बालेन लोकप्रियताका खास चार कारण
विनोद त्रिपाठी
असार ९, २०८० शनिबार १८:२९:५०
यस आलेखमा अर्का लोकप्रिय हर्क साम्पाङ राईको चर्चा हुने छैन । उनको बारेमा अर्को आलेख तयार हुनेछ । नेपालको केन्द्रीय राजधानीको दुर्दशा भोगिरहेका नेपालीलाई यति बेला आशाको उत्साह छाएको छ । जब राजनीतिक दल बाहिरबाट चुनाव जितेर बालेन शाह मेयर बने अनि उनले देखाएको उत्साहका लहरहरु उपत्यका भित्र मात्र सीमित रहेन । अहिले उनको बर्णन हरेक नागरिकहरूले गरिरहेका हुन्छन् ।
समाज सुधारका काम हुने बित्तिकै बालेनको उदाहरण आउन थालेको छ । जिम्मेवारी पाएको एक बर्षमा बालेनले जुन उत्साह जनतामा भरिदिएका छन्, यस्तो आशा जगाउने जनप्रतिनिधि संभवत यसअघि थिएनन् होला । यो घडीसम्म हर कोही नेपाली नागरिकले चाहेर वा नचाहेर पनि बालेनको कामतर्फ फर्कनै पर्छ । उनलाई मन नपराउनेले पनि भित्री मनले प्रशंसा गरेकै हुन्छ ।
यो राजनीति पनि बडो गजबको हुन्छ । बेस्सरी हल्ला गरेर पहिला मानिसहरूको ध्यान आफूतिर खिच्ने, अनि आफ्नो क्षमता देखाउने । यसलाई अंग्रेजीमा making a lot of noise, and show your abilities। भनिन्छ । मार्क्सले लोकप्रियतावादलाई यसैसँग परिभाषित गरेर सौन्दर्यशास्त्रमा बर्णन गरेका छन् । हुन त वर्तमानका सयौं चर्चित अनुहारहरूले पनि विगतमा चर्को आवाज निकालेका थिए । कांग्रेस नेता गगन थापाले चर्को भाषण मात्र गर्थेनन्, मानिसहरूले जिब्रो टोक्ने खालका हर्कतबाट मानिसहरूको ध्यान खिच्न सफल भएका थिए । आन्दोलनमा प्रहरीलाई ढुंगा ताक्नु, आफ्नै कलेजका प्राध्यापकमाथि आक्रमणका योजना साथीहरूलाई सुनाउनु जस्ता तथ्यहरू अहिले उधिनेर सामाजिक संजालमा आएपछि यो कुराको पुष्टि हुन्छ । कुनै बेलाका उग्र नेताका रुपमा चिनिएका वामदेव गौतम पनि अबान्छित गतिविधिमा निकै चर्चामा थिए । उनी चर्को मात्र बोल्थेनन्, प्याच्च गालीको बर्षा गराउँथे ।
यसको सुरुवात उनले नयाँ बानेश्वर क्षेत्रबाट गरेका छन् । विना स्वार्थका मानिसहरूबाट आएका सुझावहरू नै बालेनका लागि सही सल्लाहकारका सारथि बनेका छन् । नेपालका जनप्रतिनिधिमा यो नयाँ र आधुनिक शैली हो । बालेनले यो व्यवहारमा देखाएका छन् ।
राप्रपा नेपालका अध्यक्ष कमल थापा त गीतकारदेखि खेलाडीसम्ममा मात्र सीमित थिएनन्, विगतमा उनी गुण्डागर्दीमा उत्रेर टाढा टाढासम्मका मानिसहरूको ध्यान खिच्न माहिर मानिन्थे । यस्ता अनेक व्यक्तिका उदाहरण छन्, जसले आफूलाई केन्द्रीय धारमा उभ्याउन चर्को आवाज निकालेर समाजको ध्यान आफूतिर तान्न सफल भएका छन् । चर्चामा आउन खोज्ने हरेक व्यक्तिको पृष्ठभूमि चर्को आवाजबाटै सुरु भएको हो । अहिले, चर्चामा रहेका कयौं व्यक्तिका पृष्ठभूमि केलायौं भने यी सबै तथ्य सजिलै फेला पर्छन् ।
कुन व्यक्ति कुन कर्मका आधारमा चर्चामा आयो र लोकप्रियता बटुल्यो भन्नेले खास अर्थ राख्छ । राप्रपा संसदीय दलका प्रमुख सचेतक सांसद ज्ञानेन्द्र शाही अस्ति भर्खरसम्म माइतीघरमा चिच्याइरहेका हुन्थे । यस्ता कयौं नेताहरू छन्, जुन नेपालको राजनीतिमा लोकप्रियताको सुचीमा सृचीकृत छन् । यो लोकप्रियताको उपयोग कुन ढंगले गरे अनि त्यो जीवित बनेर कहिलेसम्म निरन्तरता पायो वा गलत ढंगबाट दुरुपयोग भएर क्षणभरमै समाप्त भएर सिद्धियो भन्ने दुई कोण समाजमा बहसको बिषय छ ।
