मानव वस्तीहरु गिर्जाघरमा परिणत हुने खतरा

यज्ञप्रसाद भट्टराई

विश्व कोरोनाको कहरले दिनानुदिन झनझन आक्रान्त बनिरहेको छ । विश्वमा दिनानुदिन रोगको संक्रमण गुणात्मक रुपले बढेको मात्रै छैन मानवीय क्षतिको तथ्यांक पनि डरलाग्दो रुपमा बृद्धि भैरहेको छ । मानव–मानव बीचमासमेत दूरी कायम राख्नुपर्ने यस्तो अचम्मको रोग फैलनाले मानव–मानवका बीचमा मानवीय त्रासदी झनै डरलाग्दो अवस्थामा बढेर जाने देखिन्छ । आफन्तकै नजिकसमेत जान नपाउने अवस्थाको सृजना रोगले गरेको कि मानवले ? यसका बिषयमा बिषय बिज्ञहरुले पछि अनुसन्धान गर्लान नै ।

विश्वब्यापी रुपमा डढेलो झै फैलिरहेको ज्यानमारा महामारीबाट बच्न मानव मात्रमा अन्य कुनै बिकल्प बाँकी नरहे पछि विश्व मानव समुदाय लकडाउनको सहारा लिएर घरभित्रै लुकेर बसेका छन् । सिंगो संसार विजय गर्न भनेर अत्यन्त उत्साह र घमण्डका साथ निस्किएको बहादुर मान्छे एउटा सानो भाईरसबाट डराएर लुकेर बस्न बाध्य भएको छ ।

संसार जित्न सक्ने अझ भनौ मृत्यूलाई जित्न सक्ने औषधि बनाउन सक्ने बिज्ञानले अहिले कोरोना नामको रोगको औषधि बनाउन नसकेर मान्छे अकालमै मर्न बाध्य हुंदैछन् । हिजोका शक्तिशाली राष्ट्रहरुका डरलाग्दा हात हतियारहरुलाई अहिले कोरोना नामको भाईरसले खिया लगाई दिएको छ । हतियारको भरमा शक्तिशाली बनेका विश्वका अर्नाहरुको हबिगत हेर्दा लाग्छ दैवी शक्तिका अगाडि मानवीय घमण्डको कुनै तात्विक महत्व छैन ।

महामारीको गति यति धेरै अगाडि बढी रहेको छ कि दुई महिनासमेत नपुग्दै विश्वमा तिनलाख भन्दा बढी मानव जीवनलाई यसले आप्mनो सदस्य बनाई सकेको छ । चीनको उहानमा जन्मिएको भनिएको कोरोना र वैज्ञानिक नाम कोभेट–१९ नामले न्वारान गरिएको भाईरसले यति छोटो समयमा सिंगो विश्वलाई आफ्नो नियन्त्रणमा राखिसकेको छ ।

जानेर या नजानेर विश्वका प्रायः सबै मुलुकमा यो भाईरसले विचरण गरिसकेको छ । फरक यत्ति हो कुनै देशमा अलि बढी मानवीय क्षति पुर्याएको छ भने कुनै देशमा अलिकम । सिंगो मानव वस्ति कोठामा कैद भए पछि अब विश्वको मानव जीवन यात्रा कता पट्टी जाला ?? भन्ने ब्यापक बहस र चर्चा परिचर्चाहरु बजारमा हुन थालेको छ ।

यो महामारी फैलिए यताका झण्डै दुई महिनामा संसारले के के गुमायो ? कति मानविय क्षति भैसकेको छ ? कति रोगको चपेटामा परेका मानव समुदाय आफुलाई कोरोनाबाट बचाउन सकिन्छ भनेर लडिरहेका छन् ? कति ब्यापारिक केन्द्र र उद्योगधन्दाहरु बन्द भए ?

