कांग्रेसको चौधौं महाधिवेशन र नेपालमा महिला आन्दोलन

नेपालमा महिला माथिको भेदभाव, अपमान, दमक, शोषण, बलात्कार र हत्याका श्रृङ्गखलाहरु अनि बिगतमा सति प्रथाका नाममा महिलाहरुले भोगेका कहालिलाग्दा काला दिनहरुको स्मरणले बर्तमानमा बाँचिरहेका हामी महिलाहरुको आँङ्ग कारुणिकताकासाथ सिरिङ्ग हुने गर्दछ । कट्टर हिन्दूबादी मुलुकमा हाम्रा आमा तथा हजुरआमाहरु र त्यभन्दा पनि अघिका त्यस्ता पिँडादायी घटनाहरु अझ कति होलान ?

त्यसलाई अहिले हामी कल्पनासमेत गर्न सक्दनौं । मानवले मानवको मुर्दा शरिरमाथि जिउँदो मातृबात्सल्यतालाई चितामाथि जिउँदै जलाउँदै घोर अमानवीय, अत्यन्तै क्रुर र निन्दनीय पीडादायी जीवन झेलेर, आफुलाई महान पुरुषार्थवादी ठान्ने पुरुषप्रधान नेपाली समाजलाई सती प्रथाका पीडाको कहालिलाग्दो संस्कार पार गर्दै आजका दिनसम्म आईपुग्नुमा महिलाहरुले कति दुःख कष्टहरुको सामना गरे होलान ? एउटा सामान्य मानिसले कल्पना गर्न समेत सक्दैन ।

हिजोको त्यो अवस्थाबाट आजको वर्तमानमा आईपुग्दा नेपाली महिलाहरुको मुलुक निर्माणका बहुआयामिक बिधामा देखिएको आशालाग्दो उपस्थितिलाई कसैले पनि कम उपलब्धि हो भनेर नजरअन्दाज गर्न मिल्दैन ।

२००७ सालमा भएको राणा बिरोधि आन्दोलको उदेष्य एक तन्त्रिय राणाशासन ढाल्ने र मुलुकमा प्रजातन्त्र स्थापना गर्ने मात्रै थिएन । नागरिक स्वतन्त्रता, आर्थिक स्वतन्त्रता, धार्मिक र सामाजिक स्वतन्त्रता, सास्कृतिक स्वतन्त्रताका साथसाथै सिंगो महिला मुक्तिको आन्दोलनसमेत रहेको कुरा हाम्रा अग्रज आमा, दिदीहरुले गरेको त्यो संघर्षशिल इतिहासले बोलिरहेको छ ।

नेपाली महिला आकाशकी एक विर्सिन नसकिने नक्षत्र मंगलादेबी सिंह, द्धारिकादेबी ठकुरानी, सहाना प्रधान, शैलजा आचार्य, अष्टलक्ष्मि शाक्यदेखि शान्ता मानवी, कुन्ता शर्मा र योगमायासम्मका गौरवशाली महिला गाथा गाउन सक्ने अग्रज महिला नेतृहरु महिला मुक्तिको आन्दोनमा आफुलाई होमेका र केही महिला नेतृहरु आज पनि उत्तिकै सकृयताका साथ लागिरहेका अनुहारहरु हुन ।

नेपालमा महिला मुक्ति र शशक्तिकरणको आन्दोलनमा त्यस पछिका हजारौं महिला नेतृहरुले निभाएको गौरबशाली इतिहास र खेल्नु भएको भूमिकाका बारेमासमेत वर्तमानमा छुट्टै दस्ताबेज तैयार हुन सक्छ । काइराला परिवारका धरोहर शुशिला कोइराला, नोना कोइरालाहरुको कठोर र सुखदायी जीवनगाथा अहिलेको महिला अधिकारकर्मी र महिला अधिकारवादी नेतृत्वहरुले अध्ययन गर्दासमेत शरिरमा काँढा उम्रन्छन् ।

राणा, राजा, पञ्चायत, प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र र गणतन्त्रसम्म आईपुग्दा पनि कुनै एउटा महिला प्रधानमन्त्रीसमेत बन्न सकेको देखिदैन । राजनैतिक लगानीको ब्याज असुलीका रुपमा देशमा महिला राष्ट्रपति बने पनि त्यसको आफ्नै छुट्टै कुनै भरोषायुक्त र नेतृत्वदायी भूमिका भने रहन सकेको देखिदैन ।

