कर्मकाण्डमा सीमित गुरु पूर्णिमा ?

टंकप्रसाद गैह्रे   

गुरु पूर्णिमालाई ज्ञान , चेतना, शक्ति, सामर्थ्यका रुपमा भन्दा पनि आज मनाइएको परम्पराले  औपचारिकता मात्र  प्रदान गरेको छ  ।  गुरु ज्ञान,कर्म,धैर्य र ध्यानको समन्वय हो । गुरु शब्दलाई अन्धकारमा रुमल्लिएकालाई ज्ञान रुपी उज्यालो आत्मिक चेतना दिने शक्तिका रुपमा बुझिन्छ । प्रत्येक वर्ष आषाढ शुक्ल पूर्णिमाका दिन गुरु पूर्णिमाका रुपमा मनाउने गरिन्छ । आषाढ शुक्ल पक्षका रात आकाशमा अन्धकार नभइ पूर्ण चन्द्र हुने भएकाले उज्यालो रात हुने यस दिनलाई पूर्णिमा भनिन्छ ।

पूर्णिमाका दिन  वेद, पुराण, महाभारतका रचयिता कृष्ण द्वैपायन वेद्व्यासको पनि जन्म भएकोले यस तिथिलाई ब्यास पूर्णिमा पनि भनिन्छ । वाल्मीकि ऋषिको जयन्ति पनि गुरु पूर्णिमा कै दिन मनाउने गरिन्छ । हिन्दु, जैन, बुद्धिस्ट, शिखहरुले गुरु पूर्णिमालाई भव्यताका साथ मनाउने गर्दछन । शिवलाई प्रथम गुरुका रुपमा लिइन्छ भने  विष्णु भगवान द्वितीय गुरुका रुपमा लिइन्छ । विष्णु भगवानका अंश कृष्ण द्वैपायन हुन । बह्रमा , विष्णु, महेश्वर नै सृष्टिका रचयिता भएकाले सृष्टिकर्ता सरह गुरुहरुको स्थान मानिन्छ ।  

पवित्र र पावन भगवान रुपी गुरुहरू तिरस्कार रुपी हुनुका अवयवहरू के के हुन ? अहिलेको वर्तमान समयमा गुरुको महत्व र गरिमाको ओझ ओझेलमा किन के कारणले परेको छ । किन के कारणले गर्दा गुरुको गुरुत्वाकर्षण घटिरहेको छ । अर्थ रुपी समाजमा ज्ञानरुपी गुरुप्राप्त गर्न किन कठिन देखिएको छ । बजारमा स्वघोषित गुरुको उपमा दिएर जसलाई सम्मान गर्दा पनि गुरु भनेर बोलाउने परिपाटी समाजमा व्याप्त के कारणले भैरहेको छ । 

अहिलेको समयमा गुरुलाई मान सम्मान भन्दापनि अपमान र तिरस्कार गर्ने चलनले गर्दा पनि समाजमा छलकपट, लुटपाट, भ्रष्टाचार बढिरहेको छ । समाजमा व्याप्त विकृति र विसंगति हटाउन असल गुरुहरू र असल शिष्य हुन आवश्यक रहेको छ । गुरु  र शिष्यको सम्बन्धको परम्परा हराउनु, एकदिन मात्र गुरुको महत्व दर्शिनुका अवयवहरूका कारणले सामाजिक विकृति बढिरहेको छ । गुरुहरुमा गुरुत्व नभएर नै समाज विकृत बनेको हो । वर्तमान समयका गुरुहरुमा  गुरुत्व घटनु, एक दिन मात्रै गुरुको चर्चा उपचर्चा गर्नाले  के वास्तविक गुरु कृपा हुन्छ विश्वविद्यालय, विद्यालयहरुले यस्तै परम्परालाई निरन्तरता दिनु गुरु पूर्णिमाको सन्देश हो ।

अवश्य पनि गुरु शिष्य परम्परा  सदाका लागि हुनु पर्दछ । गुरु भित्र रहेका  स्वार्थी , लोभी, लालची,माया, मोहका  विषयवस्तुहरू हराउदै ज्ञान भाव प्रकट भएमा  एकदिन समाजमा देखिएको विकृति र विसंगति हटेर सभ्य समाज अवश्य निर्माण हुने छ । गुरु ज्ञान र कर्ममा भन्दा पनि अर्थमा लिप्त भएकोले भष्ट्रचारी प्रकृति वृद्धि भएको हो  । चेतना र विवेकको अभ्यास कमीको कारणले गुरुत्व घटेको हो ।केही निजी लगानीमा मुनाफा आर्जन गर्ने संघ संस्थाहरुको कारणले गुरुमा घटेको छ । समय सन्दर्भ अनुसारको गुरुहरूको प्राविधिक ज्ञानको कमीको कारणले महिमा कम रहेको हो ।

