महंगी अचाक्ली, केही सूचकमा सुधार देखिएपनि अर्थतन्त्र अझैं असन्तुलित

५ कात्तिक, काठमाडौं । चालु आर्थिक वर्षको तीन महिनामा महंगीले सीमा नाघेको छ । बजारमा हरेक वस्तुको मूल्यबृद्धि अकासिएको छ । मूल्यबृद्धिले सीमा नाघ्दा त्यसको असर समग्र अर्थतन्त्रमा परेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले जारी गरेको विवरणमा अर्थतन्त्रको बाह्य क्षेत्रका केही सूचकमा सुधारको संकेत देखिएपनि समग्र अर्थतन्त्र सन्तुलनमा आउन सकेको छैन् । अर्थतन्त्रलाई महत्वपूर्ण टेवा पुर्याउने रेमिट्यान्स मात्र भदौ महिनामा करिब २० प्रतिशतले बढेको छ ।

सरकारले अहिले पनि विलासी वस्तु आयात रोकिरहेको छ । चारवटा वस्तुको आयात प्रतिबन्धलाई निरन्तरता दिइरहँदा पनि विदेशी विनिमय सञ्चितिमा सुधार देखिएको छैन् । चालु आर्थिक वर्षको दुई महिनामा विदेशी विनिमय सञ्चिति १९ करोड अमेरिकी डलरले घटेको छ । मुलुकमा भित्रने भन्दा बाहिरिने रकम बढी हुँदा मुलुकको शोधनान्तर स्थिति अघिल्लो आर्थिक वर्षमा निकै उच्च थियो । चालु आर्थिक वर्षको पहिलो महिना साउनमा यस्तो घाटा २२ अर्ब ६३ करोड रहेको राष्ट्र बैंकको भनाइ छ ।

अर्थतन्त्रमा सबैभन्दा बढी चाप मूल्यबृद्धिको छ । साउन र भदौ महिनामा नेपालको हिमाली र पहाडी क्षेत्रको तुलनामा तराईमा धरै बढीले मूल्यवृद्धि भएको देखिएको छ । राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको चालु आर्थिक वर्षको पहिलो दुई महिनाको आर्थिक विवरणमा उपभोक्ता मूल्यवृद्धि ५.१५ प्रतिशत बिन्दुले बढेर यो अवधिमा ८.६४ प्रतिशत पुगेको छ । जबकी गत आर्थिक वर्षको यही अवधिमो मूल्यवृद्धि दर ३.४९ प्रतिशत मात्रै थियो ।

गत साउन र भदौमा महिनामा तराईमा ९.३३ प्रतिशतले मूल्यबृद्धि भएको छ । पहाडमा ८.८२ र हिमाली क्षेत्रमा ६.६८ प्रतिशत मूल्यबृद्धि रहेको राष्ट्र बैंकको विवरणमा उल्लेख छ । काठमाडौं उपत्यकाको मूल्यवृद्धि दर ७.६२ प्रतिशत छ भने दुई महिनामा खाद्यान्नको भाउ ८.१७ प्रतिशतले बढ्दा गैरखाद्य बस्तुको ९.०२ प्रतिशतले मूल्यबृद्धि भएको छ ।

गत आर्थिक वर्षको भदौको तुलनामा २०७९ भदौमा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूह अन्तर्गत फलफूल १७.२९, घिउ तथा तेल १४.५३, रेष्टुरेण्ट तथा होटलको सेवा १२.३०, मदिराजन्य पेय पदार्थ १०.२४ र तरकारी ९.९४ प्रतिशत महँगिएको छ । यस्तै गैरखाद्य तथा सेवा समूह अन्तर्गत यातायात २३.४१, स्वास्थ्य १०.५४, फर्निसिङ तथा घरायसी उपकरण ९.२५, शिक्षा ९.११ र घरायसी उपयोगका वस्तुको मूल्य ७.६९ प्रतिशतले बढेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

