राजनीतिमा प्रियतावाद र ठगिएका नेपाली जनता

नामै लोकतन्त्र, लोक भनेकाे जनता र तन्त्र भनेको जनतासँग प्रत्यक्ष जोडिने व्यवस्था हो । तर आज हामी कहाँ त्यस्तो अवस्था देखिएको छैन । लोकतन्त्रमा पनि जनताले मत हाल्ने बाहेक काँहि कतै आफूलाई सार्वभौमसत्ता सम्पन्न नागरिकका रुपमा उभ्याउन पाएका छैनन् । घर व्यवहार चलाउन पनि विदेशिनु पर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । स्वदेशमा सुशासनका सूचकांकहरु नाजुक अवस्थामा पुगेका छन् ।

नागरिकले विदेश जानुपर्ने बाध्यताले गर्दा युवा युवती दिनहुँ विदेश गइरहेका छन् । विदेशिने नागरिकले राहदानी बनाउन र सवारी लाइसेन्स सम्म सहज रुपमा पाउन सकेका छैनन् । मुलुकमा भ्रष्टाचारले दह्रो जरा गाडेको छ । जनताले पाइलैपिच्छे अनावश्यक रुपमा पैसा तिर्नुपर्ने बाध्यता सिर्जना गरिएको छ । पछिल्लो समयमा अर्थतन्त्रका सूचकांकहरु पनि झस्काउने खालका देखिएका छन् । नेताहरूलाई पटक पटक अदालतले विधिको शासनको पाठ पढाउनुपर्ने अवस्था रहेको छ । न्यायालय पनि कहिले काँहि आफैँ विवादित बन्ने गरेको छ ।

यी सबै दृष्यहरु राजनीतिक दलका नेताहरूले देखिरहेका भए पनि त्यसलाई समाधान गर्न सकेका छैनन् । राजनीतिक दल भनेका जनताका सेवक हुनुपर्नेमा उनीहरू जनताका मालिक जस्ता भएका छन् । सत्ता प्राप्तिका लागि राजनीतिक दलहरू र तिनका नेताहरू आफ्नो राजनीतिक दलको सिद्धान्त र विचारलाई तिलाञ्जली दिएर आफ्नो सिद्धान्त विपरितका दलहरू मिलेर सत्ताको भोग गरिरहेका छन् । जनताले नै राजनीतिक दलहरूको हैसियत तोकिदिएका भए पनि उनीहरूले जनतालाई सत्तामा पुग्ने भर्‍याङमात्र बनाएका हुनाले लोकतन्त्रमा पनि जनताले विश्वास गर्न सकिरहेका छैनन् । नेपाली कांग्रेस आफूलाई सबैभन्दा पुरानो पार्टी भएको र लोकतन्त्र नै आफ्नो आदर्श रहेको बताउँदै आएका भए पनि उसको व्यवहार भने ठीक उल्टो देखिएको छ ।

२०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तन पछि नेपाली कांग्रेसले नै सबैभन्दा बढी समय सत्ताको नेतृत्व गरेको भएपनि पछिल्लो समयमा कांग्रेस बिस्तारै ओरालो लाग्दै गएको छ । कांग्रेसले आफ्नो सिद्धान्त र नीति अनि विचारलाई परित्याग गर्दै गएको छ । त्यसको प्रत्यक्ष प्रमाण हो वैशाख १० गते भएको तनहुँ निर्वाचन क्षेत्र नं १, चितवन निर्वाचन क्षेत्र २ मा बाहेक बारा निर्वाचन क्षेत्रमा त आफ्नो उम्मेदवारसम्म खडा गर्न नसक्नु ।

तनहुँ निर्वाचन क्षेत्र १ मा कांग्रेस नराम्रोसँग पराजित भएको छ भने चितवन निर्वाचित क्षेत्र न. २ मा समेत पराजित भएको छ । यो उपनिर्वाचनको परिणामले कांग्रेसलाई नराम्रो झड्का दिएको छ । कांग्रेसले आफूलाई मात्र लोकतन्त्रवादी पार्टी भन्ने गरेको र आफू बाहेक अरू सबै कम्युनिष्ट हुन् भनिरहेको बेला झण्डै १ वर्ष अघि गठन भएको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) ले कांग्रेसलाई ठुलो झड्का दिएको छ । कांग्रेस त्यागेर रास्वपामा गएका अर्थशास्त्री ड. स्वर्णिम वाग्लेले नै कांग्रेसका उम्मेदवारलाई तनहुँ १ मा भारी मतले पराजित गरिदिएका छन् ।

