दलहरुले रोपेका विष वृक्ष–जातीय, युनियन र माइतीघर भेला

पुर्वी नेपाल अहिले तातेको छ । ‘कोशी’ नाममा विरोध चर्किएको छ । पूर्वका जनता दैनिक विरोधको कष्ट झेलिरहेका छन् । स्कुल, कलेजमा पढाइ अवरुद्ध छ । कलकारखाना चलेका छैनन् । यातायातमा रोकावट छ । विभिन्न जिल्लाहरूमा जातीय संगठनहरु निर्माण भएका छन् । ती संगठनहरुले ठूला दलहरुलाई चुनौती दिएका छन् । पुर्वी जिल्लाहरू अहिले भययुक्त बनिरहेका छन् । डर छ । सन्त्रास सल्किँदो छ ।

पूर्वबाट सृजित यो जातीय झिल्को निभ्ला वा देशभर सल्किएला, अहिले सबैलाई चिन्ता छ । तर, ठूला दलका ठूला नेताहरूलाई कुनै चिन्ता छैन । किन की, यो जातीय विष वृक्ष दलहरूले नै रोपेका हुन् ।

उता, अहिले देशभरका क्याम्पसहरूमा चुनाव लागेको छ । संसारमा शैक्षिक संस्थामा राजनीतिको यो दुर्दशा हुने मुलुक अहिले नेपाल मात्र हो । कुनै बेला राजनीति परिवर्तनका लागि बिद्यार्थीहरुलाई मैदानमा उतार्ने चलन थियो । सन १८०० ताका युरोप र दक्षिण अमेरिकी देशहरूले गरेका विभिन्न आन्दोलनहरूमा बिद्यार्थीहरु होमिएका थिए । पछि रुस,चीन र जर्मनका बिद्यार्थीले पनि आन्दोलनमा सहभागी भए । तर, अहिले यी सबै देशमा बिद्यार्थीले आन्दोलन छोडेको करिव सय बर्ष नाघेको छ ।

युरोप, अमेरिका, जापान, चीन, रसिया, अष्ट्रेलिया, दक्षिण कोरिया लगायतका विकसित मुलुकका कलेजहरूमा स्ववियु चुनावको नामोनिसान भेटिंदैन । केही मुलुकका केही कलेजहरुमा अन्तरदेशीय र्सगठन बाहेक कुनै राजनीति दलका युनियनहरू छैन । उनीहरुको लागि बिद्यार्थीको राजनीति दन्त्यकथा जस्तै भइसकेको छ । तर, हामी अझै कलेजमा खुकुरी लिएर राजनीति गरिरहेका छौं ! किनकी, बिद्यार्थी युनियनको विष वृक्ष दलहरूले रोपेका हुन् ।

पुर्वी नेपालमा सबै जाति अटेका छन् । जहाँ अनेक जातजातिको बसोवास छ । यादवदेखि कुसवाहसम्मका जातिहरूको थात थलो छ । दत्तदेखि भट्टसम्मका नागरिक बस्छन् यहाँ । पूर्वका यी जिल्लाका सबै गाउँ शहरहरूमा ब्राम्हण, क्षेत्री, ठकुरी, राणा र शाहहरूको उति नै बसोवास छ ।

अर्कातिर, काठमाडौं शहरमा एउटा माइतीघर भन्ने ठाउँ छ । शहरमा अलिकति भएपनि हेर्न मिल्ने सानो पार्क हो यो । तर, यति सानो खाली स्थान दिनहुँ आन्दोलनले अस्तव्यस्त हुन्छ । मानौं, नेपाल भन्ने मुलुकको अर्को अर्थ आन्दोलन हो । त्यो आन्दोलनको कुवा माइतीघर हो । कहिल्यै खाली हुन पाउँदैन माइतीघर । सायद यो माइतीघरले अहिलेसम्म सास फेर्न पाएको छैन । यो करिब करिब अहिले मृत भइसकेको छ । किन की, यस्ता आन्दोलनको विष वृक्ष दलहरूले नै रोपेका हुन् ।

