मतदाता भन्छन्ः ‘नेता ज्यू ! नमस्कार गर्न नआउँदा हुन्छ’

♦ शुरबहादुर सिंह

२८ कात्तिक, कर्णाली । आसन्न मंसिर ४ गते सम्पन्न हुने प्रतिनिधि तथा प्रदेशसभा सदस्यको निर्वाचन आउन अब ठीक एक साता बाँकी छ । यस चुनावमा कर्णाली प्रदेशका १० जिल्लाको प्रतिनिधिसभा सदस्यको १२ सिटमा ७६ र प्रदेशसभा सदस्यको २४ सिटका लागि एक सय १६ उम्मेदवारहरु चुनावी प्रतिस्पर्धामा होमिएका छन् ।

चुनावको दिन नजिकिँदै गर्दा सबै दलका उम्मेदवारहरु आफ्नो जितका लागि मतदाताका घरदैलो गरिरहेका छन् । उनीहरु त्यसमा मात्र सीमित नभएर धारापँधेरा र खेतबारीसम्म पुगेर मतदातासँग भोट मागिरहेका छन् ।

उम्मेदवारहरु निकै जोशका साथ चुनावी प्रचारप्रसारमा लागे पनि मतदातामा त्यस्तो उत्साह देखिँदैन । विभिन्न दलसम्बद्ध उम्मेदवारले जिल्लाका आकर्षक ठाउँमा आमसभा गरिरहँदा मतदाता खेतबारीमै काम गर्न व्यस्त छन् । यतिबेला धान थन्क्याउन किसान व्यस्त छन् ।

सूचना र प्रविधिको तीव्र विकासले होला, एकदशकदेखि अधिकांश नागरिक विभिन्न सञ्चार माध्यमले प्रवाह गर्ने समाचार र सामाजिक सञ्जालबाटै विभिन्न दल, नेता, व्यक्ति र उनीहरुले गरेका कामका बारेमा सहजै जानकारी राख्दछन् । चुनावका बेला दल तथा उम्मेदवारहरुले सार्वजनिक गर्ने घोषणापत्र, प्रतिबद्धता र दिने आश्वासन कागजमा होइन, उनीहरुले मस्तिष्कमै कैद गरेको पाइन्छ ।

एकातिर नागरिकमा राजनीतिक चेतनास्तर वृद्धि हुँदै जानु अर्कोतिर चुनावका बेला प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दै भएभरका आश्वसन दिएर चुनाव जितिसकेपछि सिन्को नभाँच्ने नेताहरुको प्रवृतिप्रति मतदाताहरुको चरम वितृष्णा नै छ । चुनावी नारा, भाषण, आश्वासन दिने संस्कारप्रति उनीहरु राम्रैसँग परिचित भएका छन् ।

व्यवस्था बदलिए पनि जनताको अवस्था बदल्न कुनै पनि नेतृत्व सही काम नगरेकोप्रति मतदाताको आक्रोश छ । संविधान र सङ्घीय व्यवस्था राम्रो लाग्दा लाग्र्दै त्यसको सही व्यवस्थापन एवं कार्यान्वयन हुन नसकेकाले भुइँ मान्छेहरुका आधारभूत आवश्यकता परिपूर्ति भएका छैनन् । हिजो जितेकाहरुको पाँच वर्षीय अवधि सकिएपछि यो चुनावमा फेरि भोट माग्ने नेताहरु भने घरदैलो गर्दैछन् ।

गठबन्धन दल, नेकपा ‘एमाले’, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी, नेपाल मजदूर किसान पार्टी, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीलगायतका सबै दलका उम्मेदवारहरु मतदाता कहाँ पुग्ने गरेका छन् । कर्णालीमा प्रतिनिधि तथा प्रदेशसभा सदस्य निर्वाचनका लागि उम्मेदवारी दर्ता गराएका १५ दल यतिबेला चुनावी मैदानमा छन् ।

दलहरुको चुनावी प्रचारशैली विगतभन्दा खासै फरक देखिँदैन । उनीहरुका घोषणापत्र, प्रतिबद्धता र वाचाप्रति मतदाताले विश्वास गर्न छोडेका छन् । भोट माग्नैका लागि मात्र यो समयमा घरदैलो तथा खेतबारीमा पुगी नमस्कार गर्ने उम्मेदवारलाई भने मतदाताहरुले तीतो महसुस गर्ने गरी जवाफ दिएर फर्काउने गरेका छन् ।

