नेपालमा सत्ताप्राप्त गर्ने अचुक सुत्र

♦ उध्र्वशान भट्ट ♦

अंग्रेजी भाषामा एउटा वाक्यांश छ, Rabble rouser  अर्थात भीडमा व्याप्त उत्तेजना रुपी आगोमा घ्यु थप्न मानिसलाई उचाल्ने गरी भाषण गर्ने, भीडलाई उन्मादित बनाउने र सही गलत के हो केही सोच्न नसक्ने गरी आफ्नो अन्ध समर्थकका रुपमा आफ्ना पछाडि लगाई आफ्नो राजनीतिक स्वार्थ पुरा गर्ने भाषणबाज मानिसलाई जनाउन यो शव्दको प्रयोग गरिन्छ ।

यस्तै अंग्रेजी भाषामा अर्को वाक्याँश छ, Emotional Stupid जसको अर्थ हुन्छ, लाभहानी, वर्तमान र भविष्य आदिको ख्यालै नराखीकन आवेग र उत्तेजनाका पछाडि लागि आफ्नो सर्वस्व गुमाउन तयार हुने मुर्खहरु ।

उन्माद सिर्जना गर्ने खुवी भएका यी भाषणबाजहरुका कारण उत्तेजनात्मक मुर्ख Emotional Stupid हरु यसरी उचालिन्छन् कि उनीहरु आफ्ना–पराया, सही–गलत, हुने–नहुने, नैतिकता–अनैतिकता, नीति–अनीति, इतिहास–भविष्य, पुखा–सन्तान कसैको पनि प्रवाह नगरी त्यही भाषणबाजलाई आफ्नो सर्वस्व र आदर्श ठान्दै जेपनि गर्न थाल्छ ।

उन्मादी भाषणबाजहरु अर्थात् Rabble rouser हरु त्यस्तो भीडको खोजीमा हुन्छन् जुन भीडमा उत्तेजनायुक्त मुर्खहरु अर्थात् Emotional Stupid को बाहुल्यता हुन्छ । उन्माद सिर्जना गर्ने यी भाषणबाज Rabble rouser हरु असंभव, अयथार्थवादी ठेट नेपाली भाषामा भन्नुपर्दा चर्का तर हावादारी गफ भएका विषयवस्तुहरु उठान गदैं उन्मादी भीडलाई तताउँछन् । उन्माद सिर्जना गर्ने खुवी भएका यी भाषणबाजहरुका कारण उत्तेजनात्मक मुर्ख Emotional Stupid हरु यसरी उचालिन्छन् कि उनीहरु आफ्ना–पराया, सही–गलत, हुने–नहुने, नैतिकता–अनैतिकता, नीति–अनीति, इतिहास–भविष्य, पुखा–सन्तान कसैको पनि प्रवाह नगरी त्यही भाषणबाजलाई आफ्नो सर्वस्व र आदर्श ठान्दै जेपनि गर्न थाल्छ ।

सबै चीज ध्वस्त पारिसकेपछि त्यो उन्मादी भीड दुईचार वर्षपछि आफ्नो धरातलमा गएर शान्त भएर बस्छ, जीवन यस्तै रहेछ भनी विगतका आफ्ना त्रियाकलापहरु प्रति पश्चाताप मान्दै । उसले त्यो पश्चाताप गरिरहँदा अर्को भाषणबाज नयाँनयाँ शव्दजालहरु, जादुमयी योजनाहरु र उन्मादी उपायहरु लिएर आउँछ । आफ्नो सोच्ने शक्ति नभएको त्यो भीड फेरी अर्को उपद्रो गर्न तयार हुन्छ नयाँ Rabble rouser भेटेपछि । पहिलो कालखण्डमा बचेखुचेका केही राम्रा पक्षहरु पनि ध्वस्त गरिसकेपछि एउटा निरीह प्राणी भएर बस्न त्यो उन्मादी भीड केही वर्षपछि तयार हुन्छ ।

पेरिस कम्युनका उन्मादीहरुले फ्रान्समा त्यहाँका उत्तेजनात्मक मुर्खहरुलाई समानताको नारा तथा अतिआनन्द ( युटोपिया)को सपना देखाएर उचाले । ती उत्तेजनात्मक मुर्खहरुले फ्रान्सेली सभ्यतालाई नै ध्वस्त गरे तर यो बाटो गलत रहेछ भनेर फ्रान्सले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो र आज फ्रान्स–फ्रान्स जस्तो देखिएको छ । गरिबलाई उन्मुक्ति दिने नाममा सोझासाझा रुसी जनतालाई साम्यवादी Rabble rouser हरुले यसरी उचाले कि विश्वको शक्तिशाली रुसी सभ्यतालाई भविष्यमा कहिल्यै पनि उठ्न नसक्ने गरी ध्वस्त बनाइयो, विचरा पुटीन अघिल्लो पुस्ताले गरेको त्यो अक्षम्य गल्तीलाई सुधार गर्न अहोरात्र खटिरहेका छन् ।

