गर्ने तर आफू गल्दा नेपाली कांग्रेसको माध्यमबाट कोइराला परिवारलाई शक्तिमा ल्याउने । दरवारको यही रणनीतिको प्रतिफलस्वरुप २००७ सालदेखि २०४६ साल नेपाली राजनीतिको असन्तुष्टी र सत्ता–प्रतिपक्ष जनमतको एकमात्र अधिकारी नेपाली कांग्रेस रही आएको थियो । विदेशीहरुले पनि नेपालको राजनीतिमा कि दरवारलाई चिन्थ्यो कि नेपाली कांग्रेसलाई ।

२००७ सालदेखि २०४६ सालसम्मको अवधिमा नेपाली कांग्रेस सत्तामा भएपनि नभएपनि नेपाली राजनीतिको मियो बनिरहेको थियो । प्रतिबन्धित कालमा पनि नेपाली कांग्रेसले वक्तव्य निकाल्दा दरवारमा मात्र हैन नेपालस्थित विदेशी राजदुतावासहरुमा पनि तरँग आउथ्यो । विदेशी शक्ति मुुलुकहरुले पनि नेपालको राजनीतिमा दरवारको नीति र नेपाली कांग्रेसको नीतिलाई आधार मानेर आफ्ना दृष्टिकोणहरु बनाउँथे र ती नीतिहरुभित्र आफ्नो देशका स्वार्थहरु कहाँनेर मेल खान्छन् भनी विश्लेषण गर्थे ।

बामपन्थी र विदेशी शक्तिहरुबीचको उठबसमा विदेशीहरुलाई लाग्यो कि उपयोगका दृष्टिले त नेपाली कांग्रेसभन्दा नेपालका बामपन्थीहरु हजारौ गुणा सहज छन् । यही रणनीति अन्तगर्त नेपाली कांग्रेस विदेशी शक्तिको प्राथमिकतामा पर्न छाड्यो । बामपन्थीको प्रहारमा २०४६ सालपछि सबैभन्दा बढी कोही पर्यो भने त्यो नेपाली कांग्रेस नै पर्यो । परन्तु कोइराला परिवार र नेपाली कांग्रेसलाई हेर्ने दरवारको दृष्टिकोणमा भने परिवर्तन आएको थिएन त्यही कारण नेपाली कांग्रेस र कोइराला परिवार राजनीतिको मियोबाट बाहिर जान परेन ।

परन्तु “तातै खाऊ जल्दी मरुँ “ भन्ने नीति लिई गणेशमान सिंह र किसुनजीले २०४६ सालमा चाक्सीबारीमा चन्द्रशेखर लगायतका मुखबाट दरवारलाई गाली गर्न लगाई वामपन्थीहरुको सहकार्यमा प्रजातन्त्र पुर्नस्थापना गरे । २००७ सालदेखि २०४६ सालसम्म नेपाली राजनीतिको असन्तुष्टी र सत्ताको विपक्षी तर जनमतको एकमात्र अधिकारी नेपाली कांग्रेसको विकल्पमा वामपन्थी शक्तिहरु देखा परे । वाह्यशक्तिहरुले सत्ता र प्रतिपक्षको रणनीतिक उपयोगमा नेपाली कांग्रेसको साटो बामपन्थीहरु पनि नयाँ खेलाडीका रुपमा उदाए । विदेशी शक्ति देशहरुसँग उनीहरुको सम्पर्क सूत्रहरु स्थापित भए । सबै खालका कम्युनिष्टहरुको विदेशीसँगको पहुँच सहज भयो ।

बामपन्थी र विदेशी शक्तिहरुबीचको उठबसमा विदेशीहरुलाई लाग्यो कि उपयोगका दृष्टिले त नेपाली कांग्रेसभन्दा नेपालका बामपन्थीहरु हजारौ गुणा सहज छन् । यही रणनीति अन्तगर्त नेपाली कांग्रेस विदेशी शक्तिको प्राथमिकतामा पर्न छाड्यो । बामपन्थीको प्रहारमा २०४६ सालपछि सबैभन्दा बढी कोही पर्यो भने त्यो नेपाली कांग्रेस नै पर्यो । परन्तु कोइराला परिवार र नेपाली कांग्रेसलाई हेर्ने दरवारको दृष्टिकोणमा भने परिवर्तन आएको थिएन त्यही कारण नेपाली कांग्रेस र कोइराला परिवार राजनीतिको मियोबाट बाहिर जान परेन । तर पनि २०१५ सालको दुईतिहाईको शक्ति झिनो बहुमतको प्राविधिक जनमतमा खुम्चिई सकेको थियो ।

