शासक, प्रशासकहरू किन चुकिरहन्छन् देशलाई अप्ठ्यारो पर्दा ?

१७ असोज, काठमाडौं । भर्खरै लगातार भारी वर्षाका कारण राजधानी शहर काठमाडौंदेखि देशका विभिन्न भागमा ठूलो धनजनको क्षति भयो । ठूलो बाढीले नदी किनारका बस्तीहरु बगायो, पहिराले बस्ती पुर्यो, धेरै संख्यामा मानिसहरू मरे, ठूलो संख्यामा अझै बेपत्ता छन् । बाढीले मात्रै होइन पहिरोले पनि ठूलो धनजनको क्षति गर्यो । यस्तो उधुम क्षति हुँदा शासक, प्रशासकहरूको विपद् व्यवस्थापन भने अत्यन्तै कमजोर भयो । व्यवस्थापन कमजोर मात्रै होइन देश र जनता विपदमा पर्दा प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरुको बोली पनि सहानुभूतिसम्म रहेन । प्रधानमन्त्रीले अमेरिकाबाट फर्के लगत्तै भने, म अमेरिका भैंसी दुहेर दूध ल्याउन गएको होइन ।

अर्को, मौसम विभागले भारी वर्षा हुने भन्दा पनि सरकार व्यवस्थापन गर्न चुक्यो भन्ने प्रश्नमा उनले भनिदिए यहाँ, यहाँ यतिबेला पहिरो जान्छ भनेनन् । मन्त्रीहरूको बोलीमा पनि सहानुभूति रहेन । बोलीको कुरा त भयो नै शासक, प्रशासक दुवै अहिलेको विपद् व्यवस्थापनमा असफल नै देखिए । विपद् व्यवस्थापन तथा प्रतिकार्य विभाग भए पनि त्यसको काम प्रभावकारी हुन सकेन । जनता सरकार छ भनेर आशा टेकाउने ठाउँ भएको महसुस गर्न सकेनन् । यसको कारण के होला ? सबैको चासोको विषय हो । मन्त्रीहरूमा आफ्नो पद कसरी सुरक्षित राखिरहने भन्नेमा सधैं चिन्तामै रहने र प्रशासकहरू पनि कसरी कसको चाकरी गरेर बढुवा व राम्रो आय हुने ठाउँमा सरुवा गराउने भन्नेमा तल्लीन रहनाले राज्य संयन्त्रको समग्र व्यवस्थापन कमजोर बन्न गएको हो । 

असोज ९ गरेयताको भारी वर्षाका बारण देशभर बाढीपहिरो र डुबानमा परी २ सय १७ जनाले ज्यान गुमाए भने २८ जना अझै बेपत्ता रहेको सरकारी तथ्यांक छ । बाढी, पहिरो र डुबानका कारण जलविद्युतदेखि अन्य विभिन्न क्षेत्रको समग्र क्षति १ खर्ब रुपैयाँभन्दा बढी हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ । मौसम पूर्वानुमान विभागले ९ गतेदेखि तीन दिन भारी वर्षा हुने भन्दै रात्रि बस सञ्चालनमा रोक लगाउन भनेको थियो । सरकारले त्यसलाई गम्भीर रुपमा लिएर व्यवस्थापनतिर वास्ता नगर्दा र बस सञ्चालकले बेवास्ता गर्दा राजधानीबाट दुई किलोमिटरको दूरीमा रहेको झ्याप्ले खोलामा आएको पहिरोमा पुरिएर तीनवटा बस तथा माइक्रोका यात्रुले ज्यान गुमाए ।

विभागको चेतावनी छँदै थियो, सरकारले सम्बन्धित निकायलाई सडकमा सवारी साधन चलाउन रोक लगाएर त्यति ठूलो मानवीय क्षतिलाई रोक्न सक्थ्यो । अर्को, मकवानपुरको सिस्नेरीमा बन्द प्रशिक्षणमा रहेका ६ जना विद्यार्थीले सरकारी क्षेत्रकै लापरबाहीले ज्यान गुमाउन पुगे । देशका अन्य क्षेत्रमा पनि सरकारी संयन्त्रको बेवास्ताका कारण ठूलो धनजनको क्षति हुन पुग्यो । वर्षा, बाढी, पहिरो, डुबान प्राकृतिक प्रकोप हुन्, अचानक हुने नै हुन् तर सरकार पूर्वतयारीका साथ सचेत भएर बसे क्षति कम गर्न सकिन्छ । अहिले मौसम विभागको चेतावनी दिए अनुसार नै बिहीबार रातीबाट वर्षा सुरु भयो, वर्षाको भारीपना हेरी शुक्रबारबाट सरकारले धेरै काम गर्न सक्थ्यो तर त्यसलाई बेवास्ता गर्यो । शनिबार आएर ठूलो धनजनको क्षति भयो । यदि व्यवस्थित र सचेत शासक, प्रशासक भएको भए शुक्रबार बिहानबाट द्रुत सक्रियताका साथ राज्यसंयन्त्रका सबै अंगहरूलाई उपयोग गरेर मानवीय र केही भए पनि भौतिक क्षति कम गर्न सकिन्थ्यो ।   