अब लागौँ, जातीय विष तर्फ । पुर्वी नेपालमा राईको २ दशमलव ३४ प्रतिशतको बसोबास छ । लिम्बुको १ दशमलव ४६ प्रतिशत छ । बाँकी करिब ९७÷९८ प्रतिशत अन्य जातिको बसोबास छ । लिम्बु धेरै भएका जिल्लामा पाँचथर, तेह्रथुम र ताप्लेजुङ हुन् । यिनमा करिब ४० प्रतिशत लिम्बुको बसोबास छ । राई खोटाङ र भोजपुरमा ज्यादा छन् । यो प्रदेशमा मोरङ, सुनसरी, झापा जस्ता मधेशको भुभागमा फैलिएका ठुला जिल्लाहरु पनि छन् । शेर्पाको बाहुल्य भएको सोलुखुम्बु पनि यहिं छ । पुर्वी नेपालमा सबै जाति अटेका छन् । जहाँ अनेक जातजातिको बसोबास छ । यादवदेखि कुसवाहसम्मका जातिहरुको थातथलो छ । दत्तदेखि भट्टसम्मका नागरिक बस्छन् यहाँ । पूर्वका यी जिल्लाका सबै गाउँ शहरहरूमा ब्राम्हण, क्षेत्री, ठकुरी, राणा र शाहहरूको उति नै बसोबास छ । अहिले चलेको आन्दोलन पहिचानको हो । अर्थात् जातीय नामाकरण गर्नुपर्ने माग ।

अब हेरौं कुन जातको कस्तो इतिहास छ । नेपालको इतिहासमा सबैभन्दा पहिले भित्रिने किराँतहरू हुन् । इशापुर्व ७ सय बर्ष पहिले किराँतहरू पुर्वी नेपालमा मंगोलियाका क्षेत्रबाट यहाँ प्रवेश गरेका हुन् । पहिलो किराँती राजा यलम्बर थिए र नेपालमा सबैभन्दा लामो शासनकाल किराँत काल हो । अहिलेका राई र लिम्बुहरु किराँतका सन्तान हुन् । जुन पहिचानको माग बनेर अहिले तेर्सिएको छ । यसमा उनीहरु एकमत छैनन् । लिम्बु र राईबीच ठुलो मनमुटाव छ । फलस्वरुप पहिचानका मुद्दाहरु कमजोर बनिरहेका छन् ।

छोटकरीमा भन्नुपर्दा नेपालको शासकीय इतिहास २६०० बर्षको छ । जुन कालभरि हरेक जातहरु नेपाल भित्रिएकाे इतिहास साँची छ । फरक यति हो, कोही अलि पहिला आए,कोही अलि ढिला । किनकी, विश्वमा मानिसको पहिचान बोकेका क्षेत्र भनेको अफ्रिका, मंगोलिया र युरोप मात्र भएको पुष्टि भइसकेको छ ।

अर्को काल हो लिच्छविकाल । अर्थात, हालका शाक्य र मल्लहरूको शासन । कतिपय इतिहासका जानकारले यो काललाई क्षेत्रीय काल पनि भन्छन् । यी जात पनि यहाँका होइनन् । भारतको मुजफ्फपुरतिरबाट भित्रिएका थिए । लिच्छवीकाल नेपालको एक स्वर्णिमकाल पनि हो ।

त्यसपछि शुरु भयो, मल्लकाल । हाल उपत्यकाका नेवार मल्लहरुको शासन थियो त्यो बेला । तर, यी नेवारहरू एक आपसमै भिड्न थालेपछि मल्लकाल अन्त्य भयो । मल्लकालका अन्तिम राजा यक्ष मल्ल थिए भने नेपालको इतिहासमा यो सबैभन्दा झुर काल थियो । यी मल्लहरू भारतका विभिन्न प्रान्तबाट नेपाल छिरेका थिए ।