तर, आफ्नो चुनाव अघिको लोकप्रियतालाई जर्वजस्त जनताको पक्षमा देखाएर तरंग फिंजाएका बालेन अहिले मुलुक भित्र र बाहिर समेत उति नै चर्चामा छन् । खाली चर्चाको लागि हल्लामा मात्र उनी देखिएका छैनन्, एउटा नागरिक तप्काले उनीप्रति पुर्णभरोसा पोखिरहेको छ । आखिर, कसरी बालेन लोकप्रियताको सिंढी चढ्न सफल भए त ? अब लागौं, उनै काठमाडौंका मेयर बालेन शाह लोकप्रिय हुनुका खास चार कारणका बारेमा ।
पहिलो, छरिएका सुझाव बटुल्नुः बालेन टीममा उनीभन्दा सिनियर सल्लाहकार छैनन् । उनी सही व्यक्तिका छरिएका सुझाव अध्ययन गर्छन् । यसले उनलाई जनमत के चाहन्छ भन्ने व्यवहारिक रुपमा बुझ्न मद्दत पुर्याएको छ । उदाहरणका लागि, भद्रगोल काठमाडौं बजारलाई सुन्दर शहर कसरी बनाउने उनले सुत्र तयार पारेका छन् । उनलाई थाहा छ, विश्वका सुन्दर राजधानीहरूका सडकमा ठेला गड्दैनन् । भारत, पाकिस्तान र बंगलादेश बाहेकका देशहरूका भव्य शहरहरुतिर उनी फर्किएका छन् ।
फलस्वरुप, उनले फुटपाथ, ठेला, पार्किङ, ट्राफिक आदिमा सुधार ल्याउने प्रयासमा छन् । कुनै पनि शहर सुन्दर हुन यी अनिवार्य काम हुन् । त्यति मात्र होइन, सडक वरपरका घरदेखि पर्खालसम्म रंगरोगनमा ध्यान दिनुपर्छ । यसको सुरुवात उनले नयाँ बानेश्वर क्षेत्रबाट गरेका छन् । विना स्वार्थका मानिसहरूबाट आएका सुझावहरू नै बालेनका लागि सही सल्लाहकारका सारथि बनेका छन् । नेपालका जनप्रतिनिधिमा यो नयाँ र आधुनिक शैली हो । बालेनले यो व्यवहारमा देखाएका छन् ।
यसले बालेन शाहलाई ब्रम्हास्त्र जस्तै उर्जा प्रदान गरेको छ । उनले कथित सुकुम्बासी बस्तीदेखि अतिक्रमित उच्च घरानाका घर फोर्दा बहुसंख्यक जनता बालेनको वाहीवाहीमा आवाज बुलन्द बनाइरहेका थिए । कथित सुकुम्बासी त दलहरूले भोट बैंक बनाउँदै आएको बालेनले राम्रोसँग बुझेका छन् ।
दोस्रो, विना बजेटका काममा लगावः स्थानीय जनप्रतिनिधिले ठूला आयोजनाहरु निर्माण त गर्न सक्दैनन् । तर, लगानीविनाको सही व्यवस्थापन गर्न मजाले सक्छन् । यसको गतिलो उदाहरण हो, साँघुरो काठमाडौंमा व्यवस्थित पार्किङ । उनले सडकको दायाँबायाँ पार्किङ गर्ने परिपाटी बन्द गरिदिए । यसै त काठमाडौंका सडक साँघुरा छन्, अनि सडकका छेवैमा लस्करै सवारी राख्दा जामले चौपट बन्ने गर्छ ।
हो, हाम्रो बस्तीको संरचना नै गलत ढंगले डिजाइन गरिएको छ । हुन त यो कुनै विशेष योजनाका साथ बसेको शहर होइन । भविष्यमा पार्किङ, पार्क, खुल्ला स्थान र शान्त वातावरण चाहिन्छ भन्ने ख्यालै नगरी बसेको बस्ती हो । जसको चुनौती र समस्या अहिले झेल्नुपरेको अवस्था छ । अतिक्रमण जग्गा, खेर गएको जमिन र अलपत्र सार्वजनिक जमिनको उपयोगका लागि बालेनले नयाँ तरिका अपनाएका छन् । तत्काल धेरैले असजिलो वा समस्या भोगेपनि शहरको स्थायी स्वरूपका लागि यसले भविष्यमा निकै सुविधा प्रदान गर्नेछ ।