ज्ञानेन्द्र राजा भएपछि पनि उनले कि सत्ता आफ्नो हातमा लिए कि नेपाली कांग्रेसलाई जिम्मा लगाए । दौरा सुरुवाल सिलाएर ठीक परेका माधव नेपाल लगायतलाई दरवारले कहिल्यै विश्वास गरेन । दरवारले नेपाली कांग्रेस र कोइराला परिवार बाहिरका शक्तिलाई विश्वास गर्दैन भन्ने जानेर तथा दरवारले शक्ति हस्तान्तरण गर्दा अन्ततोगत्वा कोइराला परिवारलाई गर्ने हो नेपाली कांग्रेसलाई नै गर्ने हो भन्ने तत्वज्ञान भएको भारतको संस्थापन पक्षले नयाँ रणनीति अँगीकार गर्यो २०६२/६३ को जनआन्दोलनको बेला । बामपन्थीको घेराभित्र नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा राजा विरोधी आन्दोलनको आँधीवेहरी सिर्जना गर्ने । त्यो आन्दोलनमा दरवार पनि त्यत्ति नकारात्मक रुपमा प्रस्तुत भएन किनभने नेपाली कांग्रेस र दरवारको २००७ सालदेखिको भित्र आउने बाहिर जाने खेलमा नेपाली कांग्रेस र कोइराला परिवारले कालान्तरमा सकारात्मक खेल नै खेल्छ भन्ने विश्वासको आधारले गर्दा ।

२०६२/६३ को आन्दोलनताका सत्ता विद्रोही पक्षलाई बुझाउनु पर्छ भन्ने विकल्पमा पनि चर्चा नभएको हैन । तर राजा ज्ञानेन्द्र यस विषयमा सहमत नभएपछि गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई सत्ता हस्तान्तरण भएको हो । राजा ज्ञानेन्द्रले तत्कालीन विद्रोही माओवादीलाई सत्ता हस्तान्तरण गर्छु भनेका भए नेपाली कांग्रेस कहाँ पुग्थ्यो त्यसको हेक्का राख्न सक्ने कांग्रेस आज नेपाली कांग्रेसमा भएको भए कांग्रेसको आज यो हविगत हुने थिएन । दरवारले नेपालमा बामपन्थीहरुलाई नेपाली कांग्रेसमार्फत मात्र दरवार प्रवेशको अनुमति दिने गथ्र्यो । गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई नेपालको प्रथम राष्ट्रपति हुने भूत सवार गराएर दरवार र नेपाली कांग्रेसको अघोषित गठबन्धन सदाका लागि समाप्त गर्ने कार्य भयो । दरबार शक्तिहीन भएपछि अब नेपाली कांग्रेसमार्फत दरवारसँग सम्वन्ध स्थापित गर्ने बाध्यताबाट बामपन्थी र विदेशी शक्ति दुवै मुक्त भए । यो अवस्था सिर्जना भई सकेपछि नेपाली कांग्रेसको औचित्य समाप्त भयो ।

भोट बैंक, परम्परागत मतदाता, दलसँग गाँसिएका स्वार्थ समूहहरु, भातृसंगठनका स्वार्थहरु, उपभोक्ता समितिहरु, व्यवस्थापन समितिहरु लगायतको ठूलो समूह मुलुकमा विद्यमान छ जो वर्तमान सत्तापक्षले आगामी चुनाव पनि जित्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्दछ । वर्तमान सरकार जति अलोकप्रिय भएपनि स्वार्थ समूह, स्थानीय तहमा विभाजित राजनीति र त्यसको लाभहानीको हिसाब राख्ने समूहले नेपाली कांग्रेसलाई मत दिने अवस्था छैन । स्थानीय तह र प्रदेश सरकारमा हालीमुहाली गरिरहेको समूह र तिनका समर्थक जनताहरुले आफ्नो स्वार्थ यही वर्तमान बामपन्थी गठवन्धनबाटै पुरा गर्ने हो ।

फलस्वरुप २०६३ सालपछि अधिकांश समय बामपन्थीहरुको हातमा सत्ता स्थापित हुन पुग्यो । अहिले आएर प्रतिपक्षी हुने पनि योग्यता नराखेर प्राविधिक प्रतिपक्ष भएर भत्ता खाएर बसिरहेको छ नेपाली कांग्रेस । कुनैबेला नेपाली कांग्रेसको प्रतिक्रिया आउँनासाथ देशविदेश तरंगित हुने अवस्था सिर्जना हुन्थ्यो तर हाल आएर नेपाली कांग्रेसका प्रतिक्रियाहरु हावामा विलाएर कता पुग्छन् कता पत्तै हुँदैन । परीस्थिति यस्तो सिर्जना हुँदै छ कि नवयुवक कांग्रेस विवेकशिल दलतिर आर्कषित हुन थालेका छन् भने गम्भीर विचार भएका कांग्रेसहरु राप्रपा तिर ओत लाग्न थालेका छन् । जनताका असन्तुष्टीहरु विप्लव समूहले संगठित गर्न थालेको छ भने समानतावादी मत क्षेत्रीय र जातीय दलहरुले ओगटिसकेका छन् ।