गुरुहरुलाई प्राचीन मूल्य र मान्यता  पालना गर्दा नयाँ आधुनिकता अहिलेको आधारभूत समाजको आवश्यकता समेत बोध नहुनुले गुरुहरु ओझेलमा परेका हुन । चेतनाको दुनियाँमा , प्रविधिको संसारमा अहिलेका शिक्षार्थीहरुमा अनुशासन , नैतिकता, इमानदारिता, असलनियत , सदाचार हुनु आवश्यक रहेको छ पूर्वीय ज्ञान , पाश्चात्य शैलीको अनुशरण गर्ने शैलीमा परिमार्जन गर्न आवश्यक देखिन्छ ।गुरुमा हुने.शिक्षा र साधनाको कमीका कारण पनि महत्व कम भएको हो धर्मका नाममा देखिएका विकृति र विसंगति हटाउदै ज्ञानको संसार फिजाउन अहिलेको आवश्यकता देखिन्छ । अहिलेको विज्ञान र प्रविधिको युगमा समय सन्र्दभ अनुसारको कर्म र ज्ञानको  समायोजन गुरुहरुले गर्ने पर्दछ । 

गुरुबह्रमा , गुरुविष्णु,गुरुदेवो महेश्वर
गुरु साक्षात पर बह्रमा तस्मै श्री गुरवे नमः 
ध्यानमूलम गुरुमुर्ति, पूजामुलम गुरो पदम
मन्त्रमूल गुरोर्वाक्य मोक्षमूल गुरोः कृपा ।

बह्रमा , विष्णु, महेश्वरका साक्षात् रुपमा मानिएको छ । भक्ति, मुक्ति र ऐश्वर्य प्रदान गर्ने व्यक्तित्व नै गुरु हो । ध्यान , ज्ञान , धैर्य र कर्मको साधनाको देन गुरु हो । अभिभावकले जीवन दिए भने गुरुहरुले नै बाँच्न सिकाउने ज्ञान दिनु भएको छ । मानवता, इमान्दारिता, सद्विचार, सदाचार, सद्ज्ञान, सदमार्ग , सद्चरित्र देखाउने व्यक्ति नै गुरु हो । शास्त्रहरुमा विद्या गुरुणाम् गुरु भनेर विद्यालाई नै गुरु मानेको छ । वास्तवमा गुरु भनेको ज्ञान नै हो । पतिरेको गुरुस्त्रीणाम, अमोक्षो धर्मविवाहानाम भनेर पतिलाई नै पत्निहरुको गुरुका रुपमा लिएको पाईन्छ । वेदका रचयिता वेदव्यासकालीन समयबाट नै गुरु शिष्यपरम्परा स्थापित भएको हो ।

गकार सिद्घिद् ओतप्रोत रेफो पापस्य हारक
उकारो विष्णुविष्णु प्रीतयात्मा गुरुः  पर । 

अन्धकारबाट हटाई ज्ञान रुपी उज्यालो दिने व्यक्ति नै गुरुको दर्जामा उभिन सकछन । वर्तमान समयमा समाजलाई देखावटी गुरु भन्दापनि ज्ञान , ध्यान , धैर्य , कर्म सिकाउने गुरुको आवश्यकता रहेको छ । पूर्वीय र पाश्चात्य समाजमा  गुरु पादरी, पोपहरुलेराज्य सञ्चालन गर्ने परम्पराबाट नै राजनीतिको शुरुवात भएको हो । अहिले गुरुहरुको हातबाट राज्य सञ्चालन नहुँदा समाजमा विकृति र विसंगति बढिरहेको छ । आडम्बरी, लोभी , लालची ,काम,कोध्र, माया मोह गुरु गुण होइन ।गुरुहरु सरल, सादगी, भक्ति, मुक्ति , ऐश्वर्य, ज्ञान, ध्यान, धैर्य र कर्म सिकाउने भएमा समाजमा देखिएका विकृत परम्परा आफै विनाश भएर जान्छन । नत्र एकदिन मनाइने गुरु पुर्णिमा कर्मकाण्डीमात्र हुन्छ ।