तेस्रो, बिरोधीहरुको अवरोध पन्छाउनुः जब, मेयर बालेन टुकुचा खोलाहरूको संरक्षणमा लागे, तब मूलधारका मिडियादेखि शक्तिशाली दलहरू उनी माथि खनिए । त्यति मात्र होइन, देशको शक्ति आफ्नो हातमा लिएर वर्षौंदेखि रजगज गरिरहेका व्यापारिक घराना र बिचौलियाहरु उनलाई रोक्न अनेक उपाय लगाए । यी सबैका बिरोधलाई उनले वास्ता गरेनन् । उनलाई थाहा छ, अहिले बिरोध गर्नेहरू भोलि प्रशंसा गर्नेछन् । उनले मध्यम वर्गका नागरिकलाई ध्यानमा राखेका छन् । नेपालमा यो जनसंख्या करिब ८० प्रतिशत वरपर होला ।
उनलाई थाहा छ, काठमाडौंलाई सुन्दर बनायो भने देशभरका पालिकामा यो तरंग फैलनेछ । यसको जस स्वंय बालेनले पाउनेछन् । भएको पनि त्यस्तै छ । अहिले कुनै पालिकाले नयाँ कामको सुरुवात गर्ने बित्तिकै बालेनको जस्तै काम गर्न थालेछ भन्ने जनताले प्रतिक्रिया दिन्छन् । यसले बालेन शाहलाई ब्रम्हास्त्र जस्तै उर्जा प्रदान गरेको छ । उनले कथित सुकुम्बासी बस्तीदेखि अतिक्रमित उच्च घरानाका घर फोर्दा बहुसंख्यक जनता बालेनको वाहीवाहीमा आवाज बुलन्द बनाइरहेका थिए । कथित सुकुम्बासी त दलहरूले भोट बैंक बनाउँदै आएको बालेनले राम्रोसँग बुझेका छन् ।
ठूला घरानाका व्यक्ति र दलहरूको संरक्षणमा हुर्किएका हुन् भन्ने उनलाई थाहा छ । यी दुवै समुदाय विपरीत जाँदा करिब ८० प्रतिशत जनताको गजबको साथ पाइन्छ र भविष्यमा मुलुक परिवर्तनको बागडोर समात्न सकिन्छ भन्ने बालेनले बुझेका छन् । हुन पनि तथ्यगत रुपमा भएको पनि त्यही छ । उनले दल, मिडिया र पुराना अनेक शक्तिको आवाजलाई सुन्दैनन् । यदि सुन्यो भने काम गर्न सकिंदैन भन्ने उनले बुझेरै अर्जुनदृष्टिका साथ उनी निरन्तर अघि बढिरहेका छन् । बालेनको एकोहोरो लगाव नै उनी लोकप्रियताको कारण बनेको छ ।
चौथो, राष्ट्रियता सवालमा जुरुक्क उठ्नुः नेपालको राजनीतिले सत्ता बाहिर हुँदा भारतको बिरोध गर्न सिकायो र सत्ता प्राप्त गरेपछि गुलाम । तर, बालेन शाह भने यसको ठीक विपरीत पथमा देखिए । उनी शक्तिमा रहेरै पनि डटेर भारतको मिचाहा प्रवृत्तिको बिरोधमा उत्रिए । जब भारतले अखण्ड भारतको नक्सा सार्वजनिक गर्यो, तब बालेनले विशाल नेपालको तस्विर आफ्नो कार्यकक्षमा राखिदिए । यो कार्य यस्तो सिम्बोलिक पहिचान थियो, जुन प्राचीन नेपालको भुगोल विशाल थियो, भारत सानो थियो भन्ने ऐतिहासिक ज्ञानलाई दक्षिण एसियामा फैलाइदियो । उनले आफ्नो संस्कृतिमाथि भएको हस्तक्षेपलाई तुरुन्त बिरोध जनाए । हिन्दी फिल्म ‘आदिपुरुष’मा जुन ढंगले प्रस्तुत गरिएको भएपनि राजा जनक र छोरी सीता नेपाल भुमिका जननी हुन् भन्ने जागरण पैदा गरिदियो ।
यसले उनको लोकप्रियतालाई बढाउने मात्र छैन, भविष्यमा मुलुकलाई विकासको मार्गमा डोर्याउन गजबको सुदर्शन चक्र बन्ने देखिएको छ । आखिर, जनप्रतिनिधिले अनिवार्य गर्नुपर्ने कामबाटै बालेन शाहले लोकप्रियताको शक्ति आर्जन गरेका हुन् भन्ने बुझ्न सकिएन भने अन्तिम भुल बाहेक केही हुने छैन ।
नेपालमा बर्षौंदेखि जरा गाडेर बसेको विकृति हो, भारतीय संस्कृतिको आयात । यसलाई रोक्न उनको सक्रियताले आमनेपालीको ध्यान खिचेको छ । भारतले के गर्छ र छिमेकी मुलुक भएको नाताले हामीलाई के असर पर्छ भन्ने कमजोर भावनाबाट माथि उठेर एउटा सार्वभौम मुलुकको नागरिकले कर्तव्य कसरी निर्वाह गर्ने बारेमा धेरैलाई बाटो देखाइदिएका छन् । नेपालीको प्रतिनिधित्व आवाज उठाएकोले उनलाई लोकप्रिय बनाउने मुख्य कडी बनेको छ ।
अन्तमा..