राष्ट्र बैंकले अर्थतन्त्रको बाह्य क्षेत्रका केही सूचकमा भने सुधारको संकेत देखाएको छ । बैंकले सार्वजनिक गरेको चालु आर्थिक वर्षको पहिलो दुई महिनाको आर्थिक तथा वित्तीय अवस्थाको प्रतिवेदन अनुसार बाह्य क्षेत्रमा क्रमशः सुधार हुँदै गएको देखिन्छ । अघिल्लो वर्षको यसै अवधिको तुलनामा शोधनान्तर स्थितिको घाटा र चालु खाता घाटामा उल्लेख्य कमी आएको छ । विदेशी मुद्राको सञ्चिति थोरै घटेपनि पर्याप्तता सूचक ७.७ महिनाका लागि पर्याप्त रहेको भनिएको छ ।

रेमिट्यान्स र पर्यटनबाट हुने आयमा समेत सुधार हुँदै जाँदा अर्थतन्त्र सकारात्मक बाटोमा जाने संकेत देखिएको नेपाल राष्ट्र बैंकको भनाइ छ । रेमिट्यान्स र भुक्तानी सन्तुलन सुधारोन्मुख देखिए पनि विदेशी विनिमय सञ्चिति घट्नुमा विगतको बक्यौता भुक्तानी हुनु मुख्य कारण रहेको राष्ट्र बैंक बताउँछ । बक्यौता भुक्तानीमा सुधार र रेमिट्यान्सको अवस्था यस्तै रहे केही महिनामै अर्थतन्त्र पुरानै अवस्थामा आउने दावी राष्ट्र बैंकको छ ।

यता, बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रको अवस्था भने अझै असामान्य छ । कर्जाको औसत ब्याजदर १२ प्रतिशत नाघेको छ । २०७९ भदौमा कर्जाको भारित औसत ब्याजदर १२.०६ प्रतिशत पुगेको छ । २०७८ भदौमा ८.५७ प्रतिशत रहेको कर्जाको भारित औसत ब्याजदर एक वर्षमा करिब साढे ३ प्रतिशत बढेको छ । २०७५ असारमा १२.४७ प्रतिशतसम्म पुगेको कर्जाको भारित औसत ब्याजदर कोभिड–१९ अगाडि फागुन २०७६ मा ११.८० प्रतिशतमा झरेको थियो ।

कोभिडसँगै कर्जाको माग घटेर बैंकहरुको अधिक तरलता हुँदा २०७८ असार मसान्तमा कर्जाको भारित औसत ब्याजदर ८.४३ प्रतिशतसम्म झरेको थियो । तर, गत आर्थिक वर्षको दोस्रो त्रैमासबाट बैंकिङ प्रणालीमा अभावसँगै बढ्दै गएको ब्याजदरले पुनः १२ प्रतिशत भन्दा माथि पुगेको छ । यस्तै बैंकहरुको औसत आधार ब्याजदरसमेत दोहोरो अंकमा पुगेको छ । भदौमा वाणिज्य बैंकहरुको औसत बेसरेट १०.०१ प्रतिशत पुगेको नेपाल राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार भदौ महिनामा रेमिट्यान्स आप्रवाह करिब २० प्रतिशतले बढेको छ । साउन र भदौमा १ खर्ब ८७ अर्ब ४ करोड रेमिट्यान्स नेपाल भित्रिएको छ । यो अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा १९.८ प्रतिशतले बढी हो । अघिल्लो वर्षको यस्तै अवधिमा विप्रेषण आप्रवाह ५.८ प्रतिशतले घटेको थियो । अमेरिकी डलरमा रेमिट्यान्स ११.३ प्रतिशतले बढेर १ अर्ब ४७ करोड डलर पुगेको छ ।

अमेरिकी डलरको मूल्य बढ्दै गएपछि बढी मूल्य पाइने अवस्थाले नेपालमा रेमिट्यान्स बढ्न पुगेको राष्ट्र बैंको भनाइ छ । समीक्षा अवधिमा वैदेशिक रोजगारीका लागि अन्तिम श्रम स्वीकृति लिने नेपालीको संख्या १ सय ६९.९ प्रतिशतले बढेर १ लाख ३ हजार ८९८ पुगेको छ । वैदेशिक रोजगारीका लागि पुनः श्रम स्वीकृति लिने नेपालीको संख्या समीक्षा अवधिमा ७०.६ प्रतिशतले बढेर ३९ हजार १८९ पुगेको छ । समीक्षा अवधिमा खुद ट्रान्सफर १९.५ प्रतिशतले बढेर २ खर्ब ६ अर्ब ४६ करोड पुगेको छ ।