यसरी आफ्नो औचित्य समाप्त हुँदै जाँदापनि वर्तमान ओली सरकार अलोकप्रिय हुँदै गएको र त्यसको विकल्पको रुपमा जनताले आफूलाई मत दिने सोम शर्माको सातु झैं नेपाली कांग्रेस आगामी निर्वाचन कुरेर बसेको छ । परन्तु चुनावमा सरकारको अलोकप्रियताले मात्रै विपक्षीलाई जित्न पर्याप्त हुँदैन । भोट बैंक, परम्परागत मतदाता, दलसँग गाँसिएका स्वार्थ समूहहरु, भातृसंगठनका स्वार्थहरु, उपभोक्ता समितिहरु, व्यवस्थापन समितिहरु लगायतको ठूलो समूह मुलुकमा विद्यमान छ जो वर्तमान सत्तापक्षले आगामी चुनाव पनि जित्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्दछ । वर्तमान सरकार जति अलोकप्रिय भएपनि स्वार्थ समूह, स्थानीय तहमा विभाजित राजनीति र त्यसको लाभहानीको हिसाब राख्ने समूहले नेपाली कांग्रेसलाई मत दिने अवस्था छैन । स्थानीय तह र प्रदेश सरकारमा हालीमुहाली गरिरहेको समूह र तिनका समर्थक जनताहरुले आफ्नो स्वार्थ यही वर्तमान बामपन्थी गठवन्धनबाटै पुरा गर्ने हो ।

अर्को कुरा, काठमाडौं उपत्यकामा बाहेक नेपालका जनता स्वतन्त्र मतदाता छैनन् । ती कुनै न कुनै दलका कार्यकर्ताहरु मात्र हुन् । तसर्थ सारमा भन्नुपर्दा आगामी निर्वाचनमा वर्तमान बाम गठबन्धनलाई प्राप्त हुने मतमा खासै अन्तर पर्ने देखिन्न । नेपालीहरु चाँडै बिसिर्ने, सानो कुरामा चाँडै खुशी हुने, हल्काफुल्का टिप्पणीका पछाडि दौडने प्रवृत्तिका छन् । वर्तमान अर्थमन्त्रीले दुईबर्ष गाली खाने बजेट ल्याउने र पछिल्ला तीन वर्षमा ताली खाने बजेट ल्याउने घोषणा गरिसकेका छन् ।

भैरव अर्यालले जय भूँडीमा लेखेको दलको घोषणा पत्र ( पढ्नेलाई पास, खेल्नेलाई तास, पुलिसलाई ठण्डा, नेतालाई झण्डा, …………) झैं जसलाई जे दियो त्यही बाँड्ने जादुमयी बजेटको मोहपासमा फसाइएका मतदाताहरु कांग्रेसलाई मतदान गर्लान भन्ने आशा गर्नु अर्को मुर्खता हो । वर्तमान सत्तापक्षले रणनीतिक रुपमा दुईचारवटा उग्र र चटपटे खालका देशभक्तिका नारा लगाई दिएपछि शहरको कष्मेटिक देशभक्ति रातारात वर्तमान सत्तापक्षलाई मतदिन हाजिर भई हाल्छ जसरी हिजो केपी ओलीले रणनीतिक रुपमा नाकाबन्दीको विरोध गरेर नेपालका कष्मेटिक देशभक्तहरुको मत आकर्षित गरेका थिए । स्थानीय, प्रदेश र केन्द्र सरकारमा रहेको शक्तिको निर्वाचनताका हुने उपयोगले प्रभावित हुने मतदाताहरुको पनि कुनै कमी छैन नेपालमा ।

पानी र नागरिकताको सहजप्राप्तिका प्रावधानहरुमा वर्तमान सरकार सहमत भईसकेका कारण भारतबाट आगामी चुनावमा वर्तमान सत्तापक्षलाई ठूलो सहयोग मिल्ने निश्चित छ । पश्चिमा शक्तिहरुलाई धार्मिक मामिलामा अधिक स्वतन्त्रता चाहिएको हो ,जसको अत्ति राम्रो व्यवस्था वर्तमान समयमा छ । त्यसैले उनीहरु वर्तमान सरकारसँग नतमस्तक देखिन्छन् । चीनलाई खानी र ठेक्कापट्टा चाहिएको हो जो उनीहरुलाई सहजै उपलव्ध छन् । यसरी भारत, चीन र पश्चिमी देशहरुबाट वर्तमान सरकारलाई ठूलो सहयोग मिल्ने निश्चित छ । परिणामस्वरुप यी तीनवटै शक्ति देशहरुका लागि नेपाली कांग्रेस औचित्यहिन समूहका रुपमा रुपान्तरण भईसकेको छ ।