अर्को काल हो, शाह काल । गोर्खाका राजा पुथ्वीनारायण शाहले उपत्यका आक्रमण गरेर विजयी भएपछि शुरु भएको काल हो शाहकाल । शाहकाल अहिलेको पुस्ताले व्यहोरेको काल पनि हो । यी शाह, ठकुरी पनि भारतका राजस्थान, मध्यप्रदेश र आन्द्र प्रदेशबाट नेपाल भित्रिएका थिए । उता थारुहरु पनि भारतका उत्तरी भुभागबाट नेपालको तराईमा आएर बसोबास गरेका थिए । अफ्रिकाबाट भारत छिरेका थारुहरुलाई नेपाल भित्र्याउनेमा पृथ्वीनारायण शाहको योगदान रहेको इतिहासमा उल्लेख छ । भुमिपुत्रको पहिचान बनाएका थारुहरु जंगलको पुजा गर्छन् । यादव, साह, सहनी, राउत, महतो लगायत भारतको उत्तरी क्षेत्रबाट नेपाल भित्रिएका थिए ।

ब्राम्हण, क्षेत्री अलिपछि नेपाल भित्रिएका केहि तथ्यहरुमा पढ्न पाइन्छ । हुन त, लिच्छवीकाल पनि क्षेत्रीय काल हो भनेर अर्कोतिर ब्याख्या गरिएको छ । तर, खासगरि, ब्राम्हण, क्षेत्री र ठकुरीहरु ककेसस क्षेत्र (युरोप एशियाकोबीच भाग) अर्थात हालको अर्मेनिया, अजरबैजान, टर्किए, इरान र जर्जियाका क्षेत्र हुँदै भारत प्रवेश गरेका र त्यहाँ केहि शताब्दी बसेर नेपाल भित्रिएका इतिहास छ । भारतको कुमाउ, गढवाल लगायतका स्थानबाट ब्राम्हण आएका थिए । खस आर्यको खास गढ सुदुरपश्चिम क्षेत्र बन्यो भने पछि गएर यो जाति देशैभर फैलियो । यी पनि पुर्विया र कुमाई ब्राम्हणमा विभक्त हुँदै खस आर्यको एक श्रेणीमा दर्ज हुन पुगे । त्यसैगरि, हिमाली क्षेत्रका भोटे र गुरुङ तिब्बतका विभिन्न जिल्लाबाट नेपाल भित्रिएको सय बर्ष नाघेको छैन ।

दलहरुले रोपेको अर्को विष वृक्ष हो, बिद्यार्थीहरुका युनियन र ट्रेड युनियन । अहिले मुलुक तहसनहस हुनुको मुख्य कारण हो, बिद्यार्थी आन्दोलन । यसले हाम्रो शिक्षाको मागदर्शन नकारात्मक बनिरहेको छ ।

छोटकरीमा भन्नुपर्दा नेपालको शासकीय इतिहास २६०० बर्षको छ । जुन कालभरि हरेक जातहरु नेपाल भित्रिएका इतिहास साँची छ । फरक यति हो, कोहि अलि पहिला आए,कोहि अलि ढिला । किनकी, बिश्वमा मानिसको पहिचान बोकेका क्षेत्र भनेको अफ्रिका, मंगोलिया र युरोप मात्र भएको पुष्टि भइसकेको छ । हाम्रो हिमालय पर्वत क्षेत्रमा मानिसहरुको बसोबास भएको मात्र २६ सय बर्ष पुगेको छ । त्यो भन्दाअघि यो हिमाली क्षेत्रमा मानिसहरु थिएनन् । जब चारैतिरबाट विभिन्न जातजाति आए, तब सबै मिलेर बस्न थाले । बिश्वमा जातिय लडाईं चर्कंदै गर्दा नेपाल भने सधैं शान्त बन्यो । हाम्रा सबै गाउँघर र शहरहरु सबै जातजाति मिलेर बसेको छ । कुनै एक जातिको पहिचान यहाँ छैन । नेपाल मात्र त्यस्तो देश हो जहाँ सबै जातजाति मिसिएर बसेको अबस्था छ । अब भन्नुस, यस्तो देशमा कुन जातिको कुन पहिचान खोजेर संभव छ ?

