परम्परागत ढिक्की लोप हुँदै

कुसुम बिश्वकर्मा

काठमाडौं । परम्परागत तरिकाले विभिन्न खाद्यान्न कुट्ने र पिस्ने गरिएको ढिक्की लोप हुदै गएको छ । आधुनिक प्रविधिको विकास र मेसिनरी सामानको कारण ढिक्की संकटमा परेको हो ।

अहिले गाउघरमा मात्र सिमित भएको ढिक्कीलाई शहरबजारका मानिसहरुले चिन्न समेत छाडेका छन् । ढिक्की तथा जातो बनाउन चाहिने कच्चा सामाग्रीको अभावले समेत यसको प्रयोगमा कमि आएको बुढापाका बताउछन् ।

ढिक्की बनाउदा विषेश गरि काठ चाहिने भएकाले वन विनास हुने डर समेत हुने भएकाले अहिले यस्ता सामाग्री देखिन छाडेका छन् । अहिलेको युग प्रविधि र संचारको युग हो। यस युगमा सबै कामहरु उन्नत प्रविधिमार्फत गर्ने गरिन्छ । जसले गर्दा परम्परागत बस्तुहरु ओझेलमा पदैं गएका छन् ।

यसको पछिल्लो उदाहरण ढिक्कीलाई लिन सकिन्छ ।  जातो भने ढुडगाबाट बनाइन्छ । करिव साढे एक दशकदेखि ढिक्कीको प्रयोग गर्दै आएका बर्दिया ठाकुरबाबानगरपालिकाका ६ का मखुराम थारु भन्छन । गाउमा आजभोलि ढिक्कीको चलन हराउदै जान थालेको छ ।

नेपालबहससग कुराकानी गर्दै उनले भने, गाउघरमा जताततै विद्युतको प्रयोग हुन थालेपछि मिलहरुको स्थापना भयो । मिलको स्थापना भएसंगै ढिक्कीको प्रयोगमा कमि आएको छ ।

उनी भन्छन, हाम्रो जिवनमा हामी एका बिहान उठेर एक दुई पाथी धान कुटने गर्थीम अनि बल्ल उज्यालो हुने गर्थियो अहिलेका त सारै अल्छी भए थोरै कुटाउन पनि मिलमा जान्छन् ।

कुराकानीकै क्रममा उनी भन्छन्, ढिक्की संकटमा परिरहेको छ यसलाई चिनाउन र संरक्षण गर्न स्थानिय निकाय,सरकार र संचार माध्यमले सहयोग गर्नुपर्छ । उता, ठाकुरबाबा नगरपालिका वडा नं ५ कि भविसरा सुनारले मेसिनरी प्रविधिबाट धान लगायतका खाने कुरा कुटाउदा स्वासिदलो नहुने बताउछिन् । उनी भन्छिन्,ढिक्कीबाट धान कुट्दा र जातोमा पिस्दा पनि खानेकुरा स्वादिलो हुने र बेफाइदा नहुने उनी बताउछिन् ।

उनले थपिन् ढिक्कीबाट खाद्यान्न कुट्दा खानाहरु स्वादिलो हुनुको साथै स्वास्थ्यको हिसाबले पनि उपयुतm हुन्छ । ढिक्कीमा बिशेष गरी धान, बेसार लगायतका खाने कुरा कुटिन्छ । भने जातोमा दाल, गहु पिसिन्छ । यता वडा नम्बर ६ तुल्सिपुरकी २५ बर्षिय बासमती चौधरीको अनुभव भने वेग्लै छ । आफुले विवाह अघिसम्म ढिक्की नदेखेको बताउने उनले विवाहपश्चात श्रीमानको घरमा मात्र ढिक्की देखेको बताउछिन् । उनले भनिन् पहिलो पटक ढिक्की देख्दा अचम्म लाग्यो ।

यसले कसरी धान ,चिउरा ,कुटला ? भन्ने विचार आएको थियो । यसमा सबै चिज कुटाउन मिल्छ । यसरी कुटेको देखेपछि मलाई अझैसम्म पनि अचम्म लाग्छ उनले सुनाइन् । ढिक्कीबारे अहिले कति पय युवाहरु ऋझै पनि अनविज्ञनै छन् । कतिपयलाई त यो कस्तो हुन्छ होला ? भन्ने जिज्ञाशा समेत छ ।

अहिले ढिक्कीको लोपसंगै ढिक्की बनाउने दक्ष जनशतिm समेतको अभाव हुदै गएको छ । अहिलेका शिक्षित युवाहरुलाई ढिक्की बनाउन त परै जाओस् नामै नसुनेका पनि प्रशश्त देखिन्छन् । ढिक्कीबाट चामल ,चिउरा,मसला इत्यादि पिस्दा स्वादिलो हुने यसका प्रयोगकर्ताहरु बताउछन् ।

करिव दश वर्षदेखि ढिक्कीको प्रयोग गदै आएकी गोमा खनालले भनिन ढिक्की विषेश गरि सेलरोटि, अर्नसा चिनीरोटी पकाउन उपयुतm हुन्छ । यसबाट कुट्दा खाने परिकार राम्रो हुनुको साथै स्वादिलो पनि हुन्छ । मिलमा पिठो पिस्दा रोटी भाचिन्छ तर ढिक्कीमा कुट्दा त्यस्तो समस्या हुदैन ।

परम्परादेखि चल्दै आएको ढिक्की संस्कृति अहिले आएर लोप हुनु भनेको हाम्रो  मौलिक पराम्परागत सामाग्री नै हराउदै हराउदै जानु हो । आधुनिक र पाश्चात्य शैली अपनाउन सधै हतार गर्नै हामी आफनो मौलिक संस्कृति र परम्पराको रक्षा गर्न भने सधै पछाडि पर्ने गरेका छौ । यस्तो हाम्रो बानीबेहोराले हाम्रा भावी संन्ततीलाई भने पक्कै असर गर्ने गर्छ ।

हाम्रा भावी सन्ततीलाई हामीले यदि ढिक्की चिनाउने हो भने यसलाई गाँउमा मात्र केन्द्रित गर्नुहुदैन । यसलाई शहरतर्फ पनि विस्तार गरिनु पर्छ । अनि मात्र भावी सन्ततीले ढिक्की संस्कृती चिन्न र बृझ्न सक्छन् । नत्र ढिक्की एकादेशको कथा नहोला भन्न सकिदैन ।

ढिक्की हाम्रो संस्कार र परम्परा हो यसलाई सबै सरोकारवाला पक्ष र सिप भएका व्यतिmहरु मिलेर अगाडी बढाएमा नेपालीलाई विश्वस्तरमा अझ बढी विविधताले चिनाउन सकिन्थ्यो कि ?