तराईमा नेपाली कांग्रेसले जति खोके पनि कोही विश्वास गर्नेवाला छैनन् । दौरासुरुवाल नलाएपछि मधेशी मत पाइन्छ भन्ने मान्यता राख्दै विमलेन्द्र निधिलाई दौरा सुरुवाल लगाउन प्रतिबन्ध लगाउँदा त्यसले मधेशमा एउटा भोट बढ्ने हैन बरु पहाडतिरका कष्मेटिक देशभक्तहरुले नेपाली कांग्रेसलाई दिने मत घट्ने हो । हिन्दूू भनेर जति चिच्चाए पनि खाँटी हिन्दूहरुको मत जाने भनेको राप्रपा तिर नै हो । यो मनोविज्ञान बुझेर पशुपति शमशेरवाला राप्रपा पनि हिन्दूत्वको एजेण्डा लिएर मैदानमा ओर्लिसकेको छ ।

इसाईहरुको मत जाने भनेको बामपन्थीहरुलाई नै हो । मुसलमानहरुको मत हिन्दू राष्ट्र र तराईका दलतिर नै जाने निश्चित छ । जनजातिहरु र नेपाली बामपन्थीहरु एक सिक्काका दुईवटा पाटा जस्ता भईसकेका छन् । पानी र नागरिकताको सहजप्राप्तिका प्रावधानहरुमा वर्तमान सरकार सहमत भईसकेका कारण भारतबाट आगामी चुनावमा वर्तमान सत्तापक्षलाई ठूलो सहयोग मिल्ने निश्चित छ । पश्चिमा शक्तिहरुलाई धार्मिक मामिलामा अधिक स्वतन्त्रता चाहिएको हो ,जसको अत्ति राम्रो व्यवस्था वर्तमान समयमा छ । त्यसैले उनीहरु वर्तमान सरकारसँग नतमस्तक देखिन्छन् । चीनलाई खानी र ठेक्कापट्टा चाहिएको हो जो उनीहरुलाई सहजै उपलव्ध छन् । यसरी भारत, चीन र पश्चिमी देशहरुबाट वर्तमान सरकारलाई ठूलो सहयोग मिल्ने निश्चित छ । परिणामस्वरुप यी तीनवटै शक्ति देशहरुका लागि नेपाली कांग्रेस औचित्यहिन समूहका रुपमा रुपान्तरण भईसकेको छ ।

यसरी दरवार फालेर प्रजातन्त्रको नाममा नारायणहिटी र सिंहदबार दुवैतिर कव्जा गरेर भारतमा कांगेस आईको जस्तै चीरकालसम्म शासन गरुँला भन्ने अल्पवुद्धिका कारण नेपाली कांग्रेस प्रयोजनविहीन बन्न पुगेको छ । २००७ सालदेखि २०१७ सालसम्म सत्तामा राजतन्त्र थियो, सरकार र जनता कांग्रेसको थियो । २०१७ सालदेखि २०४६ सालसम्म सत्ता र सरकार राजतन्त्रको थियो, जनता कांग्रेसको थियो । २०४६ सालपछि सत्तामा राजतन्त्र थियो, सरकारमा नेपाली कांग्रेस थियो तर जनमत बामपन्थीको थियो ।

२०६३ सालपछि सत्ता, सरकार, जनमत र असन्तुष्ट मत सबैतिर बामपन्थीहरुको एकछत्र प्रभुत्व छ । नेपाली कांग्रेस त कतै पनि देंखिदैन । यदि आफूलाई एक दुईवर्षभित्र सही बाटोमा नल्याउने हो भने भविष्यमा नेपाली कांग्रेस कहि कतै देखिने सम्भावना पनि छैन । किनभने पश्चिमबंगालमा बामपन्थीलाई सत्तामा ल्याउन सहयोग गर्ने कांग्रेस आई त्यसपछि पश्चिमबंगालमा कहिल्यै सत्तामा आउन सकेन । बामपन्थीबाट सत्ता परिवर्तन गराउन तृणमूल कांग्रेस आउनु पर्यो ।

यसैपनि तेश्रो विश्वमा लोकप्रियता र निर्वाचनको परिणाममा केही पनि सहसम्वन्ध ( Correlation) हुँदैन । सबै जनता दलका कार्यकर्ता भएको देशमा निर्वाचन परिणामलाई लोकप्रियताको कुनै असर नै हुँदैन । यत्ति हेक्का त राजनीतिको कखरा बुझ्नेले राख्नुपर्ने हो ।