हाम्रो उत्तरी छिमेकी देशमा पनि यस्तै Rabble rouser हरुले सारा समस्याको जड मञ्चुवंश हो भन्दै कसैले कथित राष्ट्रवादका नाममा र कसैले समानताका नाममा मध्यदेशको शक्तिको केन्द्रलाई ध्वस्त गरे चिनियाँ सभ्यताको नामोनिशान मेट्दै । आज चीन कन्फसुसियका कक्षाहरुमा त्यो पुरानो वैभव खोजीरहेको छ । चिङ र मिङ वंशका वैभवहरु आफ्ना सन्तानहरुलाई पढाउँदै छ ।

समय समयमा उन्माद जगाउने भाषणबाजहरु जन्मछन्, उत्तेजनाका यस्ता उन्मादमा रम्ने मुर्खहरु पनि जन्मछन् । परन्तु ओहो ! गल्ती भएछ भन्दै समाजको एउटा न एउटा वर्ग सही मार्गका पक्षमा लागि रहेको हुन्छ ।

विश्वमा साम्यवाद फर्किन नै नसक्ने गरी समाप्त भएको बेला साम्यवाद स्थापना गर्छु, सारा समाजलाई समान बनाउँछु भन्ने माओवादीका पछाडि सारा नेपाली समाज आँखा चिम्लेर लाग्यो । विभिन्न जातीय संघसंगठनहरु, क्षेत्रिय संघसंगठनहरुमा पनि एकता र भातृत्व आदिको कुरा गर्ने मानिसलाई अहिले कहीपनि स्थान छैन । चर्का कुरा गर्नेहरु, जातीय आधारमा, क्षेत्रीय आधारमा, भाषाका आधारमा थुम–थुममा, डाँडा–डाँडामा, खोंच–खोंचहरुमा राज्य स्थापना गर्ने कुरा गर्ने मानिसहरु समाजमा सबैभन्दा बढी लोकप्रिय छन् ।

तर नेपाल भनेको सदावहार उपद्रोमा रमाउने समाज हो । यहाँ सदैव उपद्रो कुरा गर्नेहरु लोकप्रिय हुने मुलुक हो । बीपी कोइराला जब उपद्रो कुरा गर्दै सशस्त्र क्रान्तिका माध्यमबाट प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना गर्ने कुरा गर्थे, त्यत्तिबेला उनी नेपालमा महान नेता कहलिएका थिए । जब देशको आवश्यकता अनुसार मेलमिलापको कुरा गरेर मध्यमार्गी बाटो अपनाए मेलमिलापको नीति अनुसार, उनी सबैको आलोचनाको शिकार भए । खाँटी राजतन्त्रवादीदेखि खाँटी साम्यवादीहरुसम्मले उनलाई फाँसीे दिनुपर्दछ भनी नारा लगाए भने उनका अनुयायीहरुले बीपीलाई पलायनवादी भन्दै आलोचना गर्न थाले । जब राजा महेन्द्रले संविधानको शीर्षक म राख्छु , धारा र उपधारा बीपीले लेखुन भन्ने आशय लिन थाले, उनैका कथित प्रिय पात्रबाट अनशन शुरु हुनथाल्यो । उप्रदो गर्नेहरुका पछाडि समाज लाग्यो ।

विश्वमा साम्यवाद फर्किन नै नसक्ने गरी समाप्त भएको बेला साम्यवाद स्थापना गर्छु, सारा समाजलाई समान बनाउँछु भन्ने माओवादीका पछाडि सारा नेपाली समाज आँखा चिम्लेर लाग्यो । विभिन्न जातीय संघसंगठनहरु, क्षेत्रिय संघसंगठनहरुमा पनि एकता र भातृत्व आदिको कुरा गर्ने मानिसलाई अहिले कहीपनि स्थान छैन । चर्का कुरा गर्नेहरु, जातीय आधारमा, क्षेत्रीय आधारमा, भाषाका आधारमा थुम–थुममा, डाँडा–डाँडामा, खोंच–खोंचहरुमा राज्य स्थापना गर्ने कुरा गर्ने मानिसहरु समाजमा सबैभन्दा बढी लोकप्रिय छन् ।

