प्रधानमन्त्री प्रचण्डका आठ भुल

एक्कासी गठबन्धन बदलेर हतारमा २०७९ पुस १० गते तेस्रो चोटी प्रधानमन्त्री भएका पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’सँग त्यतिबेला कुनै योजना थिएन । बहुमत कुनै दलको नभएपछि उनले त्यही आधारलाई टेकेर प्रधानमन्त्रीको दावी गरे र अन्ततः उनी सफल भए । यो अपर्झट थियो । नियुक्त भएपछिका केही दिनसम्म उनले कुनै नयाँ योजना सुनाउनै सकेनन् । मन्त्रिमण्डल गठनको झमेला यति लम्बेतान बनेर गयो कि, बजेट जारी गर्दासम्म प्रचण्डले के गर्दैछु भन्ने खासै मेसो पाएका थिएनन् । त्यति बेलाको राजनीति जोडघटाउले प्रचण्डलाई सत्ताको बागडोर सम्हाल्ने मौका त दियो, तर नयाँ संकल्प तयार गर्ने समय नै दिएन ।

आठ महिना अवधिभर उनी राजनीति दाउपेचमा अल्झिए । उनको निर्देशनमा तयार गरिएका नीति तथा कार्यक्रम र बजेटदेखि नै प्रचण्ड सरकार एक उल्झनमा थियो । प्रचण्ड सरकारसँग हालसम्म पुराना आयोजना कछुवा गतिमा अघि बढाउने बाहेक मुलुक परिवर्तनका विशाल विकासका खाकाको कुनै संकेत नै छैन ।  धेरैलाई लाग्न सक्छ, कहाँ अल्झिए प्रचण्ड ? आउनुस्, आठ महिनामा प्रचण्ड सरकारले गरेका आठै भुल र यी भुलका कारण ब्रेक लागेका विकासका विषयमा चर्चा गरौं ।

प्रचण्ड सरकारका आठ भुल लेख्नुअघि स्वयं पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को पृष्ठभूमिलाई सम्झनु वाञ्छनीय हुनेछ । प्रचण्डले औसतमा सरकार चलाएर सुख पाउने छैनन् । उनको नेतृत्वले संचालन गरेको सशस्त्र युद्धले मुलुकको करिब २० खर्बको सम्पति नोक्सानको भपाई उनकै लडाुकहरुले खोजिरहेका छन् । अन्य दलका नेताहरू यति धेरै नोक्सान पुर्याएर राजनीतिमा आएका थिएनन् । धेरै क्षति पुर्याउने प्रचण्डप्रति ठूलो कर्तव्य अनिवार्य जोडिएको हुन्छ ।

आफू कम्युनिष्ट प्रधानमन्त्री भएको कारण चीनसँग निकटता देखाउन उनले भारतलाई चिढाए । अहिले तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री बन्दा यो कुरा अर्को गलत ढंगले बुझे र चीनसँग फेरि टाढिएकाे भाष्य निर्माण गरिदिए ।

१७ हजार नागरिकको अकालमा मृत्यु र यो सँगै जोडिएका कयौंको वेपत्ता बारेमा मानव अधिकारवादीहरु बोल्दै गर्लान् । तर, देशको भौतिक विकास गर्न नेतृत्व गरिरहेका प्रचण्डले सशस्त्र युद्धले गरेको क्षतिलाई पूर्ति गर्नु सर्वाधिक दायित्व छ । तर उनले आफूलाई आम नेता जसरी प्रस्तुत गरिरहेका छन् । यो गम्भीर भुल हो । उनलाई देउवा वा ओली झैं औसत प्रधानमन्त्री हुने छुट छैन । किन की, हाल नेपालका सबै नेताहरूले पारेको नोक्सान जोड्दा प्रचण्ड एक्लैले गरेको मुलुकको सम्पतिको क्षति सयौं गुणा बढी छ । प्रचण्डले यो दायित्व भुल्दै गएका छन् । यो आलेख तथ्याङ्कमा आधारित भन्दा सत्यतामा टेकेर उनले गरेका आठ भुल प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरिएको छ ।

भुल नं एक– छिमेकी मुलुकप्रति द्वैध चरित्र– 

२०६५ साउन ३१ गते पहिलो पटक प्रधानमन्त्री भएका प्रचण्ड त्यसबेलै दुई ठुला छिमेकी मुलुकसँग सुमधुर सम्बन्ध राख्न चुकेका थिए । आफू कम्युनिष्ट प्रधानमन्त्री भएको कारण चीनसँग निकटता देखाउन उनले भारतलाई चिढाए । अहिले तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री बन्दा यो कुरा अर्को गलत ढंगले बुझे र चीनसँग फेरि टाढिएकाे भाष्य निर्माण गरिदिए । नेपालको असंलग्न परराष्ट्र नीति र दुई ठूला छिमेकी मुलुकसँग सन्तुलन सम्बन्धमा उनी तिनै पटक असन्तुलित सावित भए ।