पश्चिम सुर्खेतको अत्यन्तै विकट मानिने चौकुने गाउँपालिका तथा पञ्चपुरी नगरपालिकाका मतदाता अमर सारु मगरले घर तथा खेतबारीमा आएर नमस्कार गर्न आउने उम्मेदवारलाई नमस्कार नगरेरै उत्तैबाट फर्कन सुझाव दिएका थिए । उनी जस्तै धेरै मतदाताहरु चुनावका बेला आएर नमस्कार गर्ने नेताहरुको नमस्कार खाएर केही नहुने बताउँछन् ।

राप्रपा नेपालबाट सुर्खेत क्षेत्र नं २ बाट प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचनका लागि उम्मेदवारी दिएका भीमबहादुर शाहीले मतदातालाई उम्मेदवारप्रति कुनै मतलब नभएको बताए । उनका अनुसार चुनावलाई मात्र केन्द्रित गरेर घरमा आउने र नमस्कार गर्ने भन्दै आफूजस्ता थुप्रै उम्मेदवारलाई ठाडै अस्वीकार गरेका थिए ।

शाहीले भने, “हामी नमस्कार गर्दै भोट माग्न मतदाताहरुको घरदैलोमा पुग्यौँ तर उनीहरुले नेताज्यू १ नमस्कार नगर्दा हुन्छ भन्दै ठाडो जवाफ दिए ।” मत माग्न जाँदा उम्मेदवारप्रति उनीहरुको दृष्टिकोण नै आक्रोशपूर्ण भाव देखिएको उनले बताए । विगतका उम्मेदवारले गरेका वाचा र प्रतिबद्धता पूरा नगरेपछि अहिले त्यसको सजाय आफूजस्ता नयाँ उम्मेदवारहरुले भोग्नुपरेको उनले दुखेसो गरे ।

शाहीका अनुसार मतदाताहरुले नयाँ उम्मेदवार जितिसकेपछि त्यही ‘सड्या आलु त हुन्या’ होलान् भनेर प्रतिप्रश्न गर्ने गर्दछन् । सामान्य नागरिकहरु आफ्ना आधारभूत आवश्यक परिपूर्ति गर्ने नेतृत्व भइदिए हुन्थ्यो इच्छा व्यक्त गर्दछन् । राजनीति बुझेका कार्यकर्ताहरु आफ्नै दलबाट पीडित भएको अभिव्यक्ति दिन्छन् ।

उनी भन्छन, “मूलतः मतदाताहरु भाषण सुन्नै चाहँदैनन् । उनीहरु काम गर्ने, समाजमा व्याप्त गरिबी र बेरोजगार मुक्त गर्ने नेतृत्व एवं सरकार चाहान्छन् । युवाहरुले स्वदेशमै रोजगारी र स्वतःस्फूर्त काम गर्ने वातावरण भएन भन्ने गुनासो पोख्छन् । गाउँमा मत माग्न जाँदा गुनासोका चाङ भेटिन्छन् । आक्रोशपूर्ण अभिव्यक्ति सुनिन्छन् र पीडैपीडाका कथा भनिन्छन् ।”

तिला गाउँपालिका–४ जुम्लाका स्थानीय निराजन गौतमले आजसम्म चुनावमा जितेर गएका नेताहरु ‘जति जोगी आए पनि कानै चिरिएका’ भने जस्तै हुँदै गएको टिप्पणी गरे । “चुनावको बेला नमस्कार गर्नेहरु खास अरु बेला किन गर्दैनन् । यतिबेला मात्र किन गर्छन् रु के त्यो नमस्कारभित्र स्वार्थ लुकेको छ भन्ने कुरामा के आजको मतदाता थोरै पनि ज्ञान राख्दैन र ? ” प्रश्न गर्दै उनले भने, “उम्मेदवारहरुले आफ्नो स्वार्थपूर्तिका लागि गर्ने नमस्कार स्वीकार गर्न आवश्यक छैन ।” नमस्कार गरेकै आधारमा नेताहरुलाई भोट हाल्छन् भन्ने भ्रम नपाल्नसमेत गौतमले नेताहरुलाई आग्रह गरे ।

चुनावका बेला यहाँ आएर माई जिताई दिनुस् भनेर मतदाताहरुसँग अनुनय विनय गर्छन् तर जितिसकेपछि आफ्ना आसेपासेहरुलाई हेर्ने रोगले उनीहरु ग्रसित हुन्छन् र मतदाताको मतदानलाई बेवास्ता गर्छन् ।

‘जित्नुअघि मतदातामुखी, जितेपछि कार्यकर्तामुखी’

