बाह्य सूचक सकारात्मक बन्दा पौने तीन खर्ब घाटामा रहेको देशको अर्थतन्त्र २ खर्ब २८ अर्ब नाफामा

२६ असार, काठमाडौं । नेपालको अर्थतन्त्र कोरोना महामारी सुरु हुनु अगाडि कै स्थितिमा फर्किएको छ । अर्थतन्त्रका बाह्य सूचकमा सामान्य सुधार आउँदा नेपालको अर्थतन्त्र सवा २ खर्बले बचतमा पुगेको हाे । आन्तरिक सूचकमा पनि यसरी नै सुधार आए अबकाे ६ महिनाभित्रमा नेपालको अर्थतन्त्रले सही ट्रयाक समात्ने अधिकारीहरू बताउँछन् ।  

एक वर्षअघि करिब पौने तीन खर्ब रूपैयाँले घाटामा रहेको शोधनान्तर स्थिति गत जेठसम्ममा सवा २ खर्ब रूपैयाँले बचतमा छ । शोधनान्तर पछिल्ला महिनामा बढ्दो रेमिट्यान्स र घट्दो आयातका कारण बचतको अवस्थामा पुगेको हो । गत जेठसम्ममा शोधनान्तर स्थिति २ खर्ब २८ अर्ब ९८ करोड रूपैयाँले बचतमा रहेको राष्ट्र बैंकको मासिक प्रतिवेदनले देखाएको छ । गत आर्थिक वर्षको ११ महिनासम्ममा यो सूचक २ खर्ब ६९ अर्ब रुपैयाँले घाटामा थियो ।

यसरी नेपालको अर्थतन्त्रको बाह्य क्षेत्रको सूचक कोभिड–१९ पूर्वकै अवस्थामा फर्किएको देखिन्छ । रेमिट्यान्समा भएको वृद्धि र आयातमा आएको कमीका कारण बाह्य क्षेत्र त्रासदीपूर्ण अवस्थाबाट बाहिरिएको नेपाल राष्ट्र बैंककको भनाइ छ । सोमबार सार्वजनिक गरेको चालू आर्थिक वर्षको ११ महिनाको तथ्यांकले पनि यसलाई पुष्टि गर्छ । मुलुकको भुक्तानी सन्तुलन दुई खर्ब २८ अर्ब ९८ करोड रूपैयाँले बचतमा जानु सकारात्मक हो ।  
 
राष्ट्र बैंकले साउनको पहिलो साता आगामी आर्थिक वर्षको मौद्रिक नीति ल्याउने तयारी गरिरहेको छ । ११ महिनाको आर्थिक परिदृश्यले आगामी कार्यदिशा तय गर्नमा मार्गनिर्देशन दिएको राष्ट्र बैंकको भनाइ छ । तर, आर्थिक स्थायित्वलाई केन्द्रमा राखेर अहिलेको शिथिल आर्थिक क्रियाकलाप बढाउनुपर्ने अवस्था देखिएको छ । आर्थिक वर्ष ०७६÷७७ को प्रथम ११ महिनामा शोधनान्तर स्थिति एक खर्ब ७९ अर्ब ३७ करोडले बचतमा थियो । 

त्यसपछिका आर्थिक वर्षहरूमा शोधनान्तर स्थिति घाटामा जान थाल्यो । मुलुकबाट भित्रिने रकमको तुलनामा बाहिरिने रकम बढी हुँदै गएपछि गत आर्थिक वर्षमा यो स्थिति दुई खर्ब ६९ अर्ब ८१ करोडले घाटामा पुगेको थियो । तर, पछिल्लो समय शोधनान्तर स्थिति बचतमा जानेक्रम बढ्दै गएको र विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा समेत वृद्धि भएर बाह्य क्षेत्र कोभिडपूर्व स्थितिमा फर्किएको राष्ट्र बैंकको भनाइ छ ।  

राष्ट्र बैंकका अनुसार ११ महिनामा विदेशी विनिमय मुद्रा सञ्चिति नौ महिना १८ दिनको वस्तु तथा सेवाको आयात धान्न पर्याप्त छ । हाल यस्तो सञ्चिति गत असारको तुलनामा २१.८ प्रतिशतले बढेर १४ खर्ब ८० अर्ब रुपैयाँ (११ अर्ब ३० करोड अमेरिकी डलर) कायम भएको छ । मुद्रास्फीतिसमेत १५ महिनायताकै कम ६.८३ प्रतिशतमा झरेको छ । यसले बाह्य क्षेत्र सुविधाजनक स्थितिमा पुगेको देखाएको प्रवक्ता भट्टको भनाइ छ । उनले भने, ‘प्रि–कोभिड लेबलमा आइरहेको छ । यो शोधनान्तर बचतमा आएको छ, यो राम्रो हो । सञ्चितिमा सुधार आएको छ । यसले बाह्य क्षेत्र सुविधाजनक देखिन्छ ।’ 

अहिले भारतलगायत अन्तर्राष्ट्रिय रूपमै मुद्रास्फीति घटिरहेकाले अर्थतन्त्र सुधारको बाटोमा लम्किएको छ । साथै, बजारको ब्याजदरसमेत घट्दै गइरहेकाले अर्थतन्त्रका लागि सुखद भविष्यको संकेत देखापरेको उनको बुझाइ छ । केन्द्रीय बैंकका अनुसार यस अवधिमा रेमिट्यान्स २२.७ प्रतिशतले वृद्धि भई ११ खर्ब १२ अर्ब ५२ करोड पुगेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा ४.१ प्रतिशतले बढेको थियो ।

