सुखी सत्ता, दुःखी नागरिक : व्यापार घाटाको कहालीलाग्दो चित्र
नेपालबहस संवाददाता
साउन १५, २०७६ बुधबार २१:२३:५५
काठमाडौं । समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली । दुई तिहाई समर्थन प्राप्त के पी ओली नेतृत्व सरकारको नारा यो हो । देश समृद्ध बन्न र जनता सुखी हुन आर्थिक परिसूचक रहरलाग्दो हुनुपर्छ । यसको आधार भनेको मुलुकको आर्थिक मजबूती नै हो । देशको आर्थिक अवस्था भने कहालीलाग्दो छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले जारी गरेको तथ्याङ्क अनुसार, नेपालको वैदेशिक व्यापार घाटा थेग्नै नसकिने छ ।
आर्थिक वर्ष ०७५/०७६ मा वैदेशिक व्यापार १५ खर्ब बढी भएको छ । त्यसको झण्डै ९३ प्रतिसत त ऋणात्मक देखिएको छ । अर्थात, १४ खर्ब १८ अर्ब ५३ करोड ५३ लाख ४३ हजारको सामान नेपालले आयात गरेको छ । यस्तै ९७ अर्ब १० करोड ९५ लाख २१ हजार मात्रको निर्यात गरेको छ । यो तथ्याङ्कले समृद्ध नेपाल, सुखी नेपालीको नारा कत्तिको सार्थक होला ? हरेक सचेत नागरिक जानकार छन् ।
अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले गत जेठ १५ गते संघीय संसद्मा करिव १६ खर्बको वार्षिक वजेट प्रस्तुत गरे । गएको वर्ष झण्डै त्यही हाराहारीमा व्यापार घाटा भएको देखियो । देशको कुल वार्षिक वजेट बराबरको व्यापार घाटा हुने मुुलुकको समृद्धिको आधार के ? बुझ्न नसकिने स्थिति हो ।
सबैभन्दा वढी इन्धनको आयात भइरहको छ । कुल आयातको करिव आधा हिस्सा त इन्धन आयातमा खर्च हुने गरेको छ । जो विलासितासँग बढी जोडिएको विषय हो । व्यापार घाटाको यो डरलाग्दो तथ्याङ्कले विदेशी मुद्रा सञ्चिती रित्तिने अवस्थाको चित्रण गरेको छ ।
राष्ट्र बैंकका पूर्व गभर्नर दीपेन्द्रबहादुर क्षेत्रीले यो अवस्थामा नेपालको समृद्धि सहज नहुने टिप्पणी गरेका छन् । थेगिनसक्नु आयातले नेपाली अर्थतन्त्र लामो समय टिक्न सक्दैन – क्षेत्रीको ठम्याई छ ।
विदेशी मुद्राको सञ्चितीमा महत्वपूर्ण योगदान दिने वैदेशिक रोजगारीबाट प्राप्त विप्रषण पनि विस्तारै खस्कँदो अवस्थामा पुगेको छ । सरकारले प्रमुख श्रम गन्तव्यका रुपमा रहेको मलेसियासँगको श्रम सम्झौता रद्ध गरेपछि विदेश जाने युवाको संख्या स्वात्तै घटेको छ ।
अहिले खाडी मुलुकमा रहेका श्रमिकले पठाएको पैसाले नै नेपालको शाधनान्तर स्थिति धानेको हो । राष्ट्र बैकका अनुसार हाल सात महिनाको आयात धान्ने विदेशी विनिमयको सञ्चिती रहेको छ । तर वैदेशिक रोजगारीमा जानेको संख्या निरन्तर ओरालो लागेकाले देशको ढुकुटी अझ खुम्चिने संभावना रहेको क्षेत्रीले बताएका छन् ।
यसरी प्राप्त विदेशी मुद्रा उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी गर्न पनि सकिएको छैन । विलासिताको सामान खरिद मै धेरैजसो पैसा खर्च हुने गरेको छ । केही पैसा वचत हुँदा सहरी क्षेत्रमा घर घडेरी खरिदमा लगानी हुने गरेको देखिन्छ । साथै गाडी आयातको अवस्था पनि भयावह देखिन्छ । अलिकती पैसा जोहो गर्ने वित्तिकै घरघडेरी र गाडी खरिदमा हाम्रो प्राथमिकता रहेको छ, यसले पनि आयात बढाएको हो ।
सरकारले आयात–निर्यातबाट गएको वर्ष ३ खर्ब ५७ अर्ब रुपियाँ राजश्व प्राप्त गरेको छ । राजश्व बढ्ने नाममा सरकार नै आयातमा बढी जोड दिन खोज्छ । यसले दीर्घकालमा भेनेजुएलाको अवस्था निम्तिन सक्छ – पूर्व गभर्नर क्षेत्रीको भनाई छ ।