देश भित्र व्यवसाय गर्ने वातावरण सृजना हुन सकेको छैन । भएका व्यवसाय कि बन्द भए, कि बन्द हुने तर्खरमा छन् । व्यापारीहरू सटर बन्द गरेर काम खोज्न विदेश पुगिरहेका छन् । यस्तो भयावह दृष्य देख्दा पनि प्रचण्डमा कुनै ग्लानीबोध छैन ।

पहिलो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा ०६५ साल भदौ ७ गते उनी चीनमा ओलम्पिक खेलको समापनमा पुगेका थिए । न त्यो खेलको समापनमा उनको कुनै भुमिका थियो र कुनै अर्थ । उनि फेरि नाटकीय वाक्य प्रयोग गर्दै भारत नै पहिलो भ्रमण गर्ने घोषणा गरे । उनको यो अस्थिरताले दुवै छिमेकी मुलुकहरू अहिलेसम्म विश्वस्त हुन सकेका छैनन् । प्रचण्डले फेरि १५ वर्षपछि छिमेकीसँग अर्को विश्वास गुमाउँदैछन् । भारत भ्रमण सकेर उनि चीन जान आवश्यक ठानेनन् । उनि अमेरिका पुगेर मात्र चीन जाने योजनामा छन् । यो उनको बहुलठ्ठीपनले स्वयं चीन मात्र होइन, भारत र अमेरिका पनि सशंकित छ । कमजोर मुलुकले सबै मुलुकसँग परम्परागत सन्तुलन सम्बन्ध कायम गर्नुपर्छ भन्ने हेक्का प्रचण्डमा छैन । उनको यो विदेश सम्बन्ध नेपालका लागि निकै प्रत्युपादक हुनेछ ।

भुल नं २, वैदेशिक सहयोग शून्य

नेपालको आन्तरिक आर्थिक शक्ति निकै कमजोर छ । विदेशीले ऋण, अनुदान र सहयोग नगरेसम्म ढुकुटी खाली हुनेछ । हाम्रो कर प्रणाली सुधारात्मक भएपनि उत्पादन ऋणात्मक हुँदा कर उठती खस्कँदो छ । प्रचण्ड सरकार बनेपछि कुनै दातृ निकायले सहयोगको हात बढाएका छैनन् । विप्रेषणले अर्थतन्त्र धान्नुपर्ने अवस्था छ । आयातमुखी अर्थनीतिका कारण आव ०७९–०८० मा नेपालको कुल व्यापार घाटा १४ खर्ब ५४ अर्ब पुगेको छ । नयाँ रोजगार शून्य अवस्थामा छ । वैदेशिक रोजगार विभागको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने पछिल्लो ११ महिनामा काम खोज्दै साढे सात लाख युवा विदेश पुगिसकेका छन् । कलेज र विश्वविद्यालयमा पढ्ने वातावरण नभएर विदेश पढ्न जाने संख्या चौपट बढेको छ । राष्ट्र बैंकको तथ्याङ्क हेर्दा पछिल्लो नौ महिनामा विदेश पढ्न जाने विद्यार्थीका कारण ७८ अर्ब १९ करोड रुपैयाँ बाहिरियो भने यति नै अवधिमा गत वर्ष ४३ अर्ब ६७ करोड बाहिरिएको थियो । देश भित्र व्यवसाय गर्ने वातावरण सृजना हुन सकेको छैन । भएका व्यवसाय कि बन्द भए, कि बन्द हुने तर्खरमा छन् । व्यापारीहरू सटर बन्द गरेर काम खोज्न विदेश पुगिरहेका छन् । यस्तो भयावह दृष्य देख्दा पनि प्रचण्डमा कुनै ग्लानीबोध छैन ।

