भ्याटले भान्सामा गाह्रो, न प्याज शुलभ, न आलु !

२२ मंसिर, काठमाडौं । भ्याटका कारण नेपाली बजारमा प्याज र आलु पाइन छोडे लगत्तै भारत सरकारले पनि प्याजको निर्यातमा पुनः प्रतिबन्ध लगाएको छ । तीन महिनाअघि डिसेम्बर अन्तिमसम्मका लागि प्याजमा ४० प्रतिशत निर्यात कर लगाएको भारतले अहिले निर्यातमा पूर्ण रोक लगाएको हो । यो संगै नेपाली बजारमा अब प्याजको मूल्य निकै बढेर जानेछ ।  

भारतको वाणिज्य एवं उद्योग मन्त्रालयअन्तर्गतको विदेश व्यापार महानिर्देशनलायले सन् २०२४ को मार्च ३१ सम्मका लागि प्याजको निर्यातमा रोक लगाएको हो । अन्य मुलुकका सरकारको आग्रहबमोजिम सरकारले अनुमति दिएमा भने प्याज निर्यात हुन सक्ने पनि महानिर्देशनलायको सूचनामा उल्लेख छ ।

पछिल्लो समय नेपाली बजारमा समेत प्याजको हाहाकार छ । आलु र प्याजको भ्याट विवादले होलसेल व्यवसायीले आयात र बिक्री बन्द गर्दा सर्वसाधारण उपभोक्ता मारमा परेका छन् । सरकारले बजेटमार्फत आयातित प्याज र आलुमा मात्रै भ्याट लगाउने भने पनि कार्यान्वयनका क्रममा स्वदेशी उत्पादनमा समेत भ्याट लगाएपछि कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजारका व्यवसायीले हडताल गरेका हुन् ।

आयातकर्ता नै हडतालमा उत्रिएपछि कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजार विकास समितिमा तीन दिनदेखि आलु र प्याज भित्रिएको छैन । समितिले पनि तीन दिनदेखि नै आलु–प्याजको मूल्यसूची अपडेट गरेको छैन ।

अक्टोबर ८ मा वैदेशिक व्यापार नीतिमा संशोधन गर्दै भारतले प्याजको निर्यातमा न्यूनतम निर्यात मूल्य प्रतिमेट्रिक टन ८०० डलर तोकेको थियो । भारतीय बजारमा प्याजको मूल्यमा उल्लेख्य बृद्धि भएको भन्दै स्थानीय बजारमा मूल्यबृद्धि रोक्न भारतले यस्तो निर्णय गरेको थियो ।

जसअनुसार १५ पुसबाट भारतले प्याज निर्यात रोक्ने छ । यस्तो निर्णयपछि अब २०८१ वैशाखसम्म भारतीय नीतिको असर नेपाली बजारमा पर्नेछ । प्याज निर्यातमा न्यूनतम मूल्य तोकिएलगत्तै नेपालमा प्याजको उपभोक्ता मूल्यमा बृद्धि भएको थियो । अब नेपाली बजारमा प्याजको अभाव झनै चुलिनेछ । 

यतिबेला काठमाडौँ उपत्यकामा सिजनमै आलुको अभाव देखिएको छ । सरकारले आलु र प्याजमा लगाएको मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) का कारण व्यापारीले कारोबार ठप्प पारेपछि अभाव देखिएको हो ।  आलु र प्याजको आपूर्ति हुन नसक्दा कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजार विकास समितिले मंसिर १९ गतेपछि दैनिक मूल्यसूचीमा आलुको मूल्यसमेत राखेको छैन । व्यापारीले नेपाली कृषि उत्पादनलाई भ्याट नलगाइने भनेर सरकारले आश्वासन मात्रै दिएको आरोप लगाएका छन् । 

अहिले बजारमा आलु र प्याजको आपूर्ति नभएकाले दैनिक मूल्य सूचीमा ती दुई वस्तुको मूल्य समावेश गर्न नसकिएको समितिका सूचना अधिकारी विनय श्रेष्ठले बताए । ‘व्यापारीले आलु र प्याज नल्याएपछि हामीले दैनिक मूल्यसूचीमा आलु र प्याजको मूल्य राख्न सकेका छैनौँ,’ उनले भने । 

आलु र प्याजको कारोबारमा अरूले रोक नलगाएर व्यवसायी आफैँले कारोबार बन्द गरेको नेपाल कृषि उपज आलु प्याज आयात निर्यात तथा थोक बिक्रेता संघले जनाएको छ । आर्थिक वर्षको बजेट ल्याउँदा नै तरकारी छिटो बिग्रिने वस्तु भएकाले भ्याट बिलमा कारोबार गर्न समस्या हुने सरकारलाई जनकारी गराएको संघले जनाएको छ । स्वदेशी उत्पादनमा भ्याट बिल नलाग्ने भनिएको थियो तर पछिल्लो समय आन्तरिक राजस्व विभागका अनुगमन टोलीले नियमन गर्ने क्रम स्वदेशमा उत्पादन भएको आलु र प्याजको हकमा पनि भ्याट बिल खोज्न थालेपछि स्वतःस्फूर्त रूपमा किसान र व्यवसायीले संयुक्त रूपमा आलु र प्याजको आपूर्ति ठप्प गरेका हुन् ।’ 

सरकारसँग तरकारीमा लगाइने भ्याटको विषयमा पटक पटक समन्वय गर्दा नेपाली कृषि उपजमा भ्याट नगलाइने आयातितलाई मात्रै लगाइने भनिएको थियो । भारतीय कृषि उपजलाई निरुत्साहित गर्न आलु र प्याजमा भ्याट लगाइएको थियो । नेपाली उत्पादनलाई भ्याट नलाग्ने गरी नीति नै ल्याउने भनिएको थियो तर कार्यान्वयन भएन, आश्वासन मात्रै दिइया, व्यवसायीको गुनासो छ ।  

सरकारले आन्तरिक कृषि उपजमा लगाएको भ्याट फिर्ता नगर्दासम्म बजारमा आलु र प्याज आपूर्ति र कारोबार नगर्ने व्यवसायीले बताएका छन् । आलु र प्याजमा लगाएको भ्याटको विरोध गर्दै व्यवसायीले बुधवार (२० गते) देखि आलु र प्याजको आपूर्ति र कारोबार बन्द गरेका छन् । आन्तरिक राजस्व विभागले स्वदेशमा उत्पादन भएर बजारमा जाने आलु र प्याजमा भ्याट लगाएकाले व्यवसायीले आलु र प्याजको आपूर्ति तथा कारोबार बन्द गरेका हुन् । 

सरकारले आर्थिक विधेयक २०८० मार्फत भारतीय उत्पादनलाई निरुत्साहित गर्न आलु र प्याज (सुकेको बाहेक) मा १३ प्रतिशत भ्याट लगाएको थियो । त्यसको असर नेपाली उत्पादनमा परेको भन्दै व्यवसायीले आलु र व्याजको कारोबार ठप्प गरेका हुन् ।  अब भारतले पनि निर्यातको प्रतिबन्धको समय लम्ब्याएपछि प्याजको हाहाकार हुने निश्चित छ ।