दातृ निकायसँग जति अनुरोध गरे पनि नेपालमा वैदेशिक लगानी नआउनुको कारण के हाेला ?
भेषराज पोखरेल
साउन १३, २०८० शनिबार १३:५४:१
अन्तर्राष्ट्रिय फोरमहरूमा प्रधानमन्त्री तथा अर्थमन्त्रीहरूले विदेशी प्रधानमन्त्री, अर्थमन्त्री तथा उद्योगी व्यवसायीहरूसँग नेपालमा लगानीको वातावरण बनाएका छौँ, लगानी गर्न आऊ भन्दै आएका छन् । अहिले विश्व अर्थतन्त्रका नायक तथा नायक बन्ने बाटोमा अघि बढिरहेका राष्ट्रबीच आर्थिक मामिलामा प्रतिस्पर्धा चलिरहेको अवस्थामा नेपालजस्तो रणनीतिक क्षेत्रमा विदेशी लगानी भित्र्याउन कठिन नपर्नु पर्ने हो । पछिल्लो समय नेपालका विभिन्न सरकारहरूले लगानीसम्बन्धी नीतिगत जटिलता हटाउन प्रयास पनि गर्दै आएका छन् ।
नीतिगत अप्ठ्यारा हटाएर, लगानीको वातावरण सरल बनाएर मात्रै लगानी आउन सक्दैन । त्यसका लागि कच्चा पदार्थको उपलब्धता, पूर्वाधारदेखि अनेकौं कुराको आवश्यकता पर्छ । अर्को, सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा उत्पादित वस्तु कहाँ बेच्ने भन्ने कुराको स्पष्टता हुनु आवश्यक हुन्छ । नेपाल विशाल अर्थतन्त्र भएका, वृहत् बजार भारत र चीनजस्ता छिमेकी राष्ट्रबाट घेरिएको भए पनि यी राष्ट्रसँगको व्यापारलाई व्यवस्थित गर्न सकेको छैन । यी दुवै छिमेकीसँगको व्यापार व्यवस्थित भए मात्र बाह्य लगानी भित्रन सक्छ भने आन्तरिक लगानी त बढ्ने नै भयो । सहज व्यापारको अभावमा अहिले नेपालमा विदेशी लगानी प्रतिबद्धताको अति थोरै रकम मात्र भित्रिएको छ । सरकारले यता नसोचेर लगानीको अनुरोध मात्रै गर्नुले के लाभ होला ?
छिमेकी राष्ट्रमा ठूलो बजार छ तर नेपालले चाहेर मात्र ती बजार उपयोग गर्न सक्ने अवस्था छैन । आयात होस् या निर्यात दुवै व्यापार नेपालले चाहेर हुने नभई यी दुई छिमेकी राष्ट्रका व्यापारीले चाहेर मात्रै हुने अवस्था छ । भारतसँग खुला सीमा भए पनि स्वतन्त्र व्यापारका नियम अन्तर्गत चलेको छैन । चीनको व्यापार पनि त्यस्तै अवस्थामा छ । नेपालमा उत्पादित वस्तुको माग भारतमा बढ्नेबित्तिकै एन्टी डम्पिंग चार्जदेखि अन्य कर लगाउन थालि हालिन्छ । तरकारी होस्, चामल होस्, फलफूल होस् राम्रो उत्पादन भएको छ भने भारतबाट ठूलो मात्रामा तिनै सामग्रीको ओइरो लाग्छ ।
नेपालका उत्पादक मारमा पर्छन्, उता उत्पादनमा कमी भए तत्काल निर्यातमा रोक लगाउँछ । भर्खरै भारतले चामल निर्यातमा रोक लगाएको छ । अब नेपालमा चामलको भाउ कति आकाशिने हो भन्न सकिन्न । यसलाई सरकारले व्यवस्थित गर्न सक्ने अवस्था छैन । चीनसँगको व्यापारमा पनि नेपालले अझ कडा अवरोध व्यहोर्दै आएको छ । नेपाल–चीनबीचको खासा नाका भूकम्पपछि चीनले एकतर्फी रुपमा बन्द गरिरह्यो । रसुवागढी नाका पनि कोरोना यता बन्द गरियो । यस्तो अवस्थामा आन्तरिक तथा वैदेशिक लगानी बढेर उद्योग क्षेत्रको विकास हुने कुरा भएन ।
उद्योग विभागको तथ्यांक अनुसार आर्थिक वर्ष २०७९।०८० को ११ महिनामा ३४ अर्ब ५४ करोड ४ लाख रूपैयाँ बराबरको प्रत्यक्ष विदेशी लगानीको प्रतिबद्धता आयो तर लगानी ५ भागको एक भागभन्दा कमी आयो । सो वर्षको ११ महिनामा ६ अर्ब ४५ करोड ४८ लाख रुपैया लगानी मात्रै भित्रिएको छ । यसमध्ये १ अर्ब ८० करोड पुरानो लगानी बाहिरिएको छ । त्यसलाई कटाउँदा प्रत्यक्ष लगानी जम्मा ४ अर्ब ६४ करोड ७५ लाख रूपैयाँ हुन आउँछ । ०७८।७९ मा ४६ अर्ब ७६ करोड ६६ लाख रूपैयाँ प्रत्यक्ष विदेशी लगानीको प्रतिबद्धता आएकोमा १७ अर्ब ८७ करोड ८४ लाख रुपैयाँ भित्रिएको थियो । सरकारले लगानीको सीमा ५ करोडबाट २ करोडमा झारेको छ तर पनि लगानी सन्तोषजनक छैन । निर्यात व्यापारको सुनिश्चितता नभई वैदेशिक लगानी भित्रन कठिन छ ।