नयाँ दिल्लीमा १२ बुँदे सम्झौता गर्दै मुलुकको साँचो विदेशीको जिम्मा लगाएका नेताहरुले सो गल्तीमा कुनै पश्चाताप गरेनन् । नाकावन्दीका बेला भोकै बसिन्छ तर झुकिन्न भन्ने निष्प्राण भाषणलाई नेपाली जनताले पत्यायो । नागरिकता विधेयक संसदबाट अनुमोदन भएको भोलिपल्ट अर्को उन्मादी भाषणका पछाडि नेपाली जनता उन्मादित भएर लाग्ने निश्चित छ । नेपाली जनतामा व्याप्त यो उन्माद, यो उन्मादलाई अझ उत्तेजित गर्ने Rabble rouser को अनौठो संयोग नेपालमा छ ।

इतिहासबाट पनि नसिक्ने, भविष्यका बारेमा सोच्न पनि नसक्ने, मनमा देशभक्ति नभएका, अनुशासनहिन, उच्छृंखल र उन्मादमा बग्ने उत्तेजनात्मक मुर्खहरुको बाहुल्यता भएको देशमा उन्मादी भाषण गर्र्ने, आकाश पाताल जोड्ने, असंभव योजनाहरु प्रस्तुत गर्ने कलामा जो पोख्त छ त्यही लोकप्रिय हुने गर्दछन् , राम्रो उद्देश्य प्राप्ति गर्न चाहनेले पनि । तसर्थ नेपाली जनताबाट अनुमोदन हुन चाहने हो भने यही अस्त्र प्रयोग गर्नुपर्दछ ।

यदि नेपाली जनतालाई मंगलग्रहमा लगेर बसाल्ने योजनाको सन्देश कुनै भाषणबाज अर्थात् Rabble rouser ले संगठित रुपमा हाम्रो समाजमा प्रवाहित गर्यो भने नेपालको मुलधार, मुलप्रवाह त्यही विचार हुने निश्चित छ । अर्थात् मुर्खहरुलाई संगठित गर्दै हावादारी योजनाहरु व्यवस्थित रुपमा जुन समूहले अगाडि बढाउछ नेपालमा त्यही समूह नै लोकप्रिय हुने हो । यत्ति पनि नबुझ्नेले राजनीति छोडेर बन्द व्यापार, अध्ययन अध्यापन र लेखनमा लागे हुन्छ ।

Rabble rouser र उन्मादी हावादारी योजनाहरुका पछाडि लाग्ने समाजलाई यही सूत्र प्रयोग गरी आफ्नापछि लाउनु पर्दछ र जनताबाट स्थापित हुँदै मुलुकको हितमा क्रियाशिल गराउनु पर्दछ । किनभने मुर्खहरुलाई दण्डले र उन्मादी मुर्खहरुलाई अझ बढी उन्मादले वशमा ल्याउनु पर्दछ भनी नीति शास्त्रहरुमा पनि उल्लेख गरिएको छ । नेपालमा लोकप्रिय हुने सूत्र पनि यही हो । पृथ्वीनारायण शाहका दिव्योपदेश, जंगबहादुरका देशभक्त नीतिहरु, चन्द्रशमशेरले बेलायती साम्राज्यसँग समान हैसियतमा गरेको सन्धि, जुद्धशमशेरले हालेको आधुनिक नेपालको जग, पद्मशम्शेरको संविधानको घोषणा, राजा महेन्द्रको देशनिर्माणमा दीर्घकालीन सोंच, बीपीको मेलमिलापको नीति, राजा वीरेन्द्रको शान्ति क्षेत्र प्रस्तावको महत्व, मनमोहन र मदन भण्डारीका जवज आदिका बारेमा नेपालमा कुरा गर्ने हो भने त्यो सुन्ने दुईचार जना भन्दा बढी मानिस भेटिंदैनन् आजकल ।

यदि नेपाली जनतालाई मंगलग्रहमा लगेर बसाल्ने योजनाको सन्देश कुनै भाषणबाज अर्थात् Rabble rouser ले संगठित रुपमा हाम्रो समाजमा प्रवाहित गर्यो भने नेपालको मुलधार, मुलप्रवाह त्यही विचार हुने निश्चित छ । अर्थात् मुर्खहरुलाई संगठित गर्दै हावादारी योजनाहरु व्यवस्थित रुपमा जुन समूहले अगाडि बढाउछ नेपालमा त्यही समूह नै लोकप्रिय हुने हो । यत्ति पनि नबुझ्नेले राजनीति छोडेर बन्द व्यापार, अध्ययन अध्यापन र लेखनमा लागे हुन्छ ।