बजारमा धेरै भयो पैसा, वित्तीय प्रणाली कै तरलता व्यवस्थापन गर्न राष्ट्र बैंकलाई सकस

३२ जेठ, काठमाडौं । केही दिनयता नेपाल राष्ट्र बैंकले निरन्तर बजारबाट पैसा खिच्दै आएको छ । बिहीबार १४ दिनका लागि ३५ अर्ब खिच्यो । आज शुक्रबार  १४ दिनकै लागि थप ३० अर्ब निक्षेपमा बोलकबोल छ । बैंक तथा वित्तीय प्रणालीमा पैसा बढी भएपछि आज फेरि राष्ट्र बैंकले ३० अर्ब झिक्न लागेको हो । यसरी वित्तीय प्रणालीमा रहेको पैसा व्यवस्थापनमा राष्ट्र बैंकलाई सकस भइरहेको देखाउँछ । 

पर्याप्त तरलता रहे पनि केही बैंकहरू प्राथमिक पुँजी कोष र कुल पुँजी कोषको दवावमा छन । उनीहरूले अपेक्षाअनुसार कर्जा प्रवाह हुन सकिरहेको छैन । तर, पछिल्लो समय बैंकिङ प्रणालीमा निक्षेप संकलन बढिरहेको छ । निक्षेप बढे अनुसार कर्जा माग नहुँदा बैंकमा तरलता थुप्रिरहेको हो । राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा ६२ खर्ब ३१ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप जम्मा भएको जनाएको छ । कुल निक्षेपमध्ये वाणिज्य बैंकमा मात्रै ५५ खर्ब १५ अर्ब रुपैयाँ रहेको छ । विकास बैंक र फाइनान्स कम्पनीमा ७ खर्ब १६ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप रहेको छ ।

बिहीबार दिउँसो ३ बजेसम्म बोलकबोल गर्न राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई बोलाएको थियो । घटीमा १० करोड र बढीमा पाँच करोड रुपैयाँले भाग गर्दा निःशेष भाग जाने गरी बोलकबोल गर्न सकिने नियम राष्ट्र बैंकले बनाएकोमा बोल कबोलमा क, ख र ग वर्गका वित्तीय संस्था मात्र सहभागी थिए । जसमा १६ बैंक तथा वित्तीय संस्थाले ५१ आवेदन मार्फत ५९ अर्ब १० करोडको निक्षेप संकलन सुविधा लिन तयार भए । बैंकहरुले न्यूनतम् २.९९०० देखि अधिकतम ३.०६०० ब्याजदर माग गर्दै उक्त रकमको स्थायी निक्षेप सुविधा उपयोग गर्न चाहे । 

राष्ट बैंकले भने ३.०२९२ ब्याजदरमा ३५ अर्ब निक्षेप लियो । बैंकहरुले माग भन्दा अधिक रकम निक्षेप संकलन उपकरणमा राख्न चाहेपछि केन्द्रीय बैंकले शुक्रबार १४ दिनका लागि थप ३० अर्ब निक्षेप संकलन गर्ने भएको हो । बैंकहरुले गत बुधबार मात्रै २४ अर्ब ७५ करोड रुपैयाँ बराबरको अधिक तरलता केन्द्रीय बैंकमा राखेका थिए । उक्त स्थायी निक्षेप मार्फत वित्तीय प्रणालीको अधिक तरलता व्यवस्थापन नहुने भएपछि बिहीवार केन्द्रीय बैंकले १४ दिन अवधिको लागि ३५ अर्ब रुपैयाँ बराबरको निक्षेप संकलन गरेको हो । 

कर्जाको माग नबढ्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थामा ६ खर्बभन्दा बढी लगानी योग्य रकम थुप्रिएको छ । निक्षेप बढिरहे पनि त्यसको अनुपातमा कर्जा प्रवाह छैन । अर्थतन्त्रका बाह्य सूचकमा राम्रा देखिएपनि आन्तरिक तर्फ राम्रो छैन । बैंकहरु घट्दो ब्याजदरमा छन् । तरलता अधिक छ । कर्जा माग बढ्ने संकेत देखिएकै छैन् । कर्जा प्रवाह अपेक्षित रूपमा बढ्न नसक्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको औसत कर्जा–निक्षेप अनुपात ८०.२० प्रतिशत छ । 
 