वाग्ले उपनिर्वाचन हुनु भन्दा केही अगाडि मात्र रास्वपामा गएका थिए । वाग्लेलाई पराजित गर्न प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालसहित कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा, माधव नेपाल र ड. बाबुराम भट्टराई तनहुँ पुगेर कांग्रेसका उम्मेदवार गोविन्द भट्टराईको पक्षमा मत मागेका थिए । प्रधानमन्त्री दाहालले त भट्टराईलाई जिताएर पठाउनुहोस् म मन्त्री बनाइदिन्छु भन्ने आश्वासन समेत जनतालाई दिएका थिए । तर जनताले बहालवाला प्रधानमन्त्री र तीन पूर्व प्रधानमन्त्रीको आग्रहलाई अस्वीकार गरि वाग्लेलाई भारी मतले विजयी गराएका छन् । जनतालाई पटक पटक झुटा आश्वासन दिएको र निर्वाचित भएपछि सत्ताको खेलमा नै नेताहरू सक्रिय भएका हुनाले यसपटकको उपनिर्वाचनमा जनताले पुराना दललाई विश्वास गर्न सकेनन्, अहिलेकाे सत्य वास्तविकता भनेको यही हो । जनतालाई एक दुई पटक ढाँट्न सकिन्छ सँधैभरी ढाँट्न सकिँदैन भन्ने प्रमाणित त यसपटकको उपनिर्वाचनमा देखिएको परिणामले नै देखाइदिएको छ । अब पनि आफूलाई पुराना पार्टीहरू भन्नेहरू नसच्चिएको खण्डमा २०८४ मा हुने आम निर्वाचनमा उनीहरूको पत्तासाफ हुने अवस्थामा उनीहरू पुगेका छन् ।

हालै सम्पन्न भएको तीन क्षेत्रको उपनिर्वाचनमा बिलकुल नयाँ दल र नयाँ दलका उम्मेदवारलाई पनि अस्वाभाविक रुपमा जिताएर जनताले थोरै भएपनि आफ्नो निराशालाई निकास दिएका छन् । जनताको निराशालाई आशामा बदल्ने काम राजनीतिक दल र तिनका नेताहरुकै भएको भएपनि अहिलेकाे अवस्था हेर्दा त्यस्तो देखिएको छैन । मूलधारको राजनीतिक भन्दा बाहिरको रास्वपाले कस्तो आकार लिन्छ भन्ने सकिने अवस्था अहिले नै देखिएको नभएपनि यस्तो राजनीतिक पर्यावरण अशोभनिय तवरमा प्रियतावाद हुर्किरहेको भन्ने सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।

प्रियतावादबाट ठगिने भनेका जनता नै हुन् । प्रियतावाद भनेको जनतालाई ठग्ने प्रमुख माध्यम हो । त्यसभित्र अति राष्ट्रवाद, धर्म वाद, जाति वाद, उग्र राष्ट्रवाद सबै पर्दछन् । प्रियतावादमा जनताप्रति उत्तरदायी हुनु नपर्ने जे जसरी भएपनि ठगिरहने र आफूले बोलेको कुराहरू पूरा गर्न नपर्ने र अनि जहिले सुकै पनि सत्तामा नै पुग्नुपर्ने, आफ्नो पार्टीको उत्तराधिकारी बनाउनु नपर्ने र आर्यघाटमा पुग्ने बेलासम्ममा पनि पदमै बसिरहने र जनतालाई ठगी रहनेहरू नै प्रियतावादका जन्मदाता हुन् । प्रियतावादमा जालझेल, षडयन्त्र र आफ्नो नीति सिद्धान्तलाई तिलाञ्जली दिएर भएपनि सत्तामा पुग्ने खेललाई नै प्राथमिकतामा राखिने गरेको र जनतालाई झुटा आश्वासनका पोकाहरु बाँडिने  भएकाले जनताले पटक पटक ठगिनु परेको छ ।