बोल्न र लेख्नसमेत नपाउने पञ्चायतको बर्बरता भित्र प्रजातन्त्रको बिगुल फुक्ने महिलाहरुको इतिहास अझ छुट्टै उचाईमा पुगेको देखिन्छ । २०४६ सालको जनआन्दोलनको कमाण्डर गणेशमानजी र किसुनजीसँगै सिंङ्गो महिला मुक्तिको नेतृत्व गर्दै संयुक्त वाममोर्चाको नेतृत्व गर्दै आन्दोलनको रथ हाँक्ने कमाण्डिङ्ग गर्ने सहाना प्रधान समेत नेपाली मुक्ति आन्दोलनकी गहना हुन् ।

देशमा प्रजातन्त्रको पुनःस्थापना पश्चात पनि महिलाहरुलाई हेर्ने पुरुष नेतृत्वको आँखामा परिवर्तन आएको देखिदैन । केही महिला नेतृहरुलाई केही थान मन्त्री बनाउने काम बाहेक नेतृत्व तहमा महिलाहरुको उपस्थिति न्यून प्राय रहेको देखिन्छ । “कोक्रो हल्लाउने हातले संसार हल्लाउन सक्छ” देखि “आमा दिदी बैनी हो कति बस्छौं दासी भई… ?” भनेर अधिकारका लागि सबै जना उठनु पर्ने कुरा उरालेर महिलाहरुलाई अधिकार सुमम्पन्न र शुसोभित गराउन विभिन्न परिवर्तनका आन्दोलनहरुमा होमिएका महिलाहरु अहिले पनि पुरुषको भागबण्डाका आधारमा प्राप्त भाग शान्तीमै चित्त बुझाउनु परिरहेको अवस्था छ ।

अधिकांश महाधिवेशन प्रतिनिधि र महा समिति सदस्यमा पुरुषको एकाधिकार अन्त्य गर्दै महिला र पुरुषको आधा आधा प्रतिनिधित्व हुने अवस्था सृजना गर्न सक्ने हो भने अब आउने केन्द्रीय कार्य समिति र विभागिय संगठनहरुमा महिलाहरुको उपस्थिति बढन सक्ने देखिन्छ ।

यसैको परिणाम हो, राणा, राजा, पञ्चायत, प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र र गणतन्त्रसम्म आईपुग्दा पनि कुनै एउटा महिला प्रधानमन्त्रीसमेत बन्न सकेको देखिदैन । राजनैतिक लगानीको ब्याज असुलीका रुपमा देशमा महिला राष्ट्रपति बने पनि त्यसको आफ्नै छुट्टै कुनै भरोषायुक्त र नेतृत्वदायी भूमिका भने रहन सकेको देखिदैन ।

२०६२/६३ को दोश्रो जन आन्दोलन पछि भने महिलाहरुलाई विभिन्न क्षेत्रमा सहभागिता गराउनै पर्ने बाध्यात्मक नीति लिएका कारण अहिले भने राजनैतिक दल, जनप्रतिनिधिमुलक प्रतिनिधित्व, विभिन्न सामाजिक संघसंस्थादेखि देशका विभिन्न निकायहरुमा महिलाहरुको ३३ प्रतिशत अनिवार्य सहभागिताको ग्यारेन्टी भएका कारण महिलाहरुको बिभिन्न तहहरुमा उल्लेख्य उपस्थिति देखिन थालेको छ । जे भए पनि यसले केही मात्रामा भए पनि महिलाको प्रतिनिधित्व संबिधानमै सुनिश्चित हुन सकेको छ ।

नेपाली कांग्रेसको आसन्न चौधौ महाधिवेशनमा पनि महिला सहभागिताको दायरा बढाउँदै महिलाहरुलाई नेतृत्व तहमा ल्याउन पहल गर्नुपर्ने टटकारो अवस्था देखिएको छ । अधिकांश महाधिवेशन प्रतिनिधि र महा समिति सदस्यमा पुरुषको एकाधिकार अन्त्य गर्दै महिला र पुरुषको आधा आधा प्रतिनिधित्व हुने अवस्था सृजना गर्न सक्ने हो भने अब आउने केन्द्रीय कार्य समिति र विभागिय संगठनहरुमा महिलाहरुको उपस्थिति बढन सक्ने देखिन्छ । यसका लागि स्वयं महिलाहरु पनि नेतृत्व तहमा शशक्त रुपमा प्रस्तुत हुँदै आप्mनो सहभागिता बृद्धि गराउने तर्फ आजैदेखि लागि पर्न अब बिलम्ब गर्न हुदैन ।