त्यसले विश्व आर्थिक बजारमा के र कस्तो असर पार्नेछ वा पारिरहेको छ ? यसको प्रत्यक्ष असर कहाँ कहाँ र कसरी परिरहेको छ अझ के कस्ता असरहरु देखा पर्नेवाला छन् ?? अहिलेसम्म कतिको रोजगारी गुमायो ? कतिलाई रोजगार बिहिन बनायो ? अझ कतिलाई बेरोजगार बनाउने हो ? कतिलाई रोगी बनायो ? कतिलाई जोगी बनायो ? यसको यथार्थ बिवरण बिस्तारै बाहिर आउलान, आउनुपर्छ । तर अब आउने थप मानविय संत्रास र कहालिलाग्दो त्रासदीपूर्ण अवस्थाको बारेमा भने अब अध्ययन गर्न जरुरी छ ।

अहिले बजारमा आएको अनौपचारिक कुराकानीलाई मात्रै आधार मान्ने हो भने विश्व श्रम बजारमा झण्डै ३०५ रोजगारी गुमेको या गुम्न सक्ने अवस्था सृजना भएको कुराहरु बाहिर आईरहेको बुझिएको छ । यसले तिनै रोजगारदाताहरुमा आश्रित परिवारहरुमा प्रत्यक्ष रुपमा चरम आर्थिक अभाव र खाद्य संकटको चपेटामा पर्ने देखिन्छ ।

यसले विश्वका झण्डै एक तिहाई मानव बस्तिमा चुल्हो बल्न बन्द हुनेछ । यसले विश्व मानव समुदाय कोरोनाको कहरले भन्दा पनि चरम खाद्य संकट र भोकमरीका कारण संसारबाट बिदा लिनु पर्ने अवस्था आउनसक्ने डरलाग्दा तथ्यांकहरु पनि केही अनुसन्धानकर्ताहरुले जनाउ दिन थालिसकेका छन् । यसको प्रत्यक्ष र परोक्ष रुपमा हाम्रो मुलुकमा पनि असर नपर्ने भन्ने कुरै आउँदैन ।

आफन्तको मरेको लाशसमेत उठाउन नसकिने अवस्था सृजना भएमा मानव बस्ती र विश्व मानव समुदाय कस्तो बन्ला ?? सिंगो मानव घरभित्रै थुनिएर बसेपछि जंगली जनावरहरुको ब्यापक आक्रमणको भय र डर हुन सक्छ । यस्तो समयमा सिंगो सरकारको ध्यान आफ्ना देशका नागरिकहरुको जीवन रक्षाको लागि एकमात्र अभियान सञ्चालन गरेर जानु नितान्त आवश्यक हुन्छ ।

नेपालको वर्तमान अर्थ ब्यवस्थाको झण्डै आधा भाग रेमिट्यान्सको भरमा चल्ने गरेको छ । आन्तरिक उत्पादनमा कुनै निर्भरता नभएको हाम्रो मुलुकमा खाद्यान्नसमेत आयात गरेर खानुपर्ने अवस्थामा छ । तरकारी तथा फलफुलसमेत बिदेशबाट आयात गर्नुपर्ने अवस्थामा रहेको हाम्रो मुलुक कित बिदेशी ऋण कित रेमिट्यान्सबाट चलाउनु पर्ने अवस्था छ । देशको राजस्व संकलनले मरितरी सरकारको कर्मचारी संयन्त्र पाल्न मात्रै पुग्ने अवस्थाको देखिन्छ ।

लकडाउनको यहि अवस्था अझै केहि महिना लम्बिने हो भने देशको राजस्व संकलन शुन्यमा झर्ने निश्चित छ । यस्तो अवस्थामा सरकारले आप्mना कर्मचारीहरुलाई कसरी तलब खुवाउने ? कसरी कर्मचारी समायोजन या कटौति गर्ने भन्ने बिषयमा छलफल गर्नु पर्ने बेला अहिले आई सकेको देखिन्छ । भोलि चारैतिरबाट घेरिए पछि सरकारलाई एक पछि अर्को निर्णय गर्न समस्या पर्न सक्छ ।

विश्वलाई यहि तवरले बर्षौसम्म महामारीले घेरिरहने हो भने मानव समुदायमा अझ डरलाग्दा महामारीहरुको सामना गर्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ । यसले मानवबस्तीहरु गिर्जाघरमा परिणत हुनसक्छन् । विश्व मानव समुदायमा दुर्गन्धका कारण थप अनौठा अनौठा रोगहरुको आगमन हुन सक्छ । मान्छे देख्दा मान्छे डराउने समय आउन सक्छ ।