प्रियतावादमा आफू बाहेक अरू कोही छैनन् भनेर जनतालाई ठग्ने गरिँदै आएकोले गर्दा यसपटक प्रियतावादीहरुलाई जनताले पत्याइदिएनन् । राजनीतिक दलहरूले जमिनमा टेकेर राजनीति गर्नुपर्ने आजको पहिलो आवश्यकता हो । राजनीतिक दल तथा तिनका नेताहरूको मुख्य उद्देश्य भनेको आफ्नो सत्ताभोग तथा आफ्नो सुख सयल नभएर नागरिकको कल्याणको विषय हुनुपर्ने अहिलेको पहिलो आवश्यकता हो । नेताहरूले पटक पटक भ्रम छर्न खोजेजस्तो फेरिएको शासन व्यवस्था नै सम्पूर्ण उपलब्धि हुँदै होइन । राजनीतिक परिवर्तन त्यति बेला मात्र सार्थक हुन्छ यो आम जनताको जीवनसँग जोडिन्छ ।

अहिलेको लोकतन्त्रमा त्यस्तो कुनै रुप देखिएको छैन । त्यसैले भन्न सकिन्छ दल र नेताहरू विजेता भएका छन् तर नागरिक पराजित हुँदै गएका छन् भनेर । नेताहरूको सीमित वृतमा जोडिएको यो लोकतन्त्रलाई नागरिकका समस्या र कठिनाइसँग जोडिन आवश्यक रहेको छ । राजनीतिक व्यवस्था बदल्न फेरी जनताले सडकमा आउन नपरोस् त्यसको हेक्का दल र तिनका नेताहरूलाई बेलैमा होस् ।

हालै सम्पन्न भएको उपनिर्वाचन पनि मुद्दाविहिन रह्यो । त्यसो त, नेपाली राजनीतिक मुद्दा विहीन अवस्थामा रहेको छ । गएको आम निर्वाचनमा पनि दलहरूले नवीन मुद्दाहरू अघि सार्न सकेका थिएन । तिनले पुरानै घोषणापत्र कपी पेष्ट गरेर जनतासामू गए । राजनीतिक वैचारिक आधार भूमि बिर्सिँदै सत्तामुखी बनेका दल र तिनका नेताले जनतालाई आकर्षित गर्ने मुद्दा अघि सार्न सकेका थिएनन् र अहिलेको उपनिर्वाचनमा पनि जनतालाई आकर्षित गर्ने कुनै मुद्दा पनि दलहरूले अघि सार्न सकेनन् । उपनिर्वाचनको कार्यनीति के हो ? कुन वैचारिक र राजनीतिक कार्यको धरातलमा दलहरू निर्वाचनमा होमिएका थिए ? सत्ता गठबन्धनले गठबन्धनका उम्मेदवारलाई मत माग्दा यसको उत्तर दिन सकेको थिएन ।

तनहुँमा पुगेर प्रधानमन्त्रीले कांग्रेसका उम्मेदवारलाई आफ्नो साझा उम्मेदवार भएको बताउँदै उनलाई जिताएर पठाउनुहोस् मन्त्री बनाइदिन्छु भन्ने उधारो आश्वासन जनतालाई दिएका थिए । कांग्रेसका सभापति देउवाले समेत अनेक आश्वासन बाँडे । अर्थात सत्ता गठबन्धनका नेताहरूले उधारो आश्वासन बाहेक आफ्ना उम्मेदवारलाई मत माग्ने आधार नै देखिएको थिएन । सत्ता गठबन्धन र त्यसमा पनि कांग्रेस सिंगो संयन्त्र जसरी चितवन र तनहुँमा केन्द्रीत थियो, त्यो स्वाभाविक छँदै थिएन । त्यही कारणले गर्दा पनि जनताले कांग्रेसका र सत्ता गठबन्धनका साझा उम्मेदवारलाई पत्याइदिएनन् । प्रधानमन्त्रीसहित कांग्रेसका सभापति लगायत महामन्त्रीले रास्वपाका उम्मेदवार वाग्लेलाई व्यक्तिगत गाली गलौज गर्नु बाहेक अन्य विषयमा कही नबोलेका हुनाले तनहुँ र चितवनमा कांग्रेसका र सत्ता गठबन्धनका साझा उम्मेदवारलाई दुवै ठाउँमा रास्वपाका उम्मेदवारले नराम्रोसँग पराजित गरेर आफूलाई वैकल्पिक शक्तिको रुपमा उभ्याएका छन् ।