नेपालको राजनीतिले अर्को कुरा सिकाएको छ, काम कम, कुरा धेरै । तर, बालेनले कुरा निकै छोटो, काम धेरै लामो लामो गर्ने जनप्रतिनिधिको परिचय बनाए । कस्तो थिती बसाउने निर्वाचित जनप्रतिनिधिमा निर्भर हुन्छ । बालेनले काम, कर्तव्य, लगनशीलता, लगाव र खटनको परिभाषा व्यवहारिक रुपमा गरिदिए । उनले पछिल्लो पटक अदालत कानुनका बारेमा दिएको अभिव्यक्तिले नेपालको कुशासनको जड के हो भन्ने उदाङ्ग पारिदिएको छ ।
यसमा बालेनले बोलेको ठीक वा बेठीक, अदालत सही वा गलत भन्ने सवालै रहेन । नेपालमा भ्रष्टाचार बढ्नु, विकास हुन नसक्नु, भारतले निरन्तर पेल्नु, कुशासनले जरा गाड्नु, गलत नेता उत्पादन हुनु, अनावश्यक दलहरू जन्मिनु लगायतका विकृतिलाई छर्लंग पारिदिएको छ । उनको यो सोझो तर यथार्थ शैलीले मध्यम वर्गको नागरिकको बलियो साथ मिल्ने आवाज उठिरहेको छ । जुन वर्ग ८० प्रतिशत भन्दा बढी छ, उनै जनताको साथ मिलेसम्म बालेनको शक्तिले झन झन उचाई प्राप्त गरिरहन्छ । यसले उनको लोकप्रियतालाई बढाउने मात्र छैन, भविष्यमा मुलुकलाई विकासको मार्गमा डोर्याउन गजबको सुदर्शन चक्र बन्ने देखिएको छ । आखिर, जनप्रतिनिधिले अनिवार्य गर्नुपर्ने कामबाटै बालेन शाहले लोकप्रियताको शक्ति आर्जन गरेका हुन् भन्ने बुझ्न सकिएन भने अन्तिम भुल बाहेक केही हुने छैन । यो बिषय अहिलेका दलहरू र नेताका लागि सही शिक्षा हो ।
विनोद त्रिपाठी
लामो समय व्यवसायिक पत्रकारितामा डटेर लागेका पत्रकार त्रिपाठी विभिन्न मुलधारका राष्ट्रिय दैनिक, टेलिभिजन र अनलाइनहरुमा सम्पादकको भुमिका निर्वाह गरिसकेका छन् । हाल त्रिपाठी नेपालबहसका नियमित स्तम्भकार हुन् ।
लेखकबाट थपकेपी ओलीले मदन भण्डारीका ‘हत्यारा’ लुकाएकै हुन् ?
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
नागरिक पहिलो अभियानकाे गैर दलीय राजनीतिक अभियान बारे
जेठ २, २०८१ बुधबार
नेपाल–कोरिया सम्बन्ध सगरमाथा जस्तै उच्च होस्
जेठ १, २०८१ मंगलबार
सिद्धार्थ बैंकको प्रमुख आम्दानी नै घट्यो, वितरण योग्य मुनाफा २७ करोड माइनसमा
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
केपी ओलीले मदन भण्डारीका ‘हत्यारा’ लुकाएकै हुन् ?
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
तपाईको आजको राशीफल कस्तो छ ?
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
भङ्गहा–जनकपुर–जयनगर रेल्वे सेवा तीन दिन बन्द हुने
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
‘विप्रेषण विकासको दीर्घकालीन माध्यम होइन’
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
सगरमाथा आधार शिविरतर्फ पठाइयो ‘विश्व शान्ति दीप’
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
अब संसदीय छानबिन समिति नबनेसम्म सदन अघि बढ्दैन : कांग्रेस
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
बलात्कारको जाहेरी परेपछि एमाले नेता विदुर शर्मा फरार
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
सुनसरीमा प्रहरीले लागूऔषध कारोबारीलाई गोली हानेर नियन्त्रणमा लियो
जेठ ३, २०८१ बिहिबार