वित्तीय कारोबारी संस्थालाई राष्ट्र बैंकको मार्गदर्शन, गृहको सूचना हेरेर खाता रोक्का गर्नु

२ माघ, काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकले सम्पति शुद्धीकरणका मापदण्डमा कडाई गर्दै वित्तीय कारोबारी संस्थाहरूका लागि एक मार्गदर्शन जारी गरेको छ । हालै जारी भएको यो मार्गदर्शनमा कुनै पनि अपराधमा संलग्न व्यक्तिको बैंक खाता तत्काल रोक्का गर्न भनिएको छ । अब वित्तीय कारोबारी संस्थाले गृह मन्त्रालयको सूचना हेरेर यस्ता व्यक्तिको पहिचान गर्न र बैंकमा भएको उसको सम्पति रोक्का गर्न सक्नेछन् । 

सम्पत्ति शुद्धीकरण र आतंकवादमा हुने वित्तीय लगानीबारे अनुगमन गर्ने फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स (एफएटीएफ) ले राज्यका निकायहरूको प्रभावहीनता र ठूला वित्तीय अपराधमा राज्यकै संरक्षणका कारण नेपाल जोखिमपूर्ण मुलुकमा पर्नसक्ने चेतावनी दिएपछि राष्ट्र बैंकले यो सजगता अपनाएको हो । राष्ट्र बैंकले जारी गरेको मर्गदर्शन बैंक, वित्तीय संस्था लगायतले अनुशरण गर्नुपर्नेछ । जसमा बैंक तथा वित्तीय संस्था, कर्मचारी सञ्चय कोष, नागरिक लगानी कोष, सामाजिक सुरक्षा कोष, हायरपर्चेज कर्जा दिने कम्पनीहरू परेका छन् । उनीहरुले लक्षित वित्तीय प्रतिबन्ध सम्बन्धी व्यक्ति पहिचानको काम गर्नुपर्नेछ । 

फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स (एफएटीएफ) को एसिया प्यासिफिक ग्रुप (एपीजी) ले नेपालमा आएर गरेको अध्ययनले गैरकानुनी धन आर्जन र त्यसमा संलग्नहरु माथिको कारबाहीका दृष्टिकोणले नेपाल जोखिमपूर्ण मुलुकमा पर्ने चेतावनी दिएको छ । यदि नेपालका बैंकहरूको अन्तर्राष्ट्रिय बैंकहरुसँग सम्पर्क भंग भए अथवा नेपालको वित्तीय प्रणाली अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको सूक्ष्म निगरानीमा परे खतरा हुने चेतावनी छ । नेपालको वित्तीय प्रणाली र सम्पत्ति शुद्धीकरणप्रति राजनीतिक नेतृत्वका प्रशस्त कमजोरी उजागर भएपछि  यो मार्गदर्शन जारी गरिएको राष्ट्र बैंकका एक अधिकारीले बताए ।  

अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय प्रणालीले सम्पत्ति शुद्धीकरण, अवैध रूपमा तथा अपराधबाट आर्जित धनलाई वैध बनाउने प्रक्रिया तथा आतंककारी कार्यका लागि वित्तीय लगानीका विषयलाई अत्यन्त गम्भीरताका पालना गर्न भनेको छ । यसलाई मध्यनजर गरी राष्ट्र बैंकले एक मार्गनिर्देश जारी गर्दै यसरी लगाइने वित्तीय प्रतिबन्ध, यसका कानुनी प्रावधान, प्रतिबन्धको परिभाषा र प्रकार, प्रतिबन्धको उद्देश्य, वित्तीय संस्थाको जिम्मेवारी तथा व्यवस्था कार्यान्वयन गर्ने आधार स्पष्ट पारेको छ । यस अनुसार अबदेखि वित्तीय संस्था वा सूचक संस्थाले संयुक्त राष्ट्रसंघको सूचीमा आफ्नो रजिस्ट्रेसन गरी सब्स्क्राइब गर्नुपर्नेछ भने नोटिफिकेसन अन गर्नुपर्ने राष्ट्र बैंकका ति अधिकारीले बताए । 

उनका अनुसार अब वित्तीय कारोबारी संस्थाले गृह मन्त्रालयको लक्षित वित्तीय प्रतिबन्ध पोर्टल पनि निरन्तर भिजिट गरी प्रतिबन्धित व्यक्ति वा संस्थाको सूची अद्यावधिक गर्नुपर्ने छ । सन् २०२५ को जनवरीसम्ममा राष्ट्रिय जोखिम मुल्यांकन गर्दै सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारण सम्बन्धी राष्ट्रिय रणनीति र कार्य योजना बनाउनु पर्ने, सीमापार हुने वित्तीय कारोबारलाई नियमन गर्नुपर्ने, ग्राहक पहिचान सम्बन्धी प्रभावकारी रणनीति बनाउनु पर्ने, अपराध अनुसन्धान र अभियोजनमा संयुक्त समूह परिचालन गर्नु पर्ने, व्यापारका आधारमा हुने सम्पत्ति शुद्धीकरणलाई निरुत्साहित गर्नु पर्ने काम पनि वित्तीय संस्थाहरूले गर्नुपर्ने छ ।  

सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारण ऐन २०६४ अनुसार यस्ता कम्पनीहरू सम्पत्ति शुद्धीकरणको सूचक कम्पनी हुन् । यिनै कम्पनीले अब थप काम गर्नु पर्ने राष्ट्र बैंकका ति अधिकारी बताउँछन् । अहिले नेपाल फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स (एफएटीएफ)को खैरो सूचीमा पर्ने जोखिममा छ । अवैध धन नियन्त्रणमा अनुसन्धान र अभियोजन कमजोर भएपछि नेपाल ग्रे लिस्टमा पर्ने चिन्ता थपिएको छ । यो मार्गदर्शन अनुसार बैंक, वित्तीय संस्था तथा गैरबैंकिङ वित्तीय संस्थाहरू जसले सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारण ऐनअनुसार सूचक संस्थाको रुपमा काम गर्दै आएका छन् उनीहरुले २४ घण्टाभित्रै शंकाष्पद व्यक्तिको खाता रोक्का गरिसक्नु पर्नेछ । 

यसैका आधारमा अबदेखि वित्तीय संस्थाले सम्पत्ति रोक्का राख्ने र वित्तीय सेवा वा रकम दिन प्रतिबन्ध गर्नुपर्ने छ । गृह मन्त्रालयले सार्वजनिक गर्ने सूची निरन्तर हेरेर यस्ता व्यक्ति र उनीहरूसँग कारोबार गर्नेलाई कारोबार र सम्पत्ति प्रयोगमा रोक्नुपर्नेछ । मार्ग निर्देशनमा वित्तीय प्रतिबन्ध, यसका कानुनी प्रावधान, प्रतिबन्धको परिभाषा र प्रकार, प्रतिबन्धको उद्देश्य, वित्तीय संस्थाको जिम्मेवारी तथा व्यवस्था कार्यान्वयन गर्ने आधार स्पष्ट राखिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।