कथा : जन्तिबास

प्राचीन दुल्लू राज्य अन्तर्गत दैलेखकाे कल्याणकांध चुलीकाे फेदी हाे जन्तिबास । सिंजा राज्य अन्तर्गतका मानिसहरुकाे हाट परम्पराकाे  एक बास हाे जन्तिबास । सेपिलाे पश्चिमी काेल्टाे । वनभरी लटरम्म सिल्टिमुर । निहुँ खाेज्दै आउने ठुलाे झुसे सिस्नाे ।  वनचरी र वनपाले पाेथ्रापाथ्री अनि नजिकैकाे झरनाकाे पानीले अनवरत नुहाईरहने अचाक्ली चिसा गरगरे ढुंगाहरु र सुसाईरहने कर्णालीकाे सिरेटाेकाे संगम हाे जन्तिबास ।

राति उज्यालिने र दिउँसाे अध्यारिने जन्तिबास कैयाैं जन्तीहरुकाे बिसाैनी पनि बनेकाे थियाे उसबेला । कर्णाली तिरमा याे भन्दा उपयुक्त ठाउँ थिएन । उम्रा, कालाेगल्बा, खुर्सानीबारी, हल्गाडे र कल्जयानकांध जस्ता बिसाैनी छिचाेल्दै यहाँ आउने जाने जन्तीहरुका लागि फराकिलाे र फरासिलाे बास थियाे याे ठाउँ । यसैले हाेला याे जन्तिबास कहलिएकाे ।

दैलेखकाे तल्लाे डुंगेश्वर पञ्चकाेशीधामबाट मधेसिदै झरेकाे कर्णाली नदी यही एक बासकाे थकान बिसाएर फनक्क फेराे मार्न हिड्छ अछामलाई । जन्तिबासकाे बिसाैनीमा फनफनी घुमेकाे कर्णालीकाे याे ठाउँलाई च्याउमुढा र रिङ्नेसाेती पनि भनिन्छ । कुनै बेला यस कर्णाली काेरीडाेरमा ओहाेरदाेहाेर गर्ने सिंजा राज्यका रैतीहरु यात्रामा एक बास बसेरै छाड्थे जन्तिबास । सायद तिनैले भेटेकाे हुनुपर्छ, मुढामा च्याउ अनि राखे हाेलान च्याउमुढा नाम । रिङ्नेश्वतिमा भने कर्णाली भुमरी झैं अझै अनवरत घुमिरहेकै छ ।

संघीय नेपालकाे परिकल्पनामा कर्णाली करिडाेरकाे उपमा पाए पनि प्राचीन धार्मिक ईतिहास र किवदन्तीहरुमा पाण्डव मार्ग भनेर उल्लेख गरेकाे पाईन्छ यसलाई । अचेल भने कर्णाली नदी राफ्टिङ्का पारखीहरुकाे लागि पनि विश्रामस्थल बनेकाे छ याे क्षेत्र ।

बाल्यकालमै तराई झार्दा मामाकाे काेखेलाेमा एक बासकाे नाता जाेडेकाे छु मैले पनि जन्तिबाससँग । मलाई भने अनुभव भएन जन्तिबासकाे उतिबेला । हुम्ली, मुगाली, जुम्ली, कालीकाेटे, दैलेखी अनि सुर्खेती जनताकाे वर्षेनि १५/२० दिनकाे एकाेहाेराे हिडाईकाे मेलाे हाे जन्तिबास । तराईका कटांसे र राजापुर अनि भारतकाे पलियाँ र टिकुनियाँसम्म हाटबजार गर्नेहरुका लागि मध्येबिसाैनी  थियाे याे ।

तल रिङ्नेश्वतिकाे सिरेटाेकाे तिखाेले चियाए पनि जन्तिबासकाे ओसिलाे, फराकिलाे काेल्टाे र हटारुहरुकाे रापिलाे अगेनुले ओढाउ बिनाकालाई कहिल्यै कठ्याङ्रिदाे पारेन जन्तिबासले । जन्तिबासकाे काेखेलाेमा आईपुग्ने, हुने नहुने सबैलाई समान धाप दिई रहन्थ्याे यसले । हटारु र बटुवाहरुले बिहानै थलाे छाेड्दा चकमन्न भई रन्थनिने यसले कल्यान, सेप्टि लगायतका छिमेकी गाउँका गाेठालाका सुरिला वनभाका, पशुका घण्टीका आवाज, कर्णालीकाे सुस्केरा अनि वनचरीहरुका चिरबिरहरुकाे आडमा पुरै दिनहरु बिताएकाे छ ।