आफन्त र नातागोताहरु नै नजिक नपर्ने अवस्था सृजना हुनसक्छ । आफन्तको मरेको लाशसमेत उठाउन नसकिने अवस्था सृजना भएमा मानव बस्ती र विश्व मानव समुदाय कस्तो बन्ला ?? सिंगो मानव घरभित्रै थुनिएर बसेपछि जंगली जनावरहरुको ब्यापक आक्रमणको भय र डर हुन सक्छ । यस्तो समयमा सिंगो सरकारको ध्यान आफ्ना देशका नागरिकहरुको जीवन रक्षाको लागि एकमात्र अभियान सञ्चालन गरेर जानु नितान्त आवश्यक हुन्छ ।

सरकारले छिट्टै आर्थिक प्याकेज घोषणा गरी कृषि क्षेत्रलाई ब्यापक रुपमा अगाडि बढाउन जरुरी छ । नेपालको अहिलेको जनसंख्यालाई समेत पुग्दो रुपमा खाद्यान्न उत्पादन गर्न नसकिरहेको बर्तमान कृषि क्षेत्रलाई अब बैज्ञानिक रुपमा उत्पादन बृद्धि गर्ने र खाद्यान्नमा मुलुक निर्भर बनाउने कार्यमा सरकारले अहिल्यै सोचेर बिभिन्न कार्यक्रमहरु ल्याउन ढिलाई गर्नु हुदैन । आज आउनेनेपाल सरकारको नीतितथा कार्यक्रममा र आगामी आ.ब.को बार्षिक बजेटमा कृषि क्षेत्रलाई प्राथमिकतामा राख्न जरुरी छ ।

भारत लगायत विश्वका अन्य मुलुकहरुबाट स्वदेश फर्किने नेपालीहरु सकुशल नेपाल आउँदैछन् भन्ने कुरामा कुनै ग्यारेन्टि छैन । उनिहरुसँगै रोगको संक्रमण पनि नेपाल भित्रिने डर उत्तिकै छ । यस्तो अवस्थामा आफ्नै देशमा आवश्यक मात्रामा क्वारेन्टाईनहरुको ब्यवस्था मिलाउनु आवश्यक छ । यहाँ एक दुई कुरालाई मात्र उजागर गर्न खोजिएको छ । सरकारका अनगिन्ति कामहरु छरपस्ट रुपमा छरिएर रहेका छन् ।

तराईमा यही बर्षातमा लगाईने धान बालीलाई मात्रै ब्यवस्थित र उन्नत उत्पादनका साधनहरुको प्रयोग गरेर दोब्बर उत्पादन गर्न सकियो भने र पहाडमा तरकारी तथा फलफुल खेतिलाई प्राथमिकतामा राखेर सरकारले नीति ल्याउने हो भने अबको ६ महिना पछि देश खाद्यान्न, तरकारी र फलफुलमा आमनिर्भर बन्न सक्छ । यसले निकट भविष्यमा बिदेशबाट फर्केर आउने लाखौ नेपालीहरुलाई कृषि क्षेत्रमा रोजगारीका साथै खाद्यान्नको अभाव परिपूर्ति गर्न थप मद्धत पुग्ने देखिन्छ ।

भारत लगायत विश्वका अन्य मुलुकहरुबाट स्वदेश फर्किने नेपालीहरु सकुशल नेपाल आउँदैछन् भन्ने कुरामा कुनै ग्यारेन्टि छैन । उनिहरुसँगै रोगको संक्रमण पनि नेपाल भित्रिने डर उत्तिकै छ । यस्तो अवस्थामा आफ्नै देशमा आवश्यक मात्रामा क्वारेन्टाईनहरुको ब्यवस्था मिलाउनु आवश्यक छ । यहाँ एक दुई कुरालाई मात्र उजागर गर्न खोजिएको छ ।

सरकारका अनगिन्ति कामहरु छरपस्ट रुपमा छरिएर रहेका छन् । यस्तो अवस्थामा देशमा रहेको बर्तमान सरकार एक्लैले यि सबै काम गर्न सक्ला भन्ने कुनै दर्बिलो आधारहरु देखिएका छैनन् । यसकारण अबका दिनमा आउन सक्ने समस्या, चुनौति र अपठ्याराहरु सँग जुध्न र देशलाई महामारीजन्य रोगको बिषम परिस्थितिबाट बचाउन सानो, छरितो र नेपाली जनमानसमा विश्वासिलो संयुक्त नागरिक सरकारको निर्माण गरी सिंगो देशलाई एकताबद्ध बनाएर जानु आजको आवश्यकता हैन र ???