अहिले वैदेशिक लगानी निराशाजनक छ नै आन्तरिक लगानी पनि कमजोर बन्दै गएको छ । गत आर्थिक वर्ष राष्ट्र बैंकले बैंकहरुको ऋण लगानी १२ दशमलव ५ प्रतिशतले वृद्धि गर्ने लक्ष्यसहित मौद्रिक नीति ल्याएको थियो तर ऋण लगानी ३ प्रतिशतले मात्रै वृद्धि भयो । यसले पनि औद्योगिक लगानीको निराशाजनक अवस्था देखाएको छ । यो आर्थिक वर्षको बजेटमा औद्योगिक लगानी बढाउनका लागि लगानी पुँजीको सीमा घटाइएको छ । अनलाइनबाट फारम भर्न पाइने र १ सय रूपैयाँमै उद्योग खोल्न पाइने व्यवस्था गरिएको छ । यसले आन्तरिक लगानी बढ्ला कि भन्न त सकिएला तर बैंकको ब्याज कम नहुने हो भने यो व्यवस्थाले पनि औद्योगिक लगानी उल्लेख्य रुपमा बढ्ने छैन । हुन त अहिले खुकुलो मौद्रिक नीति आउनुपर्ने निजी क्षेत्रका माग र अर्थमन्त्रीको अभिव्यक्तिलाई मध्यनजर गरेर होला राष्ट्र बैंकका गभर्नरले नरम मौद्रिक नीति ल्याइएको बताएका छन् ।
वास्तवमा औद्योगिक लगानी बढाएर उत्पादनमा प्रगति गर्ने हो भने छिमेकी राष्ट्रहरूसँगको व्यापारलाई व्यवस्थित गर्नुपर्छ । नेपालमा बनेका जुनसुकै सामग्री भारत तथा चीन दुवै छिमेकी देशमा सरलसँग पठाउन सक्ने हो भने वैदेशिक लगानीको कुनै कमी हुँदैन । आन्तरिक लगानी पनि बढेर जान्छ । सरकारले सबैभन्दा पहिला यसलाई गम्भीर रुपमा लिनुपर्छ । अर्को, आन्तरिक खपत पूरा गर्ने गरी उत्पादनलाई जोड दिने हो भने पनि त्यसका लागि वातावरण तयार गर्नु आवश्यक हुन्छ ।
आन्तरिक व्यवसायलाई प्रोत्साहन गर्न पनि बाह्य मुलुकबाट हुने आयातलाई पूर्ण रुपमा व्यवस्थित नगरी हुँदैन । नेपालमा कुनै वस्तु उत्पादनका लागि उद्योग खोल्ने तर भारतबाट नेपालको उत्पादनभन्दा सस्तोमा ठूलो मात्रामा ल्याएर बजार भर्ने हो भने त्यो उद्योग चल्न सक्दैन । होइन, उद्योग क्षेत्रलाई व्यवस्थित गर्न सकिन्न भने पर्यटन क्षेत्रमा विशेष जोड दिन सक्नुपर्यो । जलविद्युतमा जोड दिन सक्नुपर्यो । अहिले नेपालमा सम्भावना भएको क्षेत्रमा सिमेन्ट उद्योग पनि बन्न गएको छ । अहिले नेपाली सिमेन्ट भारतमा निर्यात हुन थालेको छ । त्यसमा आन्तरिक लगानीलाई प्रोत्साहन गर्नु जरुरी छ ।
दक्षिण एसियाली सहयोग संगठन सार्क त मृतप्रायः भयो नै भारतले बिमस्टेकलाई अगाडि बढाउन चाहेको छ । यो संगठनका राष्ट्रबाट लाभ लिन पनि नेपालले सबैभन्दा पहिले देशभित्र सुशासन, भ्रष्टाचारविहीन राज्यसंयन्त्र र विकास बजेट खर्च गर्न पूर्ण रुपमा जोड दिन सक्नुपर्छ । नेपालका राष्ट्रिय नीति नियम राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय दलाली समूहबाट मुक्त हुन सक्नुपर्छ । बजेट बन्दा सधैं त्यही दलाली समूह हावी हुने अवस्थाबाट राज्यलाई मुक्त गर्न सक्नुपर्छ ।
अर्को, सामग्री आयातमा ठूलो मात्रामा अनियमितता हुने गरेको छ । भन्सार क्षेत्रमा न्यून बिल बिजकको समस्या तथा तस्करी भइरहेका छन् । यसले नेपालको राजस्व संकलनमा गम्भीर असर पार्दै लगेको छ । आन्तरिक करमा पनि ठूलो रुपमा अनियमितता छ । यसलाई व्यवस्थित नगर्ने हो भने पनि उद्योग व्यवसाय फस्टाउन सक्दैन र नेपालको अर्थतन्त्र पनि सुध्रिन कठिन हुन्छ । यी सबै कुरालाई बेवास्ता गर्ने तर लगानी बढाएर आर्थिक विकास गर्छौ भन्नुको के अर्थ रहला ?