विदेश विनिमय सञ्चितिमा भने सुधार देखिएको छैन् । सरकारले ४ वटा वस्तुको आयात प्रतिबन्धलाई निरन्तरता दिंदा पनि विदेशी विनिमय सञ्चितिमा सुधार नदेखिएको हो । चालु आर्थिक वर्षको दुई महिनामा विदेशी विनिमय सञ्चिति १९ करोड अमेरिकी डलरले घटेको छ । २०७९ असार मसान्तमा ९ अर्ब ५४ करोड डलर रहेको विदेशी विनिमय सञ्चिति भदौ मसान्तमा आउँदा ९ अर्ब ३५ करोड डलरमा झरेको छ ।

नेपाली मुद्रामा यस्तो सञ्चिति असार मसान्तमा १२ खर्ब १५ अर्ब ८० करोड रहेकोमा भदौ मसान्तमा २.२ प्रतिशतले कमी भई ११ खर्ब ८९ अर्ब १६ करोडमा झरेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । रेमिट्यान्स आप्रवाह गत आर्थिक वर्षको दुई महिनाको तुलनामा ११.३ प्रतिशतले वृद्धि भई १ अर्ब ४७ करोड डलर पुगेको छ । नेपाली रुपैयाँमा रेमिट्यान्स १९.८ प्रतिशतले वृद्धि भई १ खर्ब ८७ अर्ब ४ करोड पुगेकोमा यस अवधिमा आयात घटेसँगै व्यापार घाटा ९.४ प्रतिशतले घटेर २ खर्ब ४४ अर्ब ९२ करोडमा झरेको छ । तर, पनि विदेशी विनिमय सञ्चिति भने घट्दो क्रममा नै रहेको राष्ट्र बैंको भनाइ छ ।

कुल विदेशी विनिमय सञ्चितिमध्ये नेपाल राष्ट्र बैंकमा रहेको सञ्चिति १० खर्ब ५१ अर्ब ५३ करोड र बैंक तथा वित्तीय संस्थासँग रहेको विदेशी विनिमय सञ्चिति १ खर्ब ३७ अर्ब ६३ करोड कायम भएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । भदौ मसान्तको कुल विदेशी विनिमय सञ्चितिमा भारतीय मुद्राको अंश २४.३ प्रतिशत रहेको छ । दुई महिनाको आयातलाई आधार मान्दा बैकिङ क्षेत्रसँग रहेको विदेशी विनिमय सञ्चितिले सात महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्न पर्याप्त रहने राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

यस्तै मुलुक भित्रने भन्दा बाहिरिने रकम बढी हुँदा मुलुकको शोधनान्तर घाटा सामान्य बढेर २३ अर्ब ६८ करोड पुगेको छ । यसले शोधनान्तर घाटा उच्चदरमा बढ्ने क्रम रोकिएको देखिएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको चालु आर्थिक वर्षको पहिलो दुई महिनाको तथ्यांक अनुसार अहिले शोधनान्तर स्थिति २३ अर्ब ६८ करोडले घाटामा छ । अघिल्लो वर्षको यसै अवधिमा शोधनान्तर स्थिति ९४ अर्ब ८० करोडले घाटामा थियो । अमेरिकी डलरमा अघिल्लो वर्षको दुई महिनामा ८० करोड ९ लाखले घाटामा रहेको शोधनान्तर यस वर्ष १८ करोड ५९ लाखले घाटामा देखिएको छ ।

राष्ट्र बैंकले चालु खाता घाटामा भने सुधार देखाएको छ । यो वर्ष पहिलो दुई महिनामा चालु खाता घाटा ३७ अर्ब १८ करोड रुपैयाँ रहेको छ । गत आवमा यस्तो घाटा १ खर्ब ६ अर्ब ८ करोड रुपैयाँ रहेको थियो । अमेरिकी डलरमा गत आवमा ८९ करोड ५९ लाखले घाटामा रहेको चालु खाता यस आवमा २९ करोड १७ लाख रुपैयाँले घाटामा रहेको छ । यस वर्ष खुद प्रत्यक्ष लगानी भने अघिल्लो वर्षको तुलनामा घटेर ८० करोड ९७ लाखले ऋणात्मक रहेको छ ।