अर्को तर्फ अर्थतन्त्रका बाह्य सूचकमा उल्लेख्य सुधार देखिए पनि आन्तरिक आर्थिक गतिविधि शिथिल छ । बैंकमा झन्डै ४ खर्ब रुपैयाँ बराबर लगानीयोग्य रकम थुप्रिएको छ, कर्जा माग छैन, बजार माग घटेको छ, उद्योगहरूको क्षमता उपयोग घटेको छ भने निर्यात र विदेशी लगानी बढ्न सकेको छैन । अहिलेको अवस्थामा बाह्य क्षेत्रको जोखिम कम भएकाले अब सरकारले आन्तरिक अर्थतन्त्रलाई गतिशील बनाउन पहल गर्नुपर्ने विज्ञको सुझाव छ । 

रेमिट्यान्स निरन्तर रूपमा बढेको, शोधनान्तर स्थिति बचतमा रहेको र विदेशी विनिमय सञ्चिति १४ खर्ब ८० अर्ब पुगेको छ । यद्यपी निर्यात बढेको छैन, सेवा क्षेत्र पनि ऋणात्मक छन्, यस्तो अवस्थामा बाह्य क्षेत्र सबल देखिएको छ ।  गत असोजअघि १४ महिनासम्म शोधनान्तर स्थिति घाटामा थियो । रेमिट्यान्समा सुधार, आयातमा कमी र विदेशी सहायतामा वृद्धि भएकै कारण १४ महिनापछि गत असोजमा पहिलो पटक शोधनान्तर स्थिति बचतमा गएको थियो । 

त्यसयता हरेक महिना शोधनान्तर बचतको रकम बढ्दै गएको प्रतिवेदनले देखाएको छ । शोधनान्तर बचतमा रहे पनि चालु खाता भने अझै घाटाकै स्थितिमा छ । तर हरेक पछिल्ला महिनामा चालु खाता घाटा रकममा भने घटिरहेको देखिन्छ । ०८० जेठमा यो खाता ५ खर्ब ९२ अर्ब रूपैयाँले घाटामा थियो । यसरी शोधनान्तर स्थितिमा सुधार भएसँगै वित्तीय प्रणालीमा तरलताको अवस्थामा पनि सुधार हुँदै आएको छ ।

विगतमा विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा कमी आएकै कारण सरकार र राष्ट्र बैंकले आयात नियन्त्रणका लागि नीतिगत व्यवस्था गरेका थिए । सोही कारण आयातमा कमी आएको र रेमिट्यान्समा सुधार भएकाले पछिल्ला महिनामा विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा लगातार सुधार भइरहेको राष्ट्र बैंकको प्रतिवेदनले देखाएको छ । बाह्य सूचकमा सुधार आएपछि सरकार र राष्ट्र बैंकले आयात नियन्त्रणका लागि अवलम्बन गरेका नीतिगत व्यवस्थाहरू हटाइसकेको छ ।

११ महिनाको अवधिमा वैदेशिक रोजगारीका लागि अन्तिम श्रम स्वीकृति (संस्थागत तथा व्यक्तिगत–नयाँ) लिने नेपालीको संख्या ४६.६ प्रतिशतले बढेकाले रेमिट्यान्स बढेको बताइएको छ । गएको ११ महिनामा ४ लाख ५९ हजार ४ सय १५ जनाले वैदेशिक रोजगारीका लागि अन्तिम श्रम स्वीकृति लिएका छन् ।

त्यसैगरी वैदेशिक रोजगारीका लागि पुनः श्रम स्वीकृति लिने नेपालीको संख्या समीक्षा अवधिमा ०.५ प्रतिशतले वृद्धि भई २ लाख ६० हजार २ सय ६२ पुगेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो संख्या २०८.३ प्रतिशतले बढेको थियो ।गत जेठ महिनामा वार्षिक बिन्दुगत उपभोक्ता मूल्यवृद्धि दर ६.८३ प्रतिशत छ । गत आर्थिक वर्षको सोही अवधिको तुलनामा यो १.७३ प्रतिशत बिन्दुले कम हो । अघिल्लो वर्षको सोही महिनामा यस्तो मूल्यवृद्धि दर ८.५६ प्रतिशत थियो । गत जेठको मूल्य वृद्धि दर गत वैशाखको भन्दा पनि कम हो ।

राष्ट्र बैंकको गत जेठमा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहको मूल्यवृद्धि दर ५.६६ प्रतिशत र गैरखाद्य तथा सेवा समूहको ७.७६ प्रतिशत रहेको राष्ट्र बैंकको तथ्यांकले देखाएको छ । ‘खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहअन्तर्गत मरमसला उप–समूहको वार्षिक बिन्दुगत मूल्य सूचकांक ३५.२९ प्रतिशत, रेस्टुरेन्ट तथा होटलको १४.३६ प्रतिशत, खाद्य तथा खाद्यजन्य पदार्थको १३.०६ प्रतिशत, दुग्धपदार्थ तथा अण्डाको १०.९८ प्रतिशत र सुर्तीजन्य पदार्थको ८.४९ प्रतिशतले बढेको छ,’ राष्ट्र बैंकको मासिक प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘सो अवधिमा घिउ तथा तेल उप–समूहको वार्षिक बिन्दुगत मूल्य सूचकांक १६.६० प्रतिशतले घटेको छ ।’ 

गैरखाद्य तथा सेवा समूहअन्तर्गत मनोरञ्जन तथा संस्कृति उप–समूहको वार्षिक बिन्दुगत मूल्य सूचकांक १५.७५, शिक्षाको १०.५६, विविध वस्तु तथा सेवाहरूको ९.३३, घरायसी उपयोगका वस्तुहरूको ८.४१ र फर्निसिङ तथा घरायसी उपकरणहरूको ७.८३ प्रतिशतले बढेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।