इथानोलका लागि भारतद्वारा चामल निकासीमा प्रतिबन्ध, नेपालमा महङ्गो हुने हल्ला

२५ भदाै, काठमाडाैं । भारत सरकारले यो वर्ष धान कम उत्पादन भएको भन्दै धान र चामल निर्यातमा कडाइ गर्दै चामलमा २० प्रतिशत कर लगाउने भएपछि नेपालमा चामल महङ्गो हुने हल्लाखल्ला भइरहेको छ। व्यापारीहरू भाउ बढाउने तयारीमा लागि सकेका छन्। उता भारतमा भने इथानोलको उत्पादनलाई दिगो राख्नका लागि धान र चामल निर्यातमा कडाइ गरिएको विश्लेषण गर्न थालिएको छ।

राम्ररी पानी नपरेका कारण भारतमा यो वर्ष १२० लाख टन धान उत्पादनमा कमी आउन सक्ने आशंकाले भारत सरकारको खाद्य सुरक्षाको गणित नै बिगारेको बताउन थालिएको छ। यसैले भारतको विदेश व्यापार निर्देशनालय, केन्द्रीय वाणिज्य मन्त्रालयले कनिका निकासीमा पूर्ण प्रतिबन्ध लगाएको छ भने बासमती बाहेकका चामल, धान, ब्राउन राइसको निकासीमा २० प्रतिशत कर लगाएको छ। यो कर यो मौसमका लागि मात्र भएको पनि उक्त सूचनामा जनाइएको छ।

भारत सरकारले चामल निकासीमा प्रतिबन्ध लगाउनुका पछाडि सरकारले केही कारण पनि दिएको छ। पहिलो कारण हो- धान उत्पादनमा १२२ लाख टनको कमी । दोश्रो कारण बढेको मूल्य । ‍अर्को कारण पनि छ, त्यो हो, चामल वा कनिकाको इथानोलको उत्पादनमा प्रयोग। सारा खेल बिगार्ने र मूल्य बढाउने नै काम कनिकाको अत्यधिक प्रयोग र निर्यातले गरेको छ। यो तेस्रो कारणको चर्चा भने कम हुँदै गइरहेको छ।

सबैभन्दा पहिले धान उत्पादनमा आएको कमीको कुरा गरौँ। यो मनसुनमा चार राज्यमा पर्याप्त पानी नपरेकाले करिब १२० लाख टन धान उत्पादनमा कमी आउने अनुमान छ। भारतको केन्द्रीय खाद्य तथा उपभोक्ता सचिव सुधांशु पाण्डेले ९ सेप्टेम्बर, २०२२ सम्मको उपलब्ध तथ्याङ्कअनुसार वर्षा पर्याप्त नहुँदा यस वर्ष हालसम्म ३८ लाख ६ हजार हेक्टरमा मात्र धान रोपाइ नभएको जानकारी भारतीय मिडियालाई दिएका छन्।

यसको अर्थ हो गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष करिब ९.४ प्रतिशत धान रोपिएको छैन। किनभने गत वर्ष सेप्टेम्बर को दोस्रो सातासम्म ४०९.५५ लाख हेक्टरमा धान रोपिएको थियो। भारतीय खाद्य सचिवको भनाइअनुसार रोपाइँ घटेकाले करिब १० लाख टन धान उत्पादन कम रहने र अन्य कारणले करिब २० लाख टन धान उत्पादनमा असर पर्ने छ। अर्थात् अहिलेको मौसमको मुख्य बाली धानको उत्पादन १२ लाख टनले घट्ने अनुमान गरिएको छ।