पुराना दलले सत्ता प्राप्तिका लागि जसरी आफ्नो नीति, सिद्धान्तलाई छोडेर सत्ता भोगमा लागे त्यसरी नै नयाँ दलहरू पनि हतार हतारमा सत्ता भोगमा नै लाग्नु भनेको किमार्थ उचित हुन सक्दैन । नयाँ दलहरूले पुरानाले सक्दैनन् सकेनन् हामी सक्छौँ, गछौँ भन्नु बाहेक अन्य केही गरेको र उनीहरूको कुनै ठोस कार्यक्रम समेत देखिएको छैन । हामी नै विकल्प हाैं भने पनि तिनले पनि जनतालाई भरोसायोग्य विकल्प दिन सकेको देखिएको छैन । राजनीतिमा लागेपछि सत्ता भोगको लागि लाग्नु अन्यथा होइन तर तिनले बिर्सन नहुने कुरा के हो भने मुद्दा अनि राजनीतिक सिद्धान्त र जग विनाको सत्ता प्राप्तिको दौडले लोकतन्त्रको संस्थागत विकासलाई बल पुर्याउन सक्दैन । निर्वाचनलाई सत्ता हतियारको माध्यम मात्र बनाउन खोज्दा लोकतन्त्र बलियो हुन सक्दैन । बरु त्यसबेला लोकतन्त्रकै खिल्ली उड्छ । त्यसैले परम्परावादी र नयाँ दलहरूले बेलैमा सच्चिएर त्यसतर्फ ध्यान पुर्याउनु आवश्यक रहेको छ ।

यसपटकको उपनिर्वाचनको परिणामले सत्ता समीकरण र राजनीतिमा खासै असर नपर्ने भए पनि परम्परावादी दलहरू नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्रलाई भने राम्रो पाठ सिकाएको हुनुपर्दछ । रास्वपाको जिल्ला तहमा कुनै कमिटीहरू समेत गठन भएका छैनन् । उसका कुनै पनि भातृ संगठन समेत रहेका छैनन् । प्रदेश सभामा उसले आफ्ना उम्मेदवार नै उठाएको छैन । प्रदेश सभा मुलुकको लागि बोझ भएको भन्दै प्रदेश सभा खारेज हुनुपर्ने उसको अडान रहेको छ । तर जिल्ला तहमा संगठन भएका र धेरै भातृ संगठनहरु समेत भएका कांग्रेस, एमाले र माओवादी केन्द्रका नेता तथा कार्यकर्ताहरूले समेत आफ्नो उम्मेदवारलाई मत दिएनन् आखिरी किन ?

सत्ता गठबन्धनका उम्मेदवारलाई नराम्रोसँग जनताले पराजित गरिदिएकाले गर्दा पुष्पकमल दाहाल नेतृत्वको सरकारलाई जनताले पत्याएको देखिएन । नेपाली कांग्रेसले आफ्नो पार्टीको नीति, सिद्धान्त र विचारलाई पुष्पकमल दाहालको पाउँमा बुझाएकाले गर्दा पनि कांग्रेसकै नेता तथा कार्यकर्ताहरूले कांग्रेसका उम्मेदवारलाई मत दिएनन् । सत्ता गठबन्धनमा रहेका १० दलका उम्मेदवार दुई निर्वाचन क्षेत्रमा पराजित हुनु भनेको सत्ता गठबन्धनकै असफलताको धोतक हो । अब कांग्रेस र एमाले सच्चिएर अघि बढ्न नसकेको खण्डमा उनीहरू पनि सकिने नै हुन् ।

त्यसैले गर्दा कांग्रेसले आफ्नो हैसियत अनुसार अहिलेको सत्ता गठबन्धनबाट बाहिर आएर नेकपा एमालेको सहयोग र समर्थनमा सत्ताको नेतृत्व लिएर जनताको सेवामा लाग्नु नै राष्ट्र र जनताको हितमा हुने प्रष्ट रुपमा देखिन्छ । त्यसैले अब कांग्रेस, एमाले मिल्नुको विकल्प रहने । अहिलेको लोकतन्त्रलाई कसैबाट संकट छ भने नेताहरूबाट संकट देखिन्छ । सत्ता मोह र व्यक्तिगत स्वार्थले गर्दा लोकतन्त्र नै संकटमा पर्ने सम्भावना समेत देखिएको छ । त्यो पनि नेताहरुकै कारण ।