आजभाेलि भने जन्तिबास माैन छ । निसासिएकाे छ । अनि पुरै एक्लिएकाे छ । काेही बस्द‌ैनन् बास । काेही हिड्दैनन् हटारुहरु । हिजाे जन्तिबासले पुर्याउथ्याे कर्णाली क्षेत्र । आज यसैकाे शिरबाट हिडेकाे छ कर्णाली जुम्ला  राजमार्ग । सुर्खेत, बड्डिचाैर हुँदै कल्यानकांध उक्लेपछि कर्णाली राजमार्गकाे कालाेपत्रेकाे अहमताले कहिल्यै नाता जाेडेन जन्तिबाससँग । गन्तव्य एउटै थियाे । मात्र कालखण्ड फरक भाे ।

नेपाल एकिकरणका अभियन्ता पृथ्वीनारायण शाहकाे बखान गर्दा कालु पाण्डेकाे रगतकाे बलिदानी इतिहास मिचिए झैं मिचिदियाे यसले जन्तिबासलाई । स्कुले बालक र आधुनिक बाबुआमाले शिशुका नाम फेरे झैं पुराना रैथाने गाउँका नामहरु फेरि दियाे राजमार्गले । कल्यानकांध कल्यान बन्याे । ठुलाेआवत मसिना बन्याे । ओदालताल र हुड्केका थांईगाेठ अनि बासहरु बिरानीय । मालचना, केराघारी , सेप्टि र पातालखाेलाहरु नयाँ बनेर अघि सरे ।

हिजाेकाे यात्राले जल, शिरेटाे, थकान, आनन्द र बास दिन्थ्याे । आजकाे यात्राले सहजता, रिंगटा, दृष्य, खाना र अभाव मात्र दियाे । अझै त कल्यानकांधका पत्रे ढुंगामाथिकाे बाटाे, लखरपाटा डाँडाकाे चाैताराे र जन्तिबासका यात्रीसँग भेट गर्न छुटायाे भने गिमिने, भम्की र बिउरेनीलाई पाखा लगाईदियाे ।

मेरा बाजेहरुसँग राति अगेनामा आगाे ठाेस्ने कालाे भूत, च्याउमुढा, रिङ्नेश्वति हुँदै भिरहरु र कर्णाली  बगरमा राँकाे बाेकेर दाैडिने राँके भूतहरु अनि बिहानीकाे मिरमिरेमा सुरिलाे कण्ठमा खसमसीने चुरेट्टी दिदीबहिनीहरु के गर्दै हाेलान ?  हल्गाडेकाे चर्चित जमधूत, जाे हर रात महिला बटुवालाई पिरल्थ्याे, बलजफ्ती गर्थ्याे, के गर्दै हाेला ?

जन्तिबास बसाईकाे तिथि मिल्थ्याे तर बाबु मिल्थेन रे चाकुराम काकाकाे । यसैले काकाकाे खासै थरगाेत्र मिलेकाे थिएन । के लाग्छ, शक्ति न हाे काका भने संसद छिरेछन् । खुबै सक्रिय भए रे । केही गरेनन् उनले नि । जन्तिबासका यी पात्रहरु मरे मरेनन् । के भए हाेलान ? उनीहरुका सन्तति भए कसरी गर्दै हाेलान् जाेहाे । बाजेले मेराे बाल मगजमा भरिदिएका  यी त्रासिला कथाहरुले भने बुढ्याैली बाेकी सके ।

जन्तिबासका नव जाेडीहरुकाे गर्भका नाति, पनाती, सन्ततिहरु कैयाैं पाईला ओहाेरदाेहाेर गरिसके तर काेही झर्दैनन् जन्तिबास । जन्तिबासले उमारेकाे प्रीति, जन्माएका काका र विकास सबै विराना बनि दिए आफैलाई । इतिहास मिचिएकाे मेराे जन्तिबास थिलाेथिलाे छ । न रुन सक्छ । न आफ्ना लागि बाेल्न सक्छ ।  जन्तिबासका लागि उस्तै छ रिङ्नेश्वति । उस्तै छ च्याउमुढा । मेराे प्याराे जन्तिबास………