आर्थिक वर्ष २०२१-२२ को चौथो अग्रिम अनुमान अनुसार गत सिजनमा १ हजार ११७ दशमलव ६ लाख टन धान उत्पादन भएको थियो। अर्थात् अहिले सिजनमा १०.७३ प्रतिशत उत्पादन कम हुने अनुमान छ। खाद्य सचिवका अनुसार चार राज्य खडेरीको चपेटामा परेको र त्यहाँ करिब २५ लाख हेक्टरमा धान रोपिएको छैन। जसको अर्थ हो ती राज्यहरूमा ७० देखि ८० लाख टन चामलको उत्पादन घट्न सक्छ। पञ्जाब, हरियाणा र उत्तराखण्डमा धानको उचाई नै कम भएका कारण उत्पादनमा पनि कमी आउन सक्छ। कति क्षति भयो भन्ने यकिन अनुमान गर्न गाह्रो छ।

सन् साठ्ठीको दशकमा वर्तमानको सबैभन्दा ठूलो धानचामलको निर्यातकर्ता भारतले चामल आयात गरेर आफ्नो देशवासीको आवश्यकता पुरा गर्दे गर्दा नेपाल चामल निर्यात गर्ने मुख्य देशहरू मध्येमा थियो। सन् १९६१ मा भारतले ७ लाख ३६ हजार मेट्रिक टन र बङ्गलादेशले ४ लाख ९१ हजार मेट्रिक टन धानचामल आयात गरेको बेला नेपालले २ लाख ८९ हजार मेट्रिक टन चामल निर्यात गरेको थियो। जसको त्यो बेलाको मूल्य ४ करोड ३० लाख अमेरिकी डलर थियो। यो क्रम सन् ८५ को मध्यसम्म घट्दो क्रममा चलेको थियो। १९८५ मा नेपालले १ करोड ३० लाख अमेरिकी डलर बराबरको ५९ हजार मेट्रिक टन चामल निर्यात गरेको थियो। नब्बेको दशकको सुरुवातसँगै नेपालको धानचामल व्यापारको नक्सामा परिवर्तन आयो र नेपाल निर्यातक देशबाट आयातकर्ता बन्न पुग्यो।

मूल्य वृद्धि

धानको उत्पादन घट्ने अनुमान गरिए पछि भारतमा चामलको मूल्य पनि ह्वात्तै बढेको छ। गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष चामलको थोक मूल्यमा ८.२२ प्रतिशत र खुद्रा मूल्यमा ६.३८ प्रतिशतले वृद्धि भएको तथ्यांकले देखाएको छ।

गत वर्ष ९ सेप्टेम्बर २०२१ मा चामलको थोक मूल्य प्रति क्विन्टल भारु ३०४१ थियो, जुन यस वर्ष ९ सेप्टेम्बरमा बढेर भारु ३२९१ पुगेको छ। र, खुद्रा मूल्यको कुरा गर्ने हो भने गत वर्ष ९ सेप्टेम्बरमा चामलको खुद्रा मूल्य प्रतिकिलो ३५.२५ भारतीय रुपैयाँ थियो भने यो वर्ष ३७.५ भारतीय रुपैयाँ प्रतिकिलो छ।

किन कनिका प्रतिबन्ध ?

कनिका निकासीमा पूर्ण प्रतिबन्ध लगाएपछि प्रश्न उठेको छ कि कनिकाको महत्व के हो ? तर भारतीय खाद्य सचिव सुधांशु पाण्डेले स्थानीय मिडियालाई दिएको निर्यातको तथ्याङ्क चकित पार्ने खालको छ।

भारतमा कनिकाको निर्यातमा एक्कासि वृद्धि भएको तथ्यांकले देखाएको छ। २०१८ मा, अप्रिल र अगस्ट बीच ५१,००० टन कनिका मात्र निर्यात भएको थियो, जबकि यो २०२२ को अप्रिल र अगस्ट बीच २१.३१ लाख टन (४१७८ प्रतिशत बढी) मा बढ्यो।

आर्थिक वर्ष २०२१-२२ मा भारतबाट कनिकाको निर्यात सन् २०१८-१९ को तुलनामा ३१९ प्रतिशतले बढेर ३.८९ मिलियन टन रहेको थियो। कनिकाको निर्यातमा अप्रत्याशित वृद्धिले सरकारलाई चकित बनाएको छ। भारतबाट सबैभन्दा बढी कनिका चीनमा निकासी हुने गरेको छ भने दुई वर्षअघिसम्म यहाँ कनिका निकासी हुने गरेको थिएन। चीन बाहेक, भारतबाट कनिका सेनेगल, भियतनाम, जिबुटी र इन्डोनेसियामा जान्छ।

इथानोल प्रतिबन्ध ?