आधुनिककालपछि नेपालमा अन्तरजातीय विवाह बढ्यो । अहिले अन्तरजातीय विवाहबाट जन्मिएका सन्तान करिव ६० लाख भएको तथ्यांक छ । अर्थात, बावु लिम्बु छ भने आमा ब्राम्हण । बाबु ब्राम्हण छ भने आमा नेवार । यो अर्थमा हाम्रो रगत सबै जातिमा मिसिएको छ । यी सन्तानहरु न कुनै लिम्बु हुन् न कुनै ब्राम्हण । यी सबै केवल नेपाली मात्र हुन् । के अब हामी यसरी मिलेको बसेको समाजलाई टुक्र्याएर पहिचान खोज्छौं ? दुनियाँ अहिले वैज्ञानिक युगमा दौडिरहेको छ । तर, हामी ५ सय बर्षअघि बिश्वमा चलिरहेको पहिचानका मुद्दा बोकिरहेका छौं । यो जस्तो विडम्बना के हुन्छ ?

दलहरुले जब जातीय नारा दिएर राजनीति गरे, तब विष वृक्ष रोपेर छोडे । खासगरि, नेपालमा जातीय विष वृक्ष रोप्नेमा कम्युनिष्टहरु अब्बल बने । त्यसपछि कांग्रेस पनि त्यसैमा लतारियो । जातीय पहिचान कुनै हक होइन । यो एक क्रुर सामाजिक हिंसा हो । कस्लाई कुन जातिको प्रदेश दिने ? अहिले नेपालमा १ सय ३५ जात छन् । लिम्बुलाई दियो राई रिसाउँछ, गुरुङलाई दियो मगर रिसाउँछ । यादवलाई दियो थारु रिसाउँछ । ब्राम्हणलाई दियो नेवार रिसाउँछ । के अब १३५ भाग नै लगाउने ? किनकी, सबै जातजातिका आआफ्ना महत्वपुर्ण इतिहास छन् । त्यसैले, जातबाट होइन, ‘नेपाली’ झल्कने पहिचानमा हामी किन नजाने ?

दलहरुले रोपेको अर्को विष वृक्ष हो, बिद्यार्थीहरुका युनियन र ट्रेड युनियन । अहिले मुलुक तहसनहस हुनुको मुख्य कारण हो, बिद्यार्थी आन्दोलन । यसले हाम्रो शिक्षाको मागदर्शन नकारात्मक बनिरहेको छ । कुनै सरकारी स्कुल कलेज पढेर बिद्यार्थी सृजनात्मक बन्न सक्ने अबस्था छैन । नीजि शैक्षिक संस्था राजनीतिबाट थोरै टाढा छन् । तर, सरकारी संस्थाहरु युद्ध मैदान बनिरहेका छन् । दलहरुले रोपेको यो विष वृक्ष अब दलहरुकै लागि मृत्युको कारण बन्दैछ । जसरी, एउटा सुन्दर स्थान माइतीघर आज आन्दोलनको केन्द्रविन्द् बनिरहेको छ , त्यसरी नै देशभरका कलेजहरु अहिले कूरुक्षेत्र बनिरहेका छन् । जातीय, विभिन्न युनियन र माइतीघर यी तीन क्षेत्रका कुरुप तस्विर निर्माण गरेर अहिले दलहरुले जनतालाई सताइरहेका छन् । यी दलहरुले जबसम्म माइतीघरको सौन्दर्य मर्न नदेउ, जातीय पहिचान अन्त्य गर, विद्यार्थी र ट्रेड युनियनका संस्था खारेज गर भन्ने आदेश नदिएसम्म यी विष वृक्ष हुर्किरहनेछन् । नेपाली जनता यहि विष पिएर मृत भएर बाँचिरहनेछन् ।