व्यापार घाटाको ग्राफ हेर्दा सबैभन्दा बढी भारतसँग भएको देखिन्छ । गएको वर्ष मात्रै भारतसँग ९ खर्ब १७ अर्ब ९२ करोडको सामान आयात ग¥यो नेपालले । यस्तै सोही अवधिको निर्यातको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने मात्र ६२ अर्ब ७३ करोड भएको पाइन्छ । भारतसँग मात्रै नेपालको करिव सवा आठ खर्बको व्यापार घाटा भएको देखिन्छ ।
यसपछि दोस्रो ठूलो व्यापार घाटा उत्तरी छिमेकी चीनसँग रहेको तथ्याङ्कले देखाउँछ । कूल २ खर्ब ५ अर्ब ५१ करोड ८६ लाखको आयात गरिएकोमा नेपालले चीनलाई न्यून मात्र निर्यात गरेको देखिन्छ । गएको आर्थिक वर्ष नेपालले चीनतर्फ केवल २ अर्ब १० करोड १७ लाखको सामान निर्यात गरेको छ ।
यो तथ्याङ्कले नेपालको व्यापार घाटा दुई छिमेकी मुलुकसँग नै धेरै रहेको स्पष्ट हुन्छ । त्यसपछि संयुक्त अरब इमिरेट्स, फ्रान्स, इण्डोनेसिया, थाइल्याण्ड, अमेरिका, क्यानडा लगायत मुलुकसँगको व्यापार घाटा उल्लेख्य रहेको तथ्याङ्क छ । व्यापार नाफा भने केही अफ्रिकी मुलुक र युरोपको आइसल्याण्डसँग रहेको छ । सेन्ट्रल अफ्रिका रिपब्लिकसँग २७ करोड ५८ लाख ५० हजार व्यापार नाफा रहेको छ ।
जलविद्युतको क्षेत्रमा हामी कागजी रुपमा धनी छौं । तर आन्तरिक माग धान्न समेत भारतसँग आयात गर्न वाध्य छौ । सुख्खायाममा अहिले पनि नेपालले पाँच सय मेगावाट भन्दा बढी भारतबाट आयात गरिरहेको छ । यो वर्ष भने बाढी आएको बेला त्यति नै बिजुली भारत निर्यात गरेको देखियो । भारतमा विजुलीको माग अत्यधिक छ । सवा खर्ब जनसंख्या भएको भारतमा अहिले ३ लाख ५८ हजार मेगावाट विद्युत उत्पादन हुने गरेको छ । त्यसमध्ये २ लाख २६ हजार मेगावाट आणविक भट्टीबाट उत्पादन भइरहेको छ । तर यतिले मात्रै उसको माग धान्ने अवस्था छैन ।
यति सानो अंकमा हुने नाफाले झण्डै १५ खर्बको व्यापार घाटा पूर्ति गर्ने कुनै संभावना छैन । ओली सरकारले तय गरेको समृद्ध नेपाल सुखी नेपालीको नारा यो तथ्याङ्कले मिथ्या सावित गर्छ । व्यापार घाटा न्यून गर्ने कुनै ठोस कार्यक्रम सरकारले तयार गर्न सकेको छैन । कसरी यो घाटा पूर्ति गर्ने भन्ने कार्यक्रम तयार नगरेसम्म गफका भरमा समृद्धि हासिल हुन सक्दैन ।
साँच्चै व्यापार घाटा न्यून गर्ने हो भने सरकारले प्राथमिकता निर्धारण गरेर कार्यक्रम बनाउनु पर्छ । सबैभन्दा पहिला हामी उर्जाको उत्पादनमा सिरियस हुनु पर्छ । तुलनात्मक लाभको क्षेत्र निर्धारण गर्न सकिएन भने व्यापार घाटा न्यूनीकरण संभव छैन । उर्जाको कुरा गर्दा हामी बढो चनाखो हुनु पर्छ । ८३ हजार मेगावाट विजुली हामी खोलानालाबाट निकाल्न सक्षम छौं । तर यसको उपयोग भने गर्न सकिरहेका छैनौं । बल्ल तल्ल एक हजार मेगावाट जलविद्युत् उत्पादनमा खुम्चिएका छौं । यद्यपि आगामी वर्ष भने हाम्रो उत्पादन थपिने अवस्था छ ।
जलविद्युतको क्षेत्रमा हामी कागजी रुपमा धनी छौं । तर आन्तरिक माग धान्न समेत भारतसँग आयात गर्न वाध्य छौ । सुख्खायाममा अहिले पनि नेपालले पाँच सय मेगावाट भन्दा बढी भारतबाट आयात गरिरहेको छ । यो वर्ष भने बाढी आएको बेला त्यति नै बिजुली भारत निर्यात गरेको देखियो ।
भारतमा विजुलीको माग अत्यधिक छ । सवा खर्ब जनसंख्या भएको भारतमा अहिले ३ लाख ५८ हजार मेगावाट विद्युत उत्पादन हुने गरेको छ । त्यसमध्ये २ लाख २६ हजार मेगावाट आणविक भट्टीबाट उत्पादन भइरहेको छ । तर यतिले मात्रै उसको माग धान्ने अवस्था छैन ।
