लोकरिझ्याईं राजनीतिको ‘महाजात्रा’मा हरिवंश आचार्य

हाँस्य कलाकार हरिवंश आचार्यले दुई साताअघि मात्र नेपालका भ्रष्टाचारीहरुलाई दरिलै दनक दिँदै आफ्नै स्वर र अभिनयको म्युजिक भिडियो सार्वजनिक गरेका थिए । खासगरी नेपालको राजनीतिक वृत्तको तीव्र भ्रष्टीकरणप्रति उनको कटाक्ष थियो । गीतको स्थाई यस्तो छ–
‘जसको पनि दाउ छ खाने हो हाम्म,
धन कमाएर राख्ने हो ड्याम्म, 
नामभन्दा नी दामै हो कमाउने ? कल्ले समाउने ?’

नेपालमा गायन कलाको जुन उचाई, गरिमा र आदर्श स्थापित छ, त्यस हिसाबले हरिवंशलाई गायक नै भन्न मिल्दैन । उनको स्वरबाटै थाहा भैहाल्छ । हो, उनी चतुर कलाकार भने अवश्य हुन्, जो ललितकलाका जुनसुकै विधालाई नगदीकरण गर्न माहिर छन् । 

आजभन्दा एकाध दशकअघि नेपालमा पप र लोक गायनले बजार पिटिरहेको बेला त्यसलाई पनि ‘क्यास’ गर्न उनले ‘चंचले चंचले गण्डकी अंचले’ बोलको गीत एफएमहरूमा घन्काएका थिए । जब नेपालमा पुस्तक प्रकाशनको बाढी आयो र पुस्तकहरू बिक्न थाले, उनी लेखक बन्न चुकेनन् । ठिकै छ, यसो गर्ने सबैलाई अधिकार छ, यसमा पँक्तिकारको केको आपत्ति ? 

पछिल्लो पटक उनले गाएको गीतमा जुन ‘नामभन्दा नी दामै हो कमाउने, कल्ले समाउने ?’ भन्ने पँक्ति छ, त्यो आजको यथार्थ पनि हो । अहिले पनि वाइड बडी, लडाकुको भत्ता र राशन, ओम्नी, यति, बुढी गण्डकी, सेक्युरिटी प्रेस, नक्कली भुटानी शरणार्थी र सुनलगायतका भ्रष्टाचारका जति पनि काण्ड छन्, त्यसका अभियुक्तहरू राजनीतिक संरक्षणकै आधारमा पक्राउ पर्न सकिरहेका छैनन् । हो त, कल्ले समाउने ? 

यसैको पछिल्लो प्रकरण हो, बहालवाला उपप्रधान तथा गृहमन्त्री रवि लामिछाने मुछिएको सहकारीको दुई करोड अपचलनको मुद्दा । प्रहरी अनुसन्धानबाट रविले दुई करोड अपचलन गरेको प्रमाणित भइसकेको छ, तैपनि उनलाई कल्ले समाउने ? सत्तामै आफैं भइसकेपछि उनलाई कल्ले समाउने ? यसैगरी दोहोरो नागरिकता र पासपोर्ट मुद्दामा पनि उनको खोट स्पष्ट भइसकेकै हो, कल्ले समाउनी ? 

पँक्तिकारलाई हरिवंशको पछिल्लो गीत औधी मन परेकाले सामाजिक सञ्जालमा शेयर पनि गरेकै हो । तर, खिन्नता त्यतिबेला महसुस भयो, जब हरिवंशले ‘प्रकाश सुवेदी शो’मा सहकारीको दुई करोड अपचलनको मुद्दा खेपीरहेकै तिनै रवि लामिछानेको पक्षपोषण गरेर बोले । अर्थात् रवि निकै असल, इमानदार, जुझारु, देशका लागि काम लाग्ने मान्छेका रुपमा चित्रण गरिदिए । 