भेषराज पोखरेल
नेपालबहस डटकमका नियमित स्तम्भकार भेष राज पोखरेल वरिष्ठ पत्रकार हुन् । विगत २५ वर्षदेखि अर्थ राजनीतिक धारमा कलम चलाउँदै आएका पोखरेलले कान्तिपुर दैनिकमा २० वर्ष भन्दा बढी समय भाषा सम्पादकका रुपमा काम गरेका छन् । स्वतन्त्र लेखकका रुपमा समेत विभिन्न दैनिक पत्रपत्रिकाहरुमा लेखहरू लेख्दै आएका पोखरेलले दुई वर्ष नेपाल तारा डटकमको सम्पादकको रुपमा काम गरेको अनुभव पनि छ ।
लेखकबाट थपअराजकताको खतराः प्रणालीगत राजनीति छाडेर एकले अर्कालाई गलाउने र राज गर्ने ?
जेठ १२, २०८१ शनिबार
सिन्थेसिस: इतिहासको पुर्नव्याख्या, हिन्दु गणतन्त्र अपरिहार्य
जेठ १०, २०८१ बिहिबार
सामाजिक सञ्जालकर्ताको विद्रूप र कैलाश सिरोहिया प्रकरण
जेठ ९, २०८१ बुधबार
भारतीय मूलका विनोद चौधरीका कर्तुत खोजिँदै, कसरी छिरे नेपाल ?
नेपालबहस संवाददाता
जेठ ११, २०८१ शुक्रबार
के तपाईको हातमा पैसा जोगिदैन ? यी तरिकाहरु अपनाउनुस् !
नेपालबहस संवाददाता
जेठ १२, २०८१ शनिबार
भारतीय कारखानामा विस्फोट : मृत्यु हुनेको संख्या ११ पुग्यो
नेपालबहस संवाददाता
जेठ ११, २०८१ शुक्रबार
फेरिए नारायणी अस्पतालको मेसु, डा.एनामुलले पाए जिम्मेवारी
आबिद हुसेन
जेठ १३, २०८१ आइतबार
फेरिए नारायणी अस्पतालको मेसु, डा.एनामुलले पाए जिम्मेवारी
जेठ १३, २०८१ आइतबार
अस्पतालमा आगलागी हुँदा सात नवजात शिशुको मृत्यु
जेठ १३, २०८१ आइतबार
नारायणगढ–मुग्लिन सडकमा पहिरो खस्दा डोजर चालकको मृत्यु
जेठ १३, २०८१ आइतबार
वार्म-अप खेलमा आज नेपाल र क्यानडा खेल्दै
जेठ १४, २०८१ सोमबार
नारायणगढ–मुग्लिन सडक : चार सवारी साधन एकापसमा ठोक्किदा १ जनाको मृत्यु, २२ घाइते
जेठ १४, २०८१ सोमबार
कस्तो छ आजको मौसम पूर्वानुमान ?
जेठ १४, २०८१ सोमबार
तपाईको आजको राशीफल कस्तो छ ?
जेठ १४, २०८१ सोमबार
कोलकाताले जित्यो आईपीएलको उपाधि
जेठ १४, २०८१ सोमबार
सुक्खा पहिरोले आरुघाट–लार्के सडक अवरुद्ध
जेठ १३, २०८१ आइतबार