नेपालका शासक, प्रशासक अर्थात् प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरू तथा मुख्यसचिव, सचिवहरू सबै राष्ट्र र जनताप्रति गम्भीर हुनुको साटो प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरू आफ्नो सरकार कसरी टिकाइरहने भन्नेमै सबै सोच तथा शक्ति खर्च गरिरहेको देखिन्छ । छिटो, छिटो फेरिने गठबन्धन र त्यसले बनाउने सरकारका मन्त्रीहरू सधैं अस्थिर मानसिकतामा देखिन्छन् । उनीहरुले सरकार टिकाउने, साना, ठूला आयोजनाबाट कसरी धेरै लाभ लिने, विदेशी सहयोगमा बन्ने योजनाबाट कसरी हिस्सा लिने र कसरी आगामी निर्वाचनमा फेरि जित्ने भन्नेमा हरसमय तल्लीन रहेको देखिन्छ । दलका शीर्ष नेताहरुको पनि त्यसैमा दिमागी शक्ति खर्च भइरहेको हुन्छ । यो अवस्थामा राष्ट्रिय समस्यामा गम्भीरता आउन सक्दैन । अहिलेसम्मको अवस्था यस्तै देखिएको छ । हरसमय राष्ट्रको हितमा कसरी काम गराँै भन्नुभन्दा सबै आफ्नै चिन्तामा रहेपछि तत्काल आउने समस्यामा झस्कने अवस्था आउँछ । यस्तो अवस्थामा कार्य व्यवहार चुस्त हुने कुरा भएन । अहिले भएको त्यही हो । 

प्रशासकहरूमा पनि राष्ट्रिय चिन्तनभन्दा व्यक्तिगत चिन्तन नै सर्वोपरि देखिन्छ । अहिलेको अवस्थालाई हेर्दा प्रमाणपत्रका आधारमा राम्रै देखिए पनि मुख्यसचिव, सचिवहरुमा राष्ट्रिय चिन्तन अत्यन्तै कमजोर देखिन्छ । उनीहरुले मन्त्रीहरूलाई आफ्नो बनाउने र बढुवा तथा बढी आर्थिक लाभ लिन पाइने ठाउँमा सरुवा मिलाउनमै सबै समय खर्च गरेको देखिन्छ । त्यस्तो हुने थिएन भने राष्ट्रिय महत्वका विषयले जसरी पनि प्राथमिकता पाउँथे । त्यस्तो अहिलेसम्म देखिएको छैन । कर्मचारी संयन्त्र यनकेन प्रकार अर्थात् परम्परागत रुपको दैनिक प्रशासन चलाउने भन्दा माथि उठेको छैन । प्रशासनमा यान्त्रीकरण सुरु भए पनि उनीहरुको सोचाइ, विचार र क्षमता कमजोर भएपछि त्यसको कुनै प्रतिफल देखिएको छैन र यही अवस्थामा देखिने पनि छैन भनेर ठोकुवा गर्न सकिन्छ । अहिले नेपालको प्रशासन संयन्त्र त्यस्तै खालको छ । जसले गर्दा देशका गम्भीर योजना, आयोजना पनि बेवास्तामा पर्दै आएका छन् । अहिलेको विपद् व्यवस्थापन अत्यन्तै कमजोर देखिनुको कारण पनि आफ्नै चिन्तामा तल्लीन भएका बेला अचानक ठूलो धनजनको क्षति गर्दै बाढी, पहिरो तथा डुबान आउँदा उनीहरू झसंग भएर जाग्नु नै हो । त्यसरी झसंग भएर जागेको प्रशासकले व्यवस्थित रुपमा कुनै पनि काम गर्न सक्ने कुरा भएन । 

पछिल्लो समयको अवस्थालाई हेर्दा मन्त्रीहरू पनि प्रायः उच्चशिक्षा हासिल गरेका छन् । त्यस्तै कर्मचारीहरूको त योग्यताको प्रमाणपत्र नै जागिर खाने हतियार हो । यस्तो हुँदाहुँदै पनि राष्ट्रमाथि गम्भीर समस्या आउँदा कमजोर देखिनु दुःखद् कुरा हो । यसलाई सुधार गर्न नसके देशले कुनै रुपमा पनि काँचुली फेर्न सक्दैन । यसलाई फेर्न ऊर्जाशील राजनीतिक दलका उच्चशिक्षा हासिल गरेका नेताहरुले आफ्नो कमजोरी महसुस गरेर सुधारिन तयार हुनुपर्छ । उनीहरु मन्त्री होऊँ, सांसद होऊँ वा नहोऊँ त्यसलाई वास्ता नगरेर राष्ट्र र जनताप्रति गम्भीर हुन थाल्नु अति जरुरी भएको छ । त्यसो भयो भने प्रशासन क्षेत्र पनि सुधारिन बाध्य हुनेछ । जति नै योग्य मानिए पनि प्रशासकले शासक सुधार्न सकेको देखिन्न । नेपालमा सधैं चाकरीबाज चलिरहेकाले त्यसलाई उनीहरु कसैले पनि छाड्न चाहँदैनन् र सक्दैनन पनि । देशले हरसमय गम्भीर समस्या व्यहोर्नु परिरहन सक्छ तर व्यवस्थापन यस्तै काम नलाग्ने खालको भयो भने देश र जनताले सधैं दुःख पाइरहन बाध्य हुनेछन् ।