भुल नं ३, सेवा प्रवाह पट्यार लाग्दो 

प्रचण्ड भाषणमा भ्रम पैदा गर्न सिपालु छन् । उनले सर्वसाधारणको समस्या हत्तपत्त बुझ्दैनन् । सरकारी कार्यालयमा हुने सेवा सुविधाको झन्झट उनले वेवास्ता गर्छन् । मालपोतदेखि यातायात कार्यालयसम्म, सरकारी अस्पतालदेखि सरकारी कलेजसम्मको अवस्था उस्तै छ । सरकारी अस्पतालमा पालो कुर्दा कुर्दै विरामी मृत्यु भएको प्रचण्डले सुन्दैनन् । सरकारी कलेजमा पढ्ने वातावरण नभएको वास्तै गर्दैनन् । तर, उनि चर्को भाषण गरेर जनतालाई झूट बोलिरहेका छन् । यो गम्भीर भुल उनले ढाकछोप गर्न अनेक तानावाना बुन्छन् । 

भुल नं ४, मूल्यवृद्धिमा सरकारी गैर जिम्मेवार

सरकार भन्दैछ, चाडवाडमा मूल्यवृद्धि नियन्त्रण गर्न अनुगमन गर्ने रे ! के नागरिकहरू चाडपर्व बाहेकका दिनहरुमा भोकै बस्ने हो ? विश्वका कुनै देशमा नभएको उही पुरानै मिति सकिएको शैली अपनाएर चाडपर्वमा केन्द्रीत हुने मूल्य नियन्त्रणको अर्थ के हो ? प्रचण्ड सरकार बनेपछि मुद्रास्फीतिले सीमा नाघेको छ ।  राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको रेकर्ड हेर्यो भने कहालीलाग्दो अवस्था छ । आर्थिक वर्ष २०७९–८० को असार मसान्तसम्मको देशको वर्तमान आर्थिक तथा वित्तीय स्थितिमा मूल्यवृद्धिले लक्षित सीमा नाघेको देखाएको छ । मूल्यवृद्धि दर ७.७४ प्रतिशतले उकालो लागिरहेको छ । अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०७८–७९ मा यो दर ६.३२ प्रतिशतमा सीमित थियो । 

घाँटीमा पर्यटक गाइडको कार्ड भिरेर विमानस्थलदेखि पछ्याएका अनेक व्यक्तिका कारण हरेक विदेशी यतिबेला हैरानीमा छन् । पर्यटन बोर्डको निकम्मापनलाई प्रचण्ड सरकारले देखेको छैन । नेपालमा आउने पर्यटक एक्लै घुम्न र बस्न रुचाउँछन् । पर्यटक पथ प्रदर्शक अनिवार्य गर्दा उनीहरुले स्वतन्त्र विचरण गर्ने अवसर पाउँदैनन् । पर्यटन क्षेत्रमा यो सबैभन्दा ठूलो बाधक हो ।

कम आय भएका र ठूलो स्थायी पुँजी नभएका परिवारमा आर्थिक संकट निम्तिएको छ । हरेक सामानको मूल्य दिन प्रतिदिन उतारचढावको अवस्थामा छ । तरकारी र खाद्यान्न सामग्रीहरूको मूल्य अनियन्त्रित छ । संसारमा यस्तो सरकारविहिनताको अवस्था कुनै देशमा छैन ।

भुल नं ५, पर्यटक प्रबर्द्धनमा उदासीनता

नेपालको भौगोलिक अवस्थाको भरपूर उपयोग भनेको कृषि र पर्यटन क्षेत्र नै हो । तर, सरकारले पर्यटन क्षेत्रको उत्थानमा गलत कदम चालिरहेको छ । नेपालमा अहिले विदेशी पर्यटक आएर टिक्ने वातावरण छैन । सडकदेखि पार्कसम्म, विमानस्थलदेखि बस स्टेशनसम्म पर्यटकले नराम्रोसँग नेपालीको दुर्व्यवहार खेप्नुपरेको अवस्था छ । सरकारले पर्यटन दशक घोषणा गरेपनि आर्कषणका कार्यक्रम त के उपयोगी शैली पनि बचाउन सकेको छैन । राजधानी काठमाडौंमै पर्यटक कति हैरानीमा छन् भन्ने हेर्न वसन्तपुर दरबार क्षेत्र गयो भने थाहा हुन्छ । सरकारले रोजगार बढाउने नाममा लागु गरेको गाइड प्रणालीले पर्यटकलाई शान्तसँग घुम्न र बस्न दिएको छैन । घाँटीमा पर्यटक गाइडको कार्ड भिरेर विमानस्थलदेखि पछ्याएका अनेक व्यक्तिका कारण हरेक विदेशी यतिबेला हैरानीमा छन् । पर्यटन बोर्डको निकम्मापनलाई प्रचण्ड सरकारले देखेको छैन । नेपालमा आउने पर्यटक एक्लै घुम्न र बस्न रुचाउँछन् । पर्यटक पथ प्रदर्शक अनिवार्य गर्दा उनीहरुले स्वतन्त्र विचरण गर्ने अवसर पाउँदैनन् । पर्यटन क्षेत्रमा यो सबैभन्दा ठूलो बाधक हो । विकसित देशमा यस्तो कहीँ हुँदैन । सशस्त्र युद्ध भएका देशमा लागु गर्ने नियम झैं गाइड अनिवार्य भिराएर नेपाल सरकारले पर्यटकलाई नेपाल असुरक्षित देश भएको सन्देश दिन खोजिरहेको छ । यो सरकारको गम्भीर भुल हो ।