नागरिकको बुझाइअनुसार कुनै पनि चुनावले जनताको मर्म, पीडा र समस्या बुझ्ने नेतृत्व चयन हुन सकेन । पुरानाले काम गरेनन् भनेर नयाँलाई जिताइए पनि ती पुरानाभन्दा झनै भ्रष्ट भएको जुम्लाका स्थानीय महिला रन्नसरा सुनारले दुखेसो पोखे ।

चुनावका बेला घरमै आएर तपार्इंका समस्या के छन् ? के गर्दिनुपर्ने हो भन्दै भोट माग्छन्”, सुनारले भने, “जितेपछि न हाम्रो नमस्कार सुन्छन् न समस्याको खोजीनीति नै गर्छन् ।” चुनावका बेला मतदातामुखी हुने नेताहरु जितिसकेपछि आफ्ना कार्यकर्ता र आसेपासे पाल्न व्यस्त गरेको उनले गुनासो पोखे ।

चन्दननाथ नगरपालिका–७ जुम्लाका स्थानीय सम्झना महतले चुनावमा भोट खरिद बिक्री हुने गरेको जनाए । विसं २०७९ को स्थानीय तह चुनावमा धेरै मतदाताले रु दुई हजार ५०० सम्म खाएर आफ्नो मत बिक्री गरेको जनाउँदै उनले भने, “मतदाताबाट मतदान भएको छैन, बिक्री भइरहेको छ । मत किनेर जितेको नेताले जनताको भावना बुझ्ला भन्ने आश पनि हुने कुरा भएन ।”

‘नीति बनाउँछन्, कार्यान्वयन गर्दैनन्’

कर्णालीका राजनीतिक विश्लेषक पीताम्बर ढकालले नेतृत्वको व्यक्तित्व र चरित्रमाथि प्रश्न राख्ने चेतना विकास नागरिकमा बढ्दै गएको बताए । उनले भने, “चुनाव र उम्मेदवारमा मतदाताको रुचि देखिएन । स्वतन्त्र उम्मेदवारप्रति समेत उनीहरुको विश्वास छैन ।” विश्लेषक ढकालका अनुसार नागरिकमा चेतनाको वृद्धि हुँदै जानुमा यो सूचना र प्रविधि विकासको उपलब्धि हो । चुनाव जित्ने हार्ने आफ्नो ठाउँमा छ । सामाजिक सञ्जालबाटै नेता र नीतिका विषय उनीहरुले खबरदारी राख्न थालेका छन् । जनताको मत लिएर माथि पुग्ने नेतृत्वले नीति बनाएर कार्यान्वयन नगर्दा जनताको मत र उनीहरुको सोच पूरा हुन नसकेको उनको भनाइ थियो ।

जनता समाजवादी पार्टीका सुर्खेत क्षेत्र नं २ ‘क’ गगनबहादुर सारुले मतदाताले नयाँ अनुहार चाहेको बताए । ठूला दलहरुले जनताका पक्षमा कहिल्यै काम नगर्दा उनीहरुमा वितृष्णा जागेको र साना दलका उम्मेदवारप्रति आशा पलाएको उनले जनाए ।

उम्मेदवार घरदैलोमा पुग्दा सुर्खेतमा त्यस्तो उत्साह नदेखिएको भन्दै सारुले भने, “ठूला दलहरुले गरेको कामले जनतामा निराशा र आक्रोश पैदा भएको छ । यसले गर्दा हामीलाई मतदाताका नजिक पुगेर विश्वास दिलाउन र एकपटक काम गर्ने अवसर दिनुस् भन्न पनि अप्ठ्यारो भएको छ ।” मतदाताहरुले उम्मेदवारसँग सद्भाव साटासाट गर्नसमेत नचाहेको उनले बताए ।

निर्वाचन आयोगका अनुसार यो चुनावमा कर्णालीका १० जिल्लामा १० लाख ८५ हजार चार सय तीन मतदाताले मतदानमा भाग लिँदैछन् । यसमा डोल्पामा २२ हजार चार सय ४०, हुम्लामा ३२ हजार आठ सय ५७, मुगुमा ३४ हजार नौ सय ६२, जुम्लामा ६८ हजार तीन सय ४४ र कालीकोटमा ७२ हजार ८० मतदाता छन् ।

त्यस्तै रुकुमपश्चिममा ९२ हजार तीन सय ४७, जाजरकोटमा एक लाख तीन हजार तीन सय ६३, सल्यानमा एक लाख ५७ हजार सात सय एक, दैलेखमा एक लाख ४८ हजार छ सय ७६ र सुर्खेतमा दुई लाख ४३ हजार छ सय १४ जना मतदाता सङ्ख्या रहेको आयोगको तथ्याङ्कमा उल्लेख गरिएको छ । रासस