भारतले धेरैजसो उत्पादन आणविक भट्टी, सौर्य र वायुबाट गरिरहेको छ । जलविद्युत उत्पादन थोरै मात्र छ । तुलनात्मक रुपमा जलविद्युत भन्दा सौर्य उर्जा कम लागतमा हुने भएकाले भारतको प्राथमिकता यसैमा केन्द्रित छ । सन् २०२२ सम्म सौर्य उर्जा एक लाख मेगावाट पु¥याउने भारतको लक्ष्य रहेको छ । हाल उसले ३२ हजार मेगावाट सौर्य उर्जा उत्पादन गरिरहेको छ ।
तर सौर्य उर्जा घाम लागेका बेला मात्र हुने भएकाले औद्योगिक क्षेत्रका लागि कम उपयोगी हुन्छ । किनभने उद्योगधन्धा धेरैजसो राति सञ्चालन हुने गर्छन् । साथै आणविक भट्टीबाट उर्जा उत्पादन गर्दा भारतलाई धेरैखाले दायित्व थपिने अवस्था छ । त्यसैले नेपालले रिजर्व वायरमा आधारित जलविद्युत उत्पादन गर्न सक्यो भने भारत भरपर्दाे बजार हुन सक्छ । रातिको समयमा नेपालले जलविद्युत उत्पादन गरी बेच्न सक्छ ।
वैदेशिक व्यापारमा नेपाल सबैभन्दा नाजुक अवस्थामा
पेट्रोलियम पदार्थको खपत घटाएर विजुलीको उपयोग बढी गर्ने नीति नै व्यापार घाटा न्यून गर्ने प्रमुख आधार बन्न सक्छ । नेपालले भारतलाई दैनिक १० हजार मेगावाट विजुली बेच्न सक्यो भने अहिलेको व्यापार घाटा आधा घटाउन सकिने अवस्था छ ।
यस्तै चीनसँगको व्यापार घाटा कम गर्न हामीले अर्गेनिक खेती र जडिबुटी उत्पादनमा जोड दिन सक्छौं । त्यसका लागि सरकारले उत्पादन बढाउनुका साथै चीनसँग व्यापार सम्झौता गरी निर्यात बढाउन सक्छ । यसका लागि सरकार इमान्दार हुनु पर्छ । तर वर्तमान कम्युनिष्ट सरकार बल्लतल्ल सत्तामा हालीमुहाली भएको र काम कम हल्ला बढीरहेकाले उसको प्राथमिकतामा यो क्षेत्र पर्ने देखिन्न ।
नेपालबहस संवाददाता
नेपालबहस डटकमको अंग्रेजी संस्करणका साथै अनलाइन टिभी पनि सञ्चालित छ । फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । नेपालबहसमा प्रकाशित कुनै सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला । धन्यवाद ।
लेखकबाट थपस्टार्टअपलाई १० वर्ष आयकर छुट, सहज ब्याजदरको कर्जा सुविधा
जेठ ५, २०८१ शनिबार
‘विप्रेषण विकासको दीर्घकालीन माध्यम होइन’
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
च्याङ्ग्रा पस्मिना निर्यातसम्बन्धी निर्देशिका सार्वजनिक
जेठ २, २०८१ बुधबार
अवनतिको बाटो फेर्न लागेको राजनीति र सुरक्षा चासो
सुबोधकुमार अधिकारी
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
विद्यार्थी मृत फेला परेपछि आक्रोशित भिडद्वारा स्कुलमा आगलागी
नेपालबहस संवाददाता
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
तपाईको आजको राशीफल कस्तो छ ?
जेठ ६, २०८१ आइतबार
ट्राफिक प्रहरी जवानको हत्या आरोपमा ६ जना पक्राउ
जेठ ६, २०८१ आइतबार
हावाहुरीले उदयपुरमा करोडौँको क्षति
जेठ ६, २०८१ आइतबार
७५ प्रतिशत नागरिक उच्च गुणस्तरको खानेपानीको पहुँच बाहिर
जेठ ६, २०८१ आइतबार
बर्दियामा मृतावस्थामा पाटेबाघ फेला पर्यो
जेठ ६, २०८१ आइतबार
बर्दियामा मृतावस्थामा पाटेबाघ फेला प¥यो
जेठ ६, २०८१ आइतबार
कञ्चनपुरको न्यायिक समितिमा इजलास र जनशक्ति अभाव
जेठ ६, २०८१ आइतबार
बिआरआई कार्यान्वयन योजना अन्तिम चरणमा
जेठ ६, २०८१ आइतबार
संसदीय छानबिन समिति गठन नभएसम्म संसद् बैठकमा अवरोध जारी रहन्छ : कांग्रेस
जेठ ६, २०८१ आइतबार