प्रचण्डले सशस्त्र युद्ध गर्दा ती जनतासँग गरेका बाचाहरू वागमतीमा बगाएर अहिले बिलासी जीवनमा रूपान्तरित भएका छन् । जब उनी फेरि फेरि विभिन्न पोशाकमा सजिएर चिटिक्क पर्दै मञ्चमा भाषण गर्छन्, तब ती तमाम अभावमा बाँचिरहेका लाखौं नागरिकहरूको मुटुमा तीरले घोचिरहेको हुन्छ । उनलाई भने ज्वाईं प्यारो छ ।

भुल नं ६, भ्रष्टाचार नियन्त्रणमा काखा र पाखा

नक्कली भुटानी शरणार्थी, ललितानिवास र सुन प्रकरण मुद्दामा जब सरकार अघि बढ्यो तब धेरैलाई अब भ्रष्टाचार र तस्करमा नियन्त्रण हुन्छ कि भन्ने लागेको थियो । तर, यो भरोसा सरकारले धेरै दिन कायम राख्न सकेन । आफ्नै पार्टीका नेताहरू तत्तत् मुद्दाहरूमा जोडिएपछि प्रचण्ड सरकार पंगु सावित भयो । यो हदसम्मको पंगु बन्न अब बाँकी के रह्यो र ? सरकारी प्रतिवेदनदेखि मिडियाका स्थानहरूले माओवादी केन्द्रका यी–यी नेताहरू सम्बन्धित मुद्दामा जोडिएका छन्, अनुसन्धानमा ल्याउनु भन्दा प्रचण्ड सरकार कानमा तेल हालेर बसेको छ । यसले के पुष्टि गरेको छ भने प्रचण्ड सरकार भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्न होइन, सस्तो लोकप्रियतामा टिक्न खोजिरहेको छ । प्रचण्ड सरकार स्वयं भ्रष्टाचारमा सम्मिलित भएको सावित गरिरहेको छ । समान दोषी देखिएका अरू पार्टीका  नेतालाई थुन्ने, आफ्नो पार्टीका नेतालाई उन्मुक्ति दिने प्रचण्ड सरकार पूर्ण गैर जिम्मेवार बनेको छ । यो गम्भीर भुल हो ।

भुल नं ७, परिवारवादको नमुना

सरकार बाहिर रहँदा प्रचण्डले सधैं सुशासनका कुरा उठाउँथे । तर उनै प्रचण्ड जब सरकारको नेतृत्वमा पुगे अनि भएभरका सबै आफन्तलाई सरकारी अड्डामा भर्ती गराए । पार्टी भित्रदेखि सरकारका अंगहरू अहिले प्रचण्ड परिवार र आफन्तहरूको पकडमा छ । उनको पार्टीलाई ज्यान दिएका ती तमाम कार्यकर्ताका परिवार र अन्य सर्वसाधारण नागरिक प्रचण्डको ढोंगी राजनीतिबाट विचलित छन् । उनीप्रति कयौं उनका कार्यकर्ता आक्रोश पोख्छन् । प्रचण्डले सशस्त्र युद्ध गर्दा ती जनतासँग गरेका बाचाहरू वागमतीमा बगाएर अहिले बिलासी जीवनमा रूपान्तरित भएका छन् । जब उनी फेरि फेरि विभिन्न पोशाकमा सजिएर चिटिक्क पर्दै मञ्चमा भाषण गर्छन्, तब ती तमाम अभावमा बाँचिरहेका लाखौं नागरिकहरूको मुटुमा तीरले घोचिरहेको हुन्छ । उनलाई भने ज्वाईं प्यारो छ । तर, जुम्लामा उपचार नपाएर मृत्युवरण गरिरहेका नागरिकको आवाज सुन्न फुर्सद छैन । आफू, परिवार र इष्टमित्रका मात्र प्रधानमन्त्री बनेका प्रचण्ड जनताका प्रधानमन्त्री बन्ने योग्यता गुमाइसकेका छन् ।

राजनीति परिवर्तनलाई मात्र जनताले अब उपलब्धि ठान्ने वाला छैनन् । त्यस्ता तथाकथित परिवर्तनहरुले जनताको चुल्हो बल्दैन भन्ने सबैले थाहा पाइसकेका छन् । राजनीति परिवर्तनले प्रचण्डलाई मात्र भोग विलासको दुनियाँमा बदलिदियो, तर जनतालाई दरिद्रको खाडलमा जाकिदियो । प्रचण्डले गरेका तमाम भुलहरु भविष्यमा पीडादायिक इतिहासको दस्तावेजमा दर्ज हुनेछ । 

भुल नं ८, घर पुग्दा बाटोमा नेपाल नदेख्ने प्रचण्ड

सिंहदरबारदेखि बालुवाटार होस् वा खुमलटारदेखि विभिन्न कार्यक्रममा जाँदा होस्, बाटोमा देखिएका दृष्यले नेपालको चित्र स्पष्ट देखाउँछ । तर, प्रधानमन्त्री प्रचण्ड यी दृष्य हेर्दैनन् वा नदेखे झैं गर्छन् । उनी दोस्रो पटक २०७३ साउन १९ मा प्रधानमन्त्री हुँदा अघिल्लो सरकारले जनताको पक्षमा काम गर्न नसकेको आरोपका फेहरिस्त सुनाएका थिए । केपी ओलीलाई प्रधानमन्त्रीबाट च्युत गर्दा प्रचण्डले त्यति बेला भनेका थिए, अघिल्लो सरकारले जे जे गल्ती गरेको छ, त्यो गल्ती यो सरकारले गर्दैन ।’ तर, उनले जे बोले ठीक विपरीत गरे । उपत्यकाकै कुरा गर्ने हो भने ठूलो बजेट नचाहिने तर व्यवस्थापन मात्र मिलाउन सकिने कयौं कामहरू छन् । यी असरल्ल परेका कामहरू दिनहुँ स्वयं प्रचण्डले गाडीको कालो सिसाबाट नियालिरहेका हुन्छन् । 

ट्राफिक व्यवस्थापनदेखि फुटपाथ नियन्त्रणसम्म, साना व्यापारी स्थलदेखि असरल्ल पार्किङसम्म, कुरूप सडकका गतिविधिदेखि दिक्दार लाग्दा भीडसम्म । यी र यस्ता अनाकर्षक दृष्यहरु व्यवस्थापन गर्न अहिलेसम्म प्रचण्ड सरकारले कुनै संकेत देखाएको छैन । काठमाडौंका मेयरले केही न केही व्यवस्थापन गर्न खोज्दा सरकारबाट हुने असहयोगहरु बालेनका फेसबुकमा बम बनेर पोखिएका हुन्छन् । तर, पनि सरकारका प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरू जनस्तरमा गर्न सकिने विना बजेटका कामहरू गर्न उदासीन छन् । जब कुनै विदेशी पर्यटक विमानस्थलमा उत्रेर मुल सडकमा आइपुग्छ, अनि उसले एकपटक सोच्छ, के म सरकार भएकै देशमा आएको छु !

अतः प्रचण्डले १० वर्षको युद्धबाट जसरी सत्तारोहण गरे,  त्यसरी नै देशलाई पुर्याएको क्षतिको ऋण चुक्ता गर्न तर्किरहेका छन् । उनी अघिल्ला सरकारको तुलना गरेर भन्दैछन्, केही न केही गर्दैछौँ ।’ तर, उनलाई के थाहा, देश र जनताको खर्बौंकाे नोक्सान गरेका एक कमान्डर आज एक रूपैयाँ भपाई गर्न असमर्थ सावित भएका छन् । जुन असक्षमता उनको गलत नियतसँग जोडिएका उल्लेखित आठ कारणहरू हुन् ।

राजनीति परिवर्तनलाई मात्र जनताले अब उपलब्धि ठान्ने वाला छैनन् । त्यस्ता तथाकथित परिवर्तनहरुले जनताको चुल्हो बल्दैन भन्ने सबैले थाहा पाइसकेका छन् । राजनीति परिवर्तनले प्रचण्डलाई मात्र भोग विलासको दुनियाँमा बदलिदियो, तर जनतालाई दरिद्रको खाडलमा जाकिदियो । प्रचण्डले गरेका तमाम भुलहरु भविष्यमा पीडादायिक इतिहासको दस्तावेजमा दर्ज हुनेछ ।