पँक्तिकारको मथिंगल रन्थनियो । आखिर आफूलाई नेपाली कला क्षेत्रका ‘पण्डित’ नै दावी गर्ने आचार्यले किन यस्तो दोहोरो मापदण्ड (डबल स्टाण्डर्ड’ रवैया प्रदर्शन गरे त ? उनको गीतले एक थोक भन्छ, बोलीले अर्को थोक । नेपाली हास्यव्यंग्य विधाका यति उचाईमा पुगेका कलाकारबाट किन यस्तो निम्छरो व्यवहार प्रदर्शन भयो ? भन्ने प्रश्न अहिले जनमानसमा उठिरहेको छ । 

यसमा हरिवंशको पनि बाध्यता हुनसक्छ । भर्खर चलचित्र ‘महाजात्रा’ प्रदर्शनमा आएको बेला रविको प्रशंसा गरिदिए रास्वपाका कार्यकर्ता पनि चलचित्र हेर्न हलसम्म आउलान् भन्ने आश होला । अथवा रविको विरोध गरे कतै अझै पनि भ्रमवस रविमाथि विश्वास गरिरहेको जनमत चिढिने हो कि भन्ने त्रास होला । तर, महान कलाकार त यस्ता आश र त्रासभन्दा माथि उठ्नु पर्ने हैन र ? यस्ता विषयमा मौन बसिदिए पनि त हुन्थ्यो भन्ने प्रश्न पनि उठिरहेको छ । 

लोकरिझ्याईं राजनीतिको परिणति 
र, यही प्रश्नसँगै नेपाली राजनीति र समाजमा हुर्किरहेको ‘पपुलिज्म पोलिटिक्स’ (लोकरिझ्याई राजनीति)को परिणतिबारे नयाँ बहस गर्नुपर्ने बेला आएको छ । 
नेपालमा राजनीतिभन्दा भिन्न क्षेत्र अर्थात् मिडियाबाट ख्याति कमाएका एवं ‘सिधा कुरा जनतासँग’ कार्यक्रमका प्रस्तोता रवि लामिछानेको राजनीतिक र पदीय हैसियत ह्वात्तै चुलियो । जनताको एउटा पँक्तिले उनीमाथि आशा र विश्वास गरेकै हो । संगठन र विचारबिनाको एउटा नयाँ दलले संसदमा दरिलो उपस्थिति जनाउनु चानचुने कुरा पक्कै थिएन । नयाँ पुस्तामा एउटा उत्साह पनि थियो । 

कम्युनिष्टहरू त ‘कमाउनिष्ट’ भइसकेका छन् । कांग्रेसको शीर्ष नेतृत्व तहमा पनि भ्रष्टीकरणको धमिरा लागिसकेको छ । तैपनि सत्य के हो भने यी दलहरूमा विचार, संगठन र प्रशिक्षित कार्यकर्ताको पँक्ति छ । 

अहिले जनताको त्यो उत्साहमा पानी फेरिएको छ । घण्टीमा मत हालेका जनता यतिबेला पुर्पुरोमा हात राखेर भनिरहेका छन्, ‘रवि पनि उही लहरोमा फल्ने करेला रहेछन् ।’ 

दोहोरो नागरिकता र पासपोर्ट कान्ड त छँदै थियो, अहिले सहकारीको दुई करोड अपचलनको मुद्दा उनको थाप्लोमा छ । हावा नचली पात हल्लिन भने झैँ रविबाट भएको आर्थिक अपचलन बारे प्रहरीबाटै पुष्टि भइसकेका खबर मिडियामा छरपस्ट छन् । भनेपछि लोकरिझ्याईं राजनीतिबाट उदाएको दलका प्रमुख नेताको परिणति अहिले हाम्रा सामु छ । 

‘पपुलिज्प पोलिटिक्स’का पीडा
लोकतन्त्रमा लोकरिझ्याईं राजनीति खासमा लोकतन्त्रकै उपहास पनि हो । लोकतन्त्र भनेको दलीय पद्धति हो, जहाँ निश्चित विचार, दर्शन, संगठन र कार्यकर्ता पँक्तिसहितको दलहरूबीच प्रतिस्पर्धा हुन्छ । लोकरिझ्याईं राजनीतिले केही समयसम्म जनतालाई गुमराहमा राख्छ । सस्तो लोकप्रियताका लागि गरिने हावादारी भाषण, देखाइने सपना र कुनै अमुक पात्रको ख्यातिका कारण जनता भुलभुलैयामा पर्छन्, जसरी रविका हकमा परे । 

उदाहरणका लागि हाम्रै छिमेकी भारतमा जनलोकपाल विधेयकको माग गर्दै थालिएको ‘अन्ना हजारे आन्दोलन’मा केही व्यक्ति सहभागी भए । तिनमा प्रहरी सेवामा लागेर ख्याति कमाएकी किरण वेदी, चर्चित कवि कुमार विश्वास पनि थिए । त्यसमै थपिएका थिए, दिल्लीका मुख्यमन्त्री अरविन्द केजरीवाल । 

अन्ना हजारेको आन्दोलन त सकियो, तर त्यो आन्दोलनको राप र तापलाई भजाउन अरविन्द केजरीवाल, कुमार विश्वास आदिले आम आदमी पार्टी (आप)को स्थापना गरे । अर्थात् उनीहरुले पनि लोकरिझ्याई राजनीति सुरु गरे । जनताको अपार समर्थन पाएर दुई पटकसम्म दिल्लीको मुख्यमन्त्री भएका केजरीवाल अहिले मदिरा ठेक्कासम्बन्धि आर्थिक अपचलन मुद्दामा खोरमा जाकिएका छन् । यही हो, लोकरिझ्याई राजनीतिको परिणति या पीडा । 

राजनीतिभन्दा भिन्न क्षेत्र अर्थात् क्रिकेटबाट ख्याति कमाएका इमरान खान पनि पाकिस्तानमा आफ्नो सोही ख्याति भजाएर वजिरे आजम (प्रधानमन्त्री) भए, तर नवाज सरीफका शब्दमा उनले पाकिस्तानको अर्थतन्त्र ध्वस्त पारिदिए । गरिबी, बेरोजगारी र महँगीले उग्ररुप लियो । 

आर्थिक रुपमा टाट पल्टिने अवस्था भएपछि सहयोग माग्न भनी इमरान रुस भ्रमणमा गएका थिए, ठीक त्यसै बेला रुस र युक्रेनबीच युद्ध सुरु हुँदै थियो । पश्चिमा मुलुकहरू यूक्रेनको पक्षमा लागिरहेको र नेपाल र भुटानले समेत युक्रेनकै पक्ष लिइरहेको बेला इमरान चाहिँ रुससँग साउती मार्न पुगे । फलस्वरुप उनको सत्ता डगमगायो र उनी सत्ताबाट बाहिरिए । लोकरिझ्याई राजनीतिको यो अर्को वियोगान्त दृश्य थियो । 

युक्रेनको चर्चा भइसकेपछि यूक्रेनका राष्ट्रपति भ्लोदोमीर जेलेन्स्कीकै कुरा गरौं । उनी पनि लोकरिझ्याई राजनीतिबाट राष्ट्रपति बनेका हुन् । पहिला उनी स्टान्डीङ कमेडियन थिए । उही हाम्रा हरिवंश, मनोज गजुरेलजस्तै । जनतामाझ लोकप्रिय भएकाले यूक्रेनका जनताले उनलाई सत्तामा पुर्याए । तर, भूराजनीतिक र भूरणनीतिक विषयमा दक्षता नभएकाले अन्तर्राष्‍ट्रिय राजनीतिलाई सन्तुलनमा राख्न नसक्दा उनी पनि अहिले समस्यामा छन् र युक्रेनमाथि रुसको धावा जारी छ । आर्थिक, भौतिक र मानवीय क्षतिले ग्रस्त यूक्रेन पनि लोकरिझ्याई राजनीतिकै चपेटामा परेको छ । 

रातारात राजनीतिको शिखर चुमेर सत्ताको उच्च शिखरमा पुग्ने लोकरिझ्याई राजनीतिका यस्ता पात्रहरूका कारण तत्तत् मुलुकले भोग्नु परेको संकटबाट नेपाल र नेपालीले अब पाठ सिक्नुपर्छ । यसको अर्थ नेपालका पुराना र ठूला भनिने दलहरू दूधले नुहाएका हुन् भन्ने पँक्तिकारको दलिल पक्कै हैन । 

ठूला दलहरूमा झन् भ्रष्टीकरण व्यापक छ । कम्युनिष्टहरू त ‘कमाउनिष्ट’ भइसकेका छन् । कांग्रेसको शीर्ष नेतृत्व तहमा पनि भ्रष्टीकरणको धमिरा लागिसकेको छ । तैपनि सत्य के हो भने यी दलहरूमा विचार, संगठन र प्रशिक्षित कार्यकर्ताको पँक्ति छ । 

यी दलमा शीर्ष नेतृत्व तह काम नलाग्ने भएको खण्डमा नयाँ पुस्ता नेतृत्वमा आउन सक्छ र आउनु पनि पर्छ । विचार ठीक नभए बदल्न सकिन्छ र सच्चा कार्यकर्ताको पँक्ति पनि संगठन शुद्धीकरणमार्फत तयार गर्न सकिन्छ । 

राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी भनेको रवि लामिछानेको एकल प्राधिकारका चलेको पार्टीमै सीमित छ । न नयाँ विचार, न संगठन अनि न प्रशिक्षित कार्यकर्ताको पँक्ति । रास्वपा भनेको रवि लामिछाने, रवि लामिछाने भनेको रास्वपा । उही, चिसो भनेकै कोकाकोला भने झैं । 

हरिवंश रविको कलाकार ? 
अतः लोकरिझ्याई राजनीतिको जगबाट उदाएको र एउटै व्यक्तिको ख्याति भजाएर सत्तामा पुगेको दलबाट जनताले के आशा गर्ने ? भन्ने प्रश्न त थियो नै, अहिले आएर झन आर्थिक अपचलनका मुद्दा सतहमा आएपछि झन् विश्वासको पनि कुनै गुञ्जायस रहेन । 

जनताको एउटा पँक्ति अहिले पनि भ्रमवस रविको पछि लागेको छ । उनको भाषणमा थपडी बजाउनेहरूको जमात पनि बाक्लै छ । यही नै हाम्रो बिडम्बना हो । अनि समाजलाई सही बाटो देखाउने, राजनीतिको विकृति कलामार्फत उजागर गर्ने हरिवंशजस्ता कलाका महान हस्तीले पनि भ्रष्टाचारको आरोप लागेकै नेताको पक्षपोषण गरेपछि आम जनता भुलभुलैयामै पर्ने नै भए । 

केही वर्षअघि कुनै चलचित्रको प्रिमियर शोमा पँक्तिकारले मह जोडीलाई प्रश्न गरेको थियो, ‘चुनाव आउँदैछ, तपाईहरु कुन पार्टीको प्रचारमा लाग्ने ? धेरै कलाकार त पार्टीको प्रचारमा लागेका छन् ?’ मह जोडीको जवाफ थियो, ‘हामी कांग्रेसको पनि कलाकार, कम्युनिष्टको पनि कलाकार, राप्रपाको पनि कलाकार । हामी सबैको कलाकार, हामी जनताको कलाकार ।’ अहिले चाहिँ पँक्तिकारको यत्ति प्रश्न छ, ‘हरिवंश दाई, तपाई रवि लामिछानेको कलाकार हो ?’