भारतमा, कनिका इथानोल र पशुपालन र कुखुराको चाराका लागि प्रयोग गरिन्छ। भारतलाई सन् २०२५ सम्म ११०० करोड लिटर इथानोल चाहिन्छ, जुन उखुले मात्र पूरा गर्न सक्दैन। तसर्थ, २०१९-२० मा कनिका, मकै र भारतीय खाद्य निगमको चामल इथानोलका लागि प्रयोग गर्न स्वीकृति दिइएको थियो।

भारतका खाद्य सचिवका अनुसार भारतीय खाद्य निगम (एफसीआई) को ८१,०४४ मेट्रिक टन चामल इथानोल आपूर्ति वर्ष (डिसेम्बर देखि नोभेम्बर) २०२०-२१ मा विनियोजन गरिएको थियो, जसमध्ये ४९,२३३ टन उठाइयो।

अगस्ट २१, २०२२ सम्म १३ लाख ८७ हजार ६१६ टन विनियोजन गरिएको छ। यसमध्ये एफसीआईबाट ५ लाख ५ हजार ९ सय ३५ टन चामल सङ्कलन भएको छ। यसको मतलब २०२०-२१ को तुलनामा २०२१-२२ मा इथानोलको लागि एफसीआई चामलको विनियोजनमा ठूलो वृद्धि भएको थियो। तर उत्पादन कम भएकाले अहिले सरकारले चामल निकासीमा प्रतिबन्ध लगाएको छ।

अखिल भारतीय चामल निर्यात संघका वरिष्ठ कार्यकारी निर्देशक विनोदकुमार कौलले पनि कनिकालाई इथानोल युनिटमा लैजाने सरकारको मनसाय रहेको बताएका छन्, कौलले भन्छन, ‘धेरै इथानोल युनिटहरू स्थापना भइसकेका छन्, तर कच्चा पदार्थको अभावका कारण क्षमता कम प्रयोग भइरहेको छ। कनिका र मकै मुख्यतया इथानोल उत्पादनको लागि प्रयोग गरिन्छ। कनिका निर्यात गर्नुको सट्टा इथानोल युनिट पठाउँदा एफसीआई स्टकमा दबाब कम हुनेछ। यो निर्णयपछि भारतीय निर्यात व्यापार प्रभावित हुने उनको विश्वास छ। २०२१-२२ मा भारतबाट ३८ लाख टन कनिका निर्यात भएको थियो।

कौलले भन्नुहुन्छ, “आर्थिक वर्ष २०२२-२३ को पहिलो पाँच महिनामा औसतमा १५ लाख टन निर्यात भएको थियो र त्यसपछि पूर्णरुपमा रोकिनेछ। जसले भारतीय निर्यातलाई असर गर्छ, हाम्रा प्रतिस्पर्धीहरूलाई फाइदा पुग्छ। देशहरूले कनिका निर्यात गर्थे। पहिले भन्दा धेरै, तर अब तिनीहरूले बजार खोस्ने छन् र त्यसपछि भारत बजार छिट्टै समात्न सक्षम हुने छैन।”

यो ३८० डलर प्रति टन को लागी बेचेको थियो। यसबाट सरकारको निर्णयले उद्योगमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ। गत वर्षको मौज्दातमा चामल बचतमा रहेकाले अहिलेको अवस्थामा यस्तो निर्णय आवश्यक नरहेको कौलले बताउनुभयो। श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार