शक्ति केन्द्रको चेपुवामा ओली र प्रचण्ड

काठमाडौं । कम्युनिष्ट भन्ने वित्तिकै अर्काको अस्तित्व स्वीकार्न नसक्ने दर्शन । कार्ल माक्र्सले लेखेको द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद होस् वा माओत्सेतुङको साँस्कृतिक क्रान्ति नै किन नहोस् , जहाँ सबै अटाउन सक्ने अवस्था रहन्न । त्यसको नेपाली संस्करणका रुपमा कुनै बेला उदाहरण थिए केशरजंग रायमाझी । जब कम्युनिष्ट जुट्ने अवस्था आउँथ्यो , उनी पुगिहाल्थे भाँजो हाल्न । त्यसैले नेपालको राजनीतिक इतिहासमा एक्लो र सग्लो कम्युनिष्ट पार्टी कहिल्यै बनेन । इतिहास साक्षी छ – विभिन्न गुट उपगुटमा विभाजित छन् नेपाली कम्युनिष्ट ।

ओली भारत गएका बेला उनको सत्ता प्रसंग बाहिरिनु फगत् संयोग होइन । उनी पार्टी भित्रकै असन्तुष्ट पक्षको आग्रहमा भारतीय पक्षलाई ओलीको हैसियत बुझिने गरी सन्देश दिइरहेका थिए । नरेन्द्र मोदी पुन सत्तामा आएपछि ओलीको मात्र कुरा सुन्ने होइन ,हाम्रो पनि सुन्नुपर्छ भन्ने मूल सन्देश थियो प्रचण्डको अभिव्यक्ति ।

पछिल्लो समय नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका रुपमा उदाएको भीमकाय आकारको राजनीतिक शक्तिको हवीगत विस्तारै सतहमा आएको छ । माओवादी आतंकको बलमा स्थापित भएका पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले गएको साता एउटा टेलिभिजन कार्यक्रममा भने केपी शर्मा ओलीको कार्यशैली यस्तै हो भने अबको १५ महिनापछि सत्ताको बागडोर मलाई बुझाउनु पर्छ । एकाएक उनको अभिव्यक्ति सार्वजनिक भएपछि तत्कालिन एमाले बृत्तमा सुनामी आयो । ओलीका स्थायी प्रतिद्वन्दी कमरेड माधवकुमार नेपालले तत्कालै प्रचण्डको सातो लिने गरी खण्डन गरे । अर्का भित्रिया रक्षामन्त्री ईश्वर पोखरेलले पनि सैद्धान्तिक बहस भन्दा सत्तामा डुब्न खोजेको भन्दै प्रचण्डको हुर्मत लिने प्रयास गरे । स्वयं दिल्ली पुगेका बेला प्रधानमन्त्री ओली पनि यो बहसमा तानिए । ओलीले सञ्चारमाध्यममार्फत जवाफ फर्काए, मेरो म्याद चार पाँच दिन मात्र हो । यसरी द्यौसी खेल्ने काम भयो । प्रतिपक्षी नेपाली कांग्रेस भने रमित बनेको छ ।

यी त सतहमा देखिएका परिदृश्य मात्र हुन् । चुरो कुरो चाहिं यतिमै सीमित छैन । यसका फरक आयामलाई मिहिन ढंगले केलाइएन भने सही निश्कर्ष नआउन सक्छ । पहिलो कुरो प्रचण्डको अभिव्यक्ति त्यसै आएको होइन भन्ने बुझ्नु पर्र्छ । विगत हेरौं– प्रचण्डले आफूलाई स्थापित गर्न ककसलाई उपयोग गरे । ओली भारत गएका बेला उनको सत्ता प्रसंग बाहिरिनु फगत् संयोग होइन । उनी पार्टी भित्रकै असन्तुष्ट पक्षको आग्रहमा भारतीय पक्षलाई ओलीको हैसियत बुझिने गरी सन्देश दिइरहेका थिए । नरेन्द्र मोदी पुन सत्तामा आएपछि ओलीको मात्र कुरा सुन्ने होइन ,हाम्रो पनि सुन्नुपर्छ भन्ने मूल सन्देश थियो प्रचण्डको अभिव्यक्ति । प्रचण्ड त केवल प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन । यसका पछाडि एमाले र माओवादी जुटाउने शक्ति केन्द्र नै लागि परेको अवस्था छ ।

दोस्रो महत्वपूर्ण पक्ष पनि छ यो प्रकरणलाई बुझ्ने । फितलो तर्क नै सही यो ओली प्रचण्डको मिलिभगत हो । पार्टीभित्र बिरोधीको दवाव बढ्न थालेपछि ओली वचाउको अवस्थामा छन् । पार्टी एकीकरण प्रक्रियालाई निर्णायक बिन्दूमा पु¥याउन सकिरहेका छैनन् । प्रचण्ड र ओलीबीचको पुरानो समझदारी देखाएर विरोधी तर्साउने चाला पनि हुन सक्छ । दुबैजनाको मिलेमतोमा आफ्नो अभिष्ट पूरा गर्न पनि यस्तो नाटक मञ्चन गरेको हुन सक्छ । हिन्दीमा एउटा कहावत छ नि– तिर एक तरफ निशाना दुसरी तरफ । तर यसको सम्भावना एकदमै न्यून छ ।

कम्युनिष्ट भनेकै फुट्नका लागि जुट्ने हो । अब बेला हुन लागेको छ ने क पा विभाजन । यसैका लागि पार्टी भित्र नयाँ नयाँ समीकरण बनाइएका छन् । हिजोसम्म प्रचण्डका सारथी रामबहादुर थापा बादललाई एकाएक ओलीको दाहिना बनाइएको छ । उता, नारायणकाजी श्रेष्ठलाई माधव नेपालको गुटमा छिराइएको छ । स्वयं प्रचण्डका कृष्ण बनेका छन् वामदेव गौतम । यो सबै शक्ति केन्द्रको डिजाइनमा तयार गरिएको नयाँ समीकरण हो ।

पछिल्लो सम्भावना त्यति बलियो नहुँदा राजनीतिले स्वभाविक कोर्ष लिन्छ नै । अब ने क पा भन्ने पार्टीको रुप र हैसियत यही रहने छैन । किनभने नेपालको राजनीति नेपाली नेताले चलाउने अवस्था अझै निर्माण भइसकेको छैन । नत्र दुईतिहाई समर्थन प्राप्त सरकारको कार्यशैली यस्तो कमजोर हुने हो त ? ठूला देखिएका हरेक नेता कुनै न कुनै शक्ति केन्द्रको गोटी मात्र हुन् । यसलाई पुष्टी गर्न ओली सरकारको निरिहपन नै काफी छ । गएको चुनावमा दुई शक्ति केन्द्रको स्वार्थ मिलेकाले एमाले र माओवादीबीच कार्यगत एकता भएको हो । चुनावमा अलग अलग चिन्ह लिएर जानुको अर्थ त्यही हो । दुबै पार्टीबीच एकता भन्दा कार्यगत एकताको पक्षमा थियो – शक्ति केन्द्र । त्यसको राम्रो जानकारी ओली र प्रचण्डलाई नभएको होइन । प्रकारान्तरले नसोचेको जनमत आयो । अब ओली र प्रचण्डलाई पार्टी एकताको दवाव कार्यकर्ता तहबाट बढ्यो । तर शक्ति केन्द्र त्यो चाहँदैन । नेपालमा शक्तिशाली कम्युनिष्ट सरकार निरन्तर रहोस् भन्ने चाहना उसको कीमार्थ हुन सक्दैन । त्यसैले अब पार्टी एकता प्रक्रियालाई अवरुद्ध गर्न सत्ता हस्तान्तरण प्रकरण सतहमा ल्याइएको हो ।

स्वभाविक छ – कम्युनिष्ट भनेकै फुट्नका लागि जुट्ने हो । अब बेला हुन लागेको छ ने क पा विभाजन । यसैका लागि पार्टी भित्र नयाँ नयाँ समीकरण बनाइएका छन् । हिजोसम्म प्रचण्डका सारथी रामबहादुर थापा बादललाई एकाएक ओलीको दाहिना बनाइएको छ । उता, नारायणकाजी श्रेष्ठलाई माधव नेपालको गुटमा छिराइएको छ । स्वयं प्रचण्डका कृष्ण बनेका छन् वामदेव गौतम । यो सबै शक्ति केन्द्रको डिजाइनमा तयार गरिएको नयाँ समीकरण हो ।

०७५ जेठ २ गते शक्ति केन्द्रको इच्छा र चाहनामा एमाले र माओवादीबीच पार्टी एकीकरणका लागि पाँच बुँदे लिखित सहमति भएको थियो । जसमा एउटा बुँदामा समानता र समान अवधिका आधारमा आवश्यकता अनुरुप दुबै अध्यक्षले सरकारको नेतृत्व गर्ने भन्ने थियो । अहिले यही बुँदालाई देखाएर शक्ति केन्द्रले ने क पा भित्र राम्रै धक्का दिन लागेको छ । रुपमा पार्टी भित्र आफ्नो उपस्थिति बलियो बनाउन एकले अर्कालाई दवाव दिन खोजेको देखाउन खोजिएपनि सारमा भने शक्ति केन्द्रको नयाँ रणनीति नै हो । अब सग्लो ने क पा को उपस्थिति उसका लागि रुचिको विषय रहेन ।

प्रचण्डलाई पनि आलोपालो गरी प्रधानमन्त्री बनाउने प्रस्ताव ओलीमार्फत नै शक्ति केन्द्रले गराएको थियो । तर उसको अभिष्ट पूरा गर्ने पक्षमा ओली गुटले थोरै मात्र रुचि देखाएकाले पनि हुनसक्छ यो प्रसंग वाहिर ल्याइएको । हुनसक्छ शक्ति केन्द्रले प्रचण्डमार्फत दवाव बढाएर ओलीबाटै काम पूरा गरोस् । त्यो स्थिति निर्माण भयो भने ओली पाँच वर्षका लागि प्रधानमन्त्री पदमा सुरक्षित हुन सक्छन् । यसका लागि आगामी महाधिवेशन सहमतिमा गरी प्रचण्डलाई पार्टी अध्यक्ष दिनुपर्ने सर्त रहन सक्छ ।

यति हुँदाहुदै पनि सग्लो ने क पा शक्ति केन्द्रको टाउको दुखाइ हुनसक्छ । तत्काल प्रचण्डको भूत देखाएर तर्साउने र अन्त्यमा पार्टी नै विभाजन गरिदिने उसको रणनीति हो । नेपालको मात्र होइन अन्यत्रको पनि कम्युनिष्ट चरित्र भनेको विभाजनमा रमाउने हो । त्यसैले अहिलेकै अवस्थामा ने क पा लामो समय रहला भन्ने सोच्नु कि त कम्युनिष्ट आन्दोलनको इतिहास थाहा नपाउनु हो या अब नेपालबाट कम्युनिष्ट नामको शक्ति नै नरहनु हो ।