अर्कातर्फ अधिक तरलताले बढेको स्रोत लागत र निष्क्रिय कर्जाका कारण बढेको नोक्सानी व्यवस्थाले बैंकहरूको नाफा प्रभावित बन्दै गएको छ । चालु आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा सञ्चालनमा रहेका बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कुल ५३ अर्ब ३१ करोड ९६ लाख रुपैयाँ नाफा आर्जन गरे । गत आव सोही अवधिमा ६२ अर्ब ६० करोड ७० लाख नाफा आर्जन गरेकोमा चालु आव सोही अवधिमा नाफा १४.८६ प्रतिशत घटेको छ ।

बढ्दो सञ्चालन खर्च, अधिक तरलताले ब्याज आम्दानीको तुलनामा ब्याज खर्च बढ्दा खुद ब्याज आम्दानी बढ्न नसक्ने र कर्जा नोक्सानी व्यवस्था बढ्दा वाणिज्य बैंकहरूको नाफा नै प्रभावित बनेको हो । आव २०७८÷७९ मा नै बैंक तथा वित्तीय संस्थाले ८३ अर्ब ८४ करोड नाफा आर्जन गरेको नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकले देखाउँछ । उक्त नाफा गत आव ७७ अर्ब ७७ करोडमा झरेको थियो । चालु आव १० महिनामा गत वर्ष सोही अवधिभन्दा नाफा करिब १५ प्रतिशतले घटेको नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकले देखाएको हो ।

ब्याजदर घटेको छ भने बैंकहरूको कर्जा विस्तार हुन सकेको छैन । जसले गर्दा बैंकहरूसँग अधिक तरलताको अवस्था छ । अर्कातर्फ, गत आव अधिकांश बैंक मर्जरमा गएका कारण त्यसको लाभले कर्जा र निक्षेप बीचको भारित औसत ब्याजदर अन्तर थप एक प्रतिशत गर्न पाइने थियो भने २०७९ पुससम्म ४.४ प्रतिशत रहेको स्प्रेड दर २०७९ चैतमा ४.२ प्रतिशत हुँदै २०८० असारमा आउँदा राष्ट्र बैंकले ४ प्रतिशत कायम गर्यो । 

चालु आव १० महिनामा वाणिज्य बैंकहरूले ४ खर्ब ९४ अर्ब ४६ करोड ब्याज आम्दानी गरेर ३ खर्ब ३४ अर्ब ब्याज खर्च गरेका छन् । गत आव सोही अवधिमा ४ खर्ब ६२ अर्ब ४१ करोड ब्याज आम्दानी गर्दा ३ खर्ब ५ अर्ब ६६ करोड ब्याज खर्च गरेका थिए । ब्याज आम्दानी र खर्चबीच अन्तर खासै बढ्न सकेको छैन । चालु आव १० महिनामा ब्याज आम्दानी र खर्चबीच अन्तर १ खर्ब ६० अर्ब छ । गत वर्ष सोही अवधिमा यस्तो अन्तर करिब १ खर्ब ५७ अर्ब थियो ।

गत वर्षको तुलनामा ब्याज आम्दानीमा खर्च कटाएर हुने खुद आम्दानी करिब ३ अर्बले मात्रै बढेको देखिन्छ । तर, खर्च र नोक्सानी व्यवस्था भने बढ्दै गएको छ । वाणिज्य बैँकहरूको कर्जा नोक्सानी व्यवस्था ४४ अर्ब ८९ करोडबाट बढेर ६५ अर्ब ५३ करोड पुगेको छ । चालु आव मर्जरको लाभले थप स्प्रेड कायम गर्न पाइने सुविधा सकिएको र स्प्रेड दर नै घटेका कारण बैंकहरूको खुद ब्याज आम्दानी नै घटेको छ ।   ब्याजदर घट्दा पनि बैंकहरूसँग निक्षेप बढ्दा ब्याज खर्च बढेको छ । तर, व्यवसाय विस्तार अपेक्षाकृत हुन नसक्दा र स्प्रेडका कारण ब्याज आम्दानी भने सोही अनुपातमा बढ्न सकेको छैन ।