उत्तरप्रदेशको प्रान्तीय चुनावले नेपालमा पर्नसक्ने प्रभाव

भारतका ३० वटा राज्य (प्रान्त) मध्येको सबभन्दा विशाल तथा नेपालसँग सीमा जोडिएको राज्य उत्तरप्रदेशमा यही माघ २७ गतेबाट सात चरणमा आवधिक प्रान्तीय निर्वाचन हुन लागेको छ । करिब २२ करोड कुल जनसंख्या भएको र करिब १५ करोड मतदाता रहेको यस राज्यले भारतीय राजनीतिमा निर्णायक महत्व राख्दछ ।

पाँच वर्ष अघि सन् २०१७ को निर्वाचनमा सत्तारुढ भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) ले यस राज्यका ४०३ मध्ये ३१२ सीटमा जीतहात पारेको थियो भने संघीय संसदको लोकसभामा उत्तरप्रदेशबाट मात्र कुल ८० सांसद मध्ये भाजपाका ६२ जना सांसद निर्वाचित भएका थिए। प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पछिल्लो निर्वाचन क्षेत्र बाराणसी (काशी) र कांग्रेसका शीर्ष नेता राहुल गान्धीको निर्वाचन क्षेत्र अमेठी पनि उत्तरप्रदेशमै पर्दछ ।

तर यसपटक सत्तारुढ भाजपाको चुनावी टक्कर उत्तरप्रदेशमा निकै बलियो मानिएको र यसअघि सरकार चलाईसकेको समाजवादी पार्टी (सपा) सँग पर्ने बलियो अनुमान निर्वाचन सर्वेक्षणले देखाएको छ । निकै भरपर्दा मानिने ती सर्वेक्षणहरूमा भाजपा ४१ प्रतिशत र समाजवादी पार्टी ४० प्रतिशत सिट लिने अवस्थामा भएको देखाउँछन् । अन्य मूख्य पार्टीमा भारतीय कांग्रेस, मायावतीको बहुजन समाज पार्टी, कम्युनिस्ट पार्टी, भाजपा र सपाको तुलनामा निकै तल देखिन्छन् ।

नेपाल सरोकार

उत्तर प्रदेशको समाज, राजनीति, निर्वाचन र यस्ता मामिलामा नेपालको प्रत्यक्ष सरोकार रहँदै आएको छ । भारतका सीमावर्ती नाकाहरू नेपालीहरूको किनमेल बजार भएर मात्र होइन, उत्तर प्रदेशका सबैजसो शहरमा कार्यरत नेपालीहरूको लाखौं संख्या छ । लाखौं नेपाली विद्यार्थीहरू उत्तरप्रदेशका विभिन्न विश्वविद्यालय वा कलेजमा अध्ययनरत छन् ।

त्यसबाहेक नेपालका राजतन्त्रवादीहरूका लागि वर्तमान मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथको चुनावी अवस्था र परिणामले ठूलो सरोकार तथा निकै महत्व राख्दछ । मूख्यमन्त्री योगी नै हुन् जसले नेपाललाई हिन्दूराज्यको रुपमा पुनःस्थापित गर्नुका साथै राजतन्त्रको पुनःस्थापनालाई आवश्यक ठहराउने गर्दछन् ।

२०७४ को पुस अन्तिमतिर पश्चिम नेपालको भ्रमणमा रहेका पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र नेपालजञ्जबाट गाडीमा लखनउ गएका थिए । पूर्वराजालाई मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथले लखनउमा दोसल्ला ओडाएर स्वागत गरे। उनले ट्वीटरमा फोटो राख्दै नेपालका पूर्वनरेश ज्ञानेन्द्रसँग लखनउस्थित सरकारी निवासमा भेट भएको जनाएका थिए । मुख्यमन्त्रीमा निर्वाचित हुनुअघि लोकसभाका सांसद रहँदा आदित्यनाथ नेपाललाई हिन्दुराष्ट्र कायम गर्ने र राजतन्त्र फर्काउने अभियानमा सक्रिय थिए ।

को हुन् याेगी आदित्यनाथ ?

सन् १९७२ मा आजकाल उत्तराखण्डमा पर्ने पौरी गडवाल गाउँमा रेन्जर पिता आनन्द सिंह विष्टका चारमध्ये माहिलो छोराको रुपमा जन्मेका ५० वर्षीय योगीको खास नाम अजयमोहन बिष्ट हो । यिनले उत्तराखण्डस्थित हेमवतीनन्दन बहुगुणा विश्वविद्यालयबाट गणितमा स्नातक उत्तीर्ण गरेका छन् । सन् १९९० ताकाउनी अयोध्याको रामजनम भूमी अभियानमा सशक्त प्रभाव राखेर चर्चामा आए ।

उनी विगत पाँच वर्षदेखि उत्तर प्रदेशको २२औं मूख्यमन्त्रीको रुपमा बहाल छन् । सन् २०१७ मा भएको प्रदेश विधानसभा चुनावमा भाजपाले शानदार जीत हासिल गरेपछि उनी मूख्यमन्त्री भए । उनी गोरखपुरको गोरखनाथ मन्दिरस्थित मठमा मूलमहन्त रहिआएका छन् । केश मुण्डन गरी गेरुवस्त्रको परिधानमा देखिने योगी आदित्यनाथको मुस्लिम समुदायविरुद्ध अनुदारताका पछाडि हिन्दू मतको ठूलो संख्या आकर्षित रहने गरेको देखिन्छ ।

हिन्दू धर्मका पहिचानहरूको संरक्षण गर्ने कार्यमा यिनको मूख्यमन्त्री कार्यकालमा धेरैवटा महत्वपूर्ण निर्णय भएका छन् । जस्तै गोवध (गौहत्या) विरुद्धको कानुन लागु गर्नु, हिन्दू युवा बाहिनी नामक युवाहरूको संगठित समुहको स्थापना, नेपालका पूर्वराजालाई हिन्दू सम्राटको रुपमा अभिनन्दन गर्नु आदि उल्लेखनीय छन् । उनले आफूलाई विकासप्रेमीको रूपमा चित्रित गर्न खोजेका छन्। उनले भारतको सबैभन्दा पिछडिएको राज्यहरूमध्ये एकमा आर्थिक वृद्धि र रोजगारीको सिर्जनामा फड्को मारेको दाबी गरेका छन्। भाजपाले पछिल्लो समय पिछडिएका हिन्दूहरूलाई आफ्नो पक्षमा ल्याएर उनीहरूका लागि सामाजिक सुरक्षा र कल्याणका योजनाहरू समेत अघि सारेको छ। विकासलाई सांस्कृतिक समावेशीकरणसँग सफलतापूर्वक जोडेको छ ।

कडा प्रतिष्पर्धा

पछिल्लो चरणमा आएर मूख्यमन्त्री योगी र उनको पार्टी (भाजपा) प्रति जनतामा वितृष्णा उत्पन्न भएकोले यसपाली उत्तरप्रदेशको निर्वाचनमा भाजपालाई २०१७ को निर्वाचनमा जस्तो सुगम परिस्थिति उपलब्ध देखिन्न । उत्तरप्रदेशमा मूख्यमन्त्री योगीको क्याबिनेटका तीन बहालवाला मन्त्रीसहित १० जना विधायकले भाजपा परित्याग गरी धेरैजसो समाजवादी पार्टीमा प्रवेश गरेपछि त्यसले सपाको महत्व ह्वात्तै बढायो ।

भाजपा त्याग्ने विधायकहरूमा पाँच पटक विधायक भइसकेका पिछडा वर्गका अनुभवी नेता श्रम, रोजगार तथा समन्वय मन्त्री स्वामी प्रसाद मौर्य, मन्त्री दारा सिंह चौहान लगायत विधायकहरू रोशनलाल वर्मा, बृजेश प्रजापति, भगवती सागर, मुकेश वर्मा, विनयशाक्य, बालाप्रसाद अवस्थी, अवतार सिंह बन्दना आदि छन् । यसले गर्दा भाजपालाई गम्भीर झट्का लागेको देखिन्छ । भाजपाले एकपटक परीक्षण भएका उम्मेदवारलाई नदोहो¥याउने परम्पराका कारण टिकट नपाउने कार्यकर्ताले पार्टी छोड्ने कार्य हुने गरेको छ ।

भाजपा जस्ता दलहरूले आफ्ना उम्मेदवारहरू अलोकप्रिय भए नभएको पत्ता लगाउन मतदाताहरूसँग पनि मेहनतका साथ प्रतिक्रिया लिने गर्छन् । निर्वाचन क्षेत्रमा कमजोर भएका कार्यकर्तालाई भाजपाले टिकट दिन अस्वीकार गर्छ । भाजपाले आफू जित्नको लागि मात्र नभएर विपक्षीहरू कमजोर बनाउन पनि चुनावलाई परिचालन गर्दछ ।

उत्तर प्रदेशको पश्चिमी भागमा लामो समयदेखि किसान विद्रोह चलिरहेको छ। भारतमा किसान आन्दोलन राजनीतिक परिवर्तनको कारकका अर्थमा पनि बुझिन्छ । गत महिना विवादास्पद कृषि कानुनहरू खारेज गर्ने केन्द्र सरकारको निर्णयपछि किसानहरूले एक वर्ष लामो विरोध प्रदर्शन आह्वान गरेका छन्। यी सबैको प्रभाव प्रान्तीय निर्वाचनमा देखिने गर्छ ।

कोरोना भाइरस महामारीले भारतको पहिलेबाटै सुस्त अर्थतन्त्रलाई तहसनहस बनाइदिनु, प्रदेशका लाखौँ आप्रवासी कामदारहरू शहरमा बेरोजगार भएपछि घर फर्किएर खेतीपातीमा लाग्न बाध्य हुनु, मुद्रास्फीति गम्भीर दरले बढ्नु, विकास जत्तिकै जात र पहिचानको राजनीतिलाई महत्व दिने यो प्रदेशमा जातीय विषयहरूको मामिलामा योगीले सन्तुलन गुमाउनु, योगी आदित्यनाथलाई कर्मचारीतन्त्रबाट सरकार चलाउने बेढङ्गी नेताको रूपमा प्रस्तुत हुनु पनि उनको अवस्था खस्किनुका मूख्य कारण मानिएको छ। तथा निर्वाचनपछि उत्तर प्रदेशको सरकार बनाउने सम्भावनाबाट योगीले हात धुनुपर्ला भन्ने यकिन चाहिं छैन । उनी नै मूख्यमन्त्री बन्न सक्छन् तर